كات له‌ نێوان قورئانی پيرۆز و زانستدا

لـــــە چوارچێـــــوەی چـــــالاكییە رۆشنبیـرییەكـــانیدا (كۆمـــەڵەی ئیعجــــازی زانستی لـــە قورئان و سوننەتدا لە قاهیرە) كۆڕێكی دەربارەی (كـــــات لـــــە نێـــوان زانست و قورئاندا) بەست بۆ بەڕێز (دكتۆر مەنصور حسب النبی) سەرۆكی كۆمەڵەكە و مامۆستای فیزیا لە كۆلێژی كچان لە زانكۆی (عین شمس)، ئاماژەی بـــــۆ ئـــــەوە كرد كـــــە هەمیشـــە قورئـــــان چـــــەند ئاسۆیــەكی زانستی نوێ‌ی بۆ تێفـــكرین و وورد بوونـــــەوەی زانایـــــان هێشتــــۆتەوە, و زانستی راست بێ گومـــان مرۆڤەكان بەرەو ئیمان دەبات، بێ‌گومان ناگونجێ‌ كـــــە ناكۆكی لــــــە نێــوان راستییەكی زانستی و ئاماژەیەكی قورئانیدا دروســـت ببێت, مەگەر زانــاكە لــــــە بۆچوونەكـــــــەیدا هەڵەی كـــردبێ‌ یـــــــاخوود توێژەرەوە قورئانییەكە لە توێژینەوەكەیدا نەیپێكا بێت، هەروەها ئاماژەشی بۆ ئەوە كرد كە قورئان زۆر مەسەلەی زانستیی نیشانــــــــداوە, لــــــەوانە: بابەتی دروست بوونی گەردوون، كات (الزمان)، و شوێن (المكان).

قورئان ئامــــــاژە بۆ ئـــــەوە دەكـــات كـــە خـــوای گەورە گەردوونی لـــــە شەش رۆژدا دروســـت كــــردووە، رۆژ لای خــــودای گـــــەورە چەند كاتێكە (فترات زمنیە), نـــــەك ئەو رۆژەی لای ئێمـــەیـــە, لــــەبـــــەر ئــــەوەی كـــات رێـــژەیییە (نیسبییە) و رەهـا (مطلق) نییە, ئەمەش لەگەڵ زانستی نوێ‌ و بیـردۆزی رێـــژەیی (النظریـــە النسبیـــە)دا رێـــك و گونجـــاوە، كـــــات لـــــە ژیــــانی دروست كــــراوە زینـدوو و نــا زیندووەكانیشدا گرنـگییەكی زۆری هەیـە، هەموومان گرنگی بە كات دەدەین وەك نیشاندەرێكی تەمەن.
ماددە تیشكدەرەكانی وەك:(رادیۆم ویۆرانیۆم) تیشك بڵاودەكەنەوە بۆ ئەوەی سەرەنجـــام بگۆڕێن بۆ قورقوشم, هەموو رەگەزێكی تیشكدەر تێكرایـەك و كـــــاتێكی دیