سەراب لە قورئانی پیرۆزدا

خوای گەورە دەفەرموێت:(وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَعْمَالُهُمْ كَسَرَابٍ بِقِيعَةٍ يَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ مَاءً حَتَّىٰ إِذَا جَاءَهُ لَمْ يَجِدْهُ شَيْئًا وَوَجَدَ اللَّـهَ عِندَهُ فَوَفَّاهُ حِسَابَهُ ۗ وَاللَّـهُ سَرِيعُ الْحِسَابِ )النور 39

بۆچوونی ڕاڤەكارانی قورئان:

لە كتێبی( صحيح مسلم بشرح الأمام النووي في کتاب الأیمان. باب طریق الرؤیة)

( دا لە فەرمودەی ژمارە) 381 (-) 203 (پێغەمبەر)(صل اللە علیه وسلم) دەفەرموێت ) فيحشرون إلى النار كأنها سراب يحطم بعضها بعضا(، ئیمامی نەوەوی دەفەرموێت)السراب( لە بیابا نو زەوییە تەخ تو ئاسۆییەكاندا بەتایبەتلە نیوەڕواند او لە كاتی گەرمای زۆردا بریتییە لەو ڕۆشناییەیكە مرۆڤ وەك ئاو دێتە بەرچاوی، كەسی تینوو بە ئاودەیداتە قەڵەم، تا دەگاتە ئەو جێگایە، بەڵام هیچی تێدانادۆزێتەوە.

( ابن منظور( لە كتێبی ) لسان العرب( دا دەڵێت )السراب(ڕۆشناییەكە لە بیاباندا وەك ئاو وایە، ئەمەش چونكە دزە

دەكاتە ناو چاوی مرۆڤ، سەراب لە ڕاستییەوە دووەرە، بەڵامخواردنەوە ڕاستەو بوونی هەیە.

هەروەها ئبین جری رو ئیبن ئەبی الحاتم لە ئبن عەباس وئیبن كەسیرەوە لە بارەی ) كَسَرَابٍ بِقِيعَةٍ ( دەڵێت:) زەوییەكیتەخت و كراوەیە (و لە )الجامع لَاحكام القر‌أن(ى )القرطبي(دا هاتووە)السراب(: ئەوەیە كە بە زەوییەوە لكاوە، ئەمەش لەناوەڕاستی ڕۆژدا كاتێك كە زۆر گەرمبێت.هەروەها وشەی )بِقِيعَةٍ( بە كۆی زەوی واتە زەوییەكان

هەروەك وشەی )الجيرة( كۆی )الجار( ەو )القاع( پارچەزەوییەكی كراوە و فراوان ەو سەراب لەم جۆرە شوێنانەدا

دەردەكەوێت.

( وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَعْمَالُهُمْ كَسَرَابٍ بِقِيعَةٍ ) كۆی زەوییەتەختاییەكانە، واتە بیابان، هەروەهابریتییە لەو ڕۆشناییەی

كە لە كاتی گەرمای نێوەڕۆدا دەبینرێت، زۆر شێوەی لەئاو دەكات بەم شێوەیە ڕاڤەی مانای ئایەتە قورئانییەكە

)كَسرَابٍ بِقِيعَة)) قاع ( واتە زەوییەكی تەخ تو فراوان و لەكاتی گەرمای زۆری نیوەڕۆدا سەرابی تێدا دەردەكەوێت، واتەسەراب بەستراوە بە زەویی تەختەو ەو بێ ئەو دەرناكەوێت.

ڕووە زانستییەكەی :

بڵاوبوونەوەی ڕوناكی لەسەر شێوەی ڕاستەهێڵی چونیەك،یەكێكە لە بنەما سەرەكییەكانی زانستی بینین، كاتێك ڕوناكیبە ناوەندێكی چونیەك و ڕوونی یەك خاسێتدا تێدەپەڕێت،لەسەر ڕاستەهێڵێكی ڕێك دەڕوات، تائەوكاتەی ڕێگرییەكیدێتە بەردە مو ناوەندی بینین و بواری ڕوناكی بە هاوكۆلكەیەكجیا دەكرێتەوە كە پێی دەوترێت – هاوكۆلكەی شكانەوە- كەخێرایی ڕوناكی بەم هاوكۆلكەیە دەپێورێت، چونكە هەرچەندەئەم هاوكۆلكەیە زیاد بكات، ئەوەندەش خێرایی بڵاوبونەوەیڕوناكی زیاد دەكات لە ناوەندێكی بچوكدا. هاوكۆلكەیشكاندنەوەی هەوا بەگوێرەی چڕیی هەواكە دەگۆڕێ تودواتریش بە گوێرەی پلەی گەرمای هەواكە، هەرچەند چڕییهەوا زیاد بكات هاوكۆلكەی شكانەوە كەمدەكات و سەرابیشلە ئەنجامی شكاندنەوەی تیشك لە هەوادا ڕودەدات ، ئەمەشكاتێك ڕوودەدات كە چڕیی چینەكانی هەوای نزیك ڕوویزەوی كەمتربێت لە چڕیی هەوای چینەكانی سەروو. كاتێك لەڕۆژانی هاویندا بە تیشكی خۆر پلەی گەرمای ڕووی زەوی لە بیابانێك یان ڕێگایەكی قیركراودا بەرز دەبێتەوە بەمەش پلەی گەرمای ئەو چینە هەوایەی كە بەركەوتوو، یاننزیكی زەوییەكەیە بەرز دەبێتەو ەو هەواكە دەكشێت، بەمەش چڕییەكەی كەمدەبێتەوە لەهەمانكاتدا چڕیی ڕوناكییەكەیدەگۆڕێت و بەشێوەیەكی پلە بەندی وردە وردە هاوكۆلكەیشكاندنەوەكەی زیاد دەكات بەبەرز بوونەوەمان بەرەو سەرەوەكە پلەی گەرمای تێدا نزمترە.

پێناسەی دیاردەی سەراب :

سەراب فێڵكردنێكە لە چاو )خدعة بصریة( لە ئەنجامیبارردۆخی كەشوهەوای دەورو بەردا، بەرز بوونەوەی زۆری

پلەی گەرما، زەوییەكی تەخت و گۆڕانكاری لە هاوكۆلكەیشكاندنەوەدافەراهەم دێت. ئەوزەوییە بە شێوەیەك

دەگەشێتەوە وەك ئەوەی لێدێت كە ئاوی لەسەر هەبێتو وێنەی خەیاڵی ئەو تەنانە دەداتەوە كە لەسەری هەن،

هەروەك ئەوەی لە سەر ئاوێنەیەكی گەورە دانرابن، وشەی)السراب( لای عەرەب بەمانای ئاوێكی ڕۆشتوو دێت ، هەروەها لای ئینگلیز دەگەڕێتەوە بۆ ووشەی (Mirage) كە بە زمانی فەرەنسی بە مانای ئاوێنە دێت.

دەستپێشخەری لە توێژینەوەی زانستی سەبارەت بە

دیاردەی سەراب:

زانایانی گەورەی موسڵمانان دەستپێشخەر بوون لەڕوونكردنەوەی ئەم دیاردەی ەو دەتوانرێت زانای بەناوبانگ )حسن ابن الهيثم البصري( و كتێبە بەناوبانگەكەی لەم بارەیەوە )المناضر في البصریات( بەپێشەنگی زانایانی لێكۆڵەرەوەی ئەم بابەتە هەژمار بكرێن:

جۆرەكانی سەراب:

یەكەم: سەرابی ژێرەوەیی

ا- سەرابی بیابانی:

ئەم جۆرەیان لە بیاباندا ڕوودەدات لە ئەنجامی ئەوگەرمییە زۆرەی لە ڕوی لمی بیابانەكەوە دەدرێتەو ەو جۆرێك

لە شەو قو درەوشانەوە پەیدادەكات، كە تەماشاكار )ڕێبوار(بەشێوەی ئاو دەیبینێت. وێنەی چەندین تەن دەداتەو ەو بەشێوەیەكی خەیاڵی لە دورییەكی دیاریكراوەوە دەبینرێت،ڕاڤەی ئەم دیاردەیەش بەوە دەكرێت، كە چڕیی هەوای نزیك زەوی كەمترە بە بەراورد لە گەڵ چینەكانی سەرەوە، كە ئەمەش وادەكات چەمانەو ەو شكاندنەوەیەك ڕووبدات وئەم دیاردەیە لە بەرچاوی بینەردا دروستبكات، وەك ئەوە وایە ئاوێنەیەكی گەورە یاخود ڕووی ئاوێكی مەن گو ئارامی لە بەردەمدابێت، تا دوورییەكی بێسنوور درێژ بووبێتەوە كە بەهۆی بەرز بوونەوەی پلەی گەرماوە ئەم دیاردەیە پێكهاتووە , شایەنی باسە ئەم سەرابە تا لێی نزیكبكەویتەوە ئەو زیاتر لە چاوی بینەر دووردەكەوێتەوە.

وێنەی سەرابی بیابانی كە بە شێوەی شەپۆلی دەریا دەردەكەوێت.

ب- سەراب لە شارەكاندا:

ئەم جۆرە سەرابە لەشارو ناوچە ئاوەدانەكاندا دەردەكەوێت بەتایبەتی لە سەر ڕێگا قیرتاوكراوەكاندا، كاتێك كە لەژێر كاریگەریی تیشكی خۆردا و بە هۆری ڕەنگە ڕەشەكەیەوە گەرمدادێت، بەمەش ڕووی قیرەكە لەدوورەوە بەجۆرێك دەردەكەوێت وەك ئەوەی كە بووبێتە گۆمێكی ئا وو وێنەی تەنەكان دەداتەوە، تەماشاكاریش تێدەگات كە ئەمە فێڵی چاوە، چونكە هەرچەن لێی نزیكبكەویتەوە، ئەوەندە ئەو لێی دووردەكەوێتەو ەو ماوەی نێوان ئەو گۆمە خەیاڵیی ەو چاوی بینەر بەشێوەیەكی نەگۆڕ دەمێنێتەوە.ژماره 22 بەهاری 2011 ز – 1432 ک ساڵی ش هش هم 2 وێنەی سەراب لە سەر ڕێگای قیرتاوكراو كە بەشێوەی گۆمێك ئاو دەردەكەوێت.

دووەم: سەرابی لاتەنیشت:

بریتییە لە وێنەدانەوەی دیوارێكی شاقوڵیی، كاتێك ڕووەكەی بە هۆی تیشكی خۆرەوە گەرمدەبێت، ئەمەش

لەلایەن یەكێك لە نووسەرە فەرەنسییەكانەو هەستی پێكرا، كاتێك لە دیواری قەڵایەك نزیكدەكەوتەوە، بینی

بە شێوەیەكی كتوپڕ دیواری قەڵاكە وەك ئاوێنەی لێها تو وێنەی سروشتی دەوروبەری دەدایەوە وەك وێنەی زەوی و ئاسمان ، پاش ئەوەی چەند هەنگاوێكی تر بەرەوپێشەوە چوو، هەمان دیاردەی لە دیوارێكی تری قەڵاكەدا بەدیكرد، وەك ئەوەی كە ئەو دیوارە خۆڵە مێشییە لارو ناڕێكە گۆڕاوە بە ڕویەكی ئاوێنەیی سا فو پرشنگدار، ئەمەش لە ڕۆژێكی زۆر گەرمدا بوو، كە بەهۆیەوە دیوارەكان گەرمبووبوون، بەمەش چڕیی چینەكانی هەو او هاوكۆلكەی شكاندنەوەیان گۆڕانكارییان تێكەوت، ئەمەش هۆكاری فیزیایی تیشكدانەوەی دیوارەكان بوو.

هۆكاری فیزیایی سەرابی ژێرەوەی یو لاتەنیشت:

لەو سێ جۆرەی لە سەرەوە باسكران هەوای نزیك ڕووی زەوی گەرمدەبێ تو هاوكۆلكەی شكاندنەوە لاواز دەبێت، بەمەش ڕێدەدات ڕوناكی بە خێراییەكی زۆر گەورە تێپەڕببێت، تیشكی ڕوناكی ڕووەو سەرەوە دەشكێتەو ەو بەمەش وادەكات كە وێنەی ئاسمان یاخود تەنە دوورەكانی سەر زەوی ببینین، وەك ئەوەی لە ناو ئاودا دەیبینین. ئەم شكاندنەوەی كەڕوو دەدات تەنها شكاندنەوە نییە، بەڵكو لە ڕوی فیزیایییەوە پێی دەوترێت )شكاندنەوەی تەواو( بۆ ئەوەی ئەم جۆرە شكاندنەوەیە پێكبێت پێویستە لاریی تیشكی ناو هەوا زیاتر بێت لەو لارییەی كە هەیەتی بە شێوەیەك نەگاتە ) گۆشەی یاساغ( – critical angle – ئەم جۆرە شكاندنەوەی تەواوە كاتێك ڕوودەدات كە چڕیی چینەكانی خوارەوەی هەوا كەمتربێت لە چڕیی چینەكانی سەرەوە، لە هەمانكاتدا پێویستە هەوا جوڵاو بێت، واتە لە وكاتەدا مەنگ نەبێت، چونكە بە بێ جوڵەی هەوا پێكنایەت ، كاتێك كە لە سەراب نزیكدەبیتەو گۆشەی نێوان تیشكەك ەو زەوی زیاد دەكات و لاری تیشكەكە كەم دەكات و بەمەش ئاوە خەیاڵییەكە لەو جێگایەی خۆیدا دیار نامێنێت .

سێهەم: سەرابی جەمسەر) سەروو(:

لای دانیشتوانی كەنار دەریاكان دیاردەیەكی ئاساییە بەتایبەت لە ناوچە ساردەكاندا، كە لەم جۆرە سەرابەدا تەنەكانی سەر زەوی بە شێوەی سەربەرەوخوار دەردەكەون، هەروەك ئەوەی بە ئەسماندا هەڵواسرابن.

ئەمەش كاتێك ڕوودەدات، كە چینەكانی هەوای خوارەوە ساردبێ تو لە هەمانكاتدا ڕەوتی هەوا لە چینەكانی سەرەوە گەرمبێت، بەمەش چڕیی چینە بەرزەكانی هەوا كەمدەكات، هەرچەندە لە ڕووی زەوییەوە بەرزبن، بەمەش هاوكۆلكەی شكاندنەوەی چینە بەرزەكانی هەوا كەمدەكات . هەربۆیە ئەگەر تەماشای تشكێكی ڕوناكی بكەیت كە لە كەشتییەكەوە دەردەچێت دەبینیت وردە وردە و لە ئەنجامی تێپەڕبوونی بە چینەكانی هەوادا دەشكێتەوە، بە مەش ڕێرەوێكی لار وەردەگرێت و ئەو وێنەیەی كە دەیداتاوە بە تەواوی پێچەوانەی ئاراستەی تەنەكەیە و بەشێوەیەك كاتێك كە دەگاتە چاو وە دەزانیت كەشتییەكە لەئەسماندا هەڵواسراوە و بە سەربەرەو خواریش.

ڕاڤەی ڕوودانی سەراب:

كاتێك چینەكانی ژێرەوەی هەوا سارد دەب نو لە هەمانكاتدا چینەكانی سەرەوەی هەوا گەرمن، هەرچەندە ڕووەو سەرەوە بڕۆین چینەكانی هەوا گەرم تر دەبن، بەمەش چڕیی هەواكە كەمدەكا تو هاوكۆلكەی شكاندنەوەكەشی كەمدەكات .

ئەو تیشكە ڕوناكییەی كە ل ەو كەشتییەوە دەردەچێت 3 ژماره 22 بەهاری 2011 ز – 1432 ک ساڵی ش هش هم

لە جێگایەكەوە دەردەچێت كە هاوكۆلكەی شكانەوەی زۆرە و بۆ چینێك دەڕوات كە هاوكۆلكەی شكاندنەوەكەی كەمە، هەر بۆیە دوور لە جێگای ستونی خۆیەوە تیشكەكە دەشكێنێتەوە. .

شكاندنەوەی ئەو تیشكە ڕوناكییە لە چینە هەواكانی دوور لە جێی ستونی خۆیەوە بەردەوام دەبێت تا گۆشەی خوار بوونەوە، لە یەكێك لە چینەكاندا جەگاتە ئاستێك زیاتر دەبێت لە گۆشەی یاساغ ) critical angle ( ی خودی ئەو چین ەو بە مەش تیشكە كە دەداتەوە بە شێوەی دانەوەی تەواو كە ڕێرەوێكی چەماوەیی بەرەو خوار دەگرێتە بەر.

كاتێك وێنەكە دەگاتە چاو وای دەبینێت لە سەر هەمان ڕێرەوی ڕوناكییە، بەڵام وێنەی كەشتی یەكە بە سەرەوخواری دەبینێت هەروەك ئەوەی بە ئاسماندا هەڵواسرابێت.

ڕووە ئیعجازییەكەی:

قورئانی پیرۆز بە دەربڕینێكی زۆر ورد و زانستی جوان باس لە دیاردەی سەراب دەكا تو بەتەواوی چونیەكە لەگەڵ

بۆچوونی زانایا نو و پسپۆڕانی ئەو بوارە، هەروەك چۆن وەسفی ئەم دیاردەیە لە فەرمودەكانی پێغەمبەری سەروەرمان )درودی خوای لەسەر بێت( هاتووە ، با پێكەوە پێش ئەوەی باس لە ڕووە ئیعجازییەكانی ئەم دیاردەیە بكەین ، باس لە سیفات و مەرجەكانی دیاردەی سەراب بكەین لە ڕویزانستییەوە:

شوێنێكی گونجاو بۆ سەرهەڵدانی.

فێڵێكە لە چاو دەكرێت –فریودانی چاوە- و هۆكارەكەی پلەی گەرمای زۆرە……..

سەراب زۆر لە ئاو دەچێت……………..

پێویستی بە هەوایەكی جوڵاو هەیە…………..

چەندێك لێی نزیك بكەوینەوە ئەوەندە لێمان دووردەكەوێتەوە…….

خوای گەورە لە قورئانی پیرۆزدا و لە سورەتی )نور(دا دە فەرمووێت: (وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَعْمَالُهُمْ كَسَرَابٍ بِقِيعَةٍ يَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ مَاءً حَتَّىٰ إِذَا جَاءَهُ لَمْ يَجِدْهُ شَيْئًا وَوَجَدَ اللَّـهَ عِندَهُ فَوَفَّاهُ حِسَابَهُ ۗ وَاللَّـهُ سَرِيعُ الْحِسَابِ) النور: 39

))ئەوانەی كە ڕێبازی كوفریان گرتووەتە بەر كردەوەكانیان وەك تراویلكە و سەرابێك وایە لە بیابانێكدا بریسكە بداتەوە كەسێكی تینوو وا بزانێت ئاوە )بەتاڵوكە بۆی بچێت(، هەتا كاتێك گەیشتە لای دەبینێت هیچ نیی، ئەوسا )كاتێك بەخۆی دەزانێت ژیانی كۆتایەو قیامەت بەرپا بووە( خوایش ئامادەیە لەلایدا بە گوێرەی كردەوەی موحاسەبەی دەكات و لێی دەپرسێتەوە، خوایش بە خێرایی لێ پرسینەوە ئەنجامدەدات(( لە بارەی فەرموودەی خوای گەورەوە (كَسَرَابٍ بِقِيعَةٍ (ئەمە بەو مانایە دێت كە سەراب لە زەوییەكی تەختدا نەبێت دەرناكەوێت، یاخود چی هەیە لەزەوییەكی تەخت ئاسانتر كە سەراب بەبێ بوونی ئەو نایەتە بوون. هەروەها فەرموودەی ) يَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ مَاءً وشەی ) يَحْسَبُهُ) بەڵگەیە لە سەر ئەوەی كە ئاو بوونی نییە و سەراب خۆی فێڵێك ەو لە چاو دەكرێت ،( الظَّمْآنُ) بریتییە لەوەی كە توینێتی زۆری بۆ دەهێنێت، كەواتە لە كەشو هەوایەكی گەرمدا یە، ئەمەش مەرجی دووەمە.

ئیعجازی سەرنجڕاكێش لێرەدا كە لای كەسانی پسپۆڕ هیچ گفتوگۆی لەسەر نییە، بریتییە لە بەراوردكردنی سەراب بە ئاو نەك بە ئاوێنە، وەك زانایانی ڕۆژئاوا باسی لێوە دەكە نو جیاوازی نێوان دانەوەی ئا وو ئاوێنەش لای هەمووان ئاشكرایە، چونكە سەراب بە هۆی تەوژم و ڕەوتێكی هەواوە نەبێت دروستنابێت، ئەم جوڵەیەش شەپۆلێك دروستدەكات زۆر لە ئاو دەچێت ئەمەش مەرجی سێیەم و چوارەمە.

هاوكێشەی فیزیایی سەراب لە ناواخنی ) حَتَّىٰ إِذَا جَاءَهُ لَمْ يَجِدْهُ شَيْئًا ( داندراوە و لەم چەند وشە خواییەوە ئەوە هەڵدەهێنجێنین كە

هەتا نزیكبینەوە لە سەرابەكە ئەو زیاتر لێمان دووردەكەوێتەوە، بەو واتایەی كە دووریی نێوان چاوی بینە رو سەرابەكە دوورییەكی جێگیر ەو ناگۆڕێت كە ئەمەش مەرجی پێنجەمە. لەمەی كە ڕابوورد لە میانەی مەرجەكانەوە لە دیاردەی سەراب تێگەشتین، لێرەدا پرسیاری ئەوە دێتە پێشەوە ئایا 41 سەدە لەمەو بەر كێ وردەكاریی ز انستیی ڕاڤەو مەرجە فیزیاییەكانی دیاردەی )سەراب (و ڕووە زانستییەكەی بە پێغەمبەری خۆشەویستمان محمد )درودی خوای لەسەربێت( بەخشیوە. كە بێگومان ئەم نمون ەو بەڵگانەی لە قورئانی پیرۆزدا پێمان بەخشراون بۆ زیاتر ڕوونكردنەو ەو وردبوونەوەن لە دروستكراوانی خوای تا كو تەنها كەلە میانەیەوە فراوانترین دەروازەكانی زانس تو زانیاری بۆ كردوینەتەوە.

سەرچاوەكانی نووسەر: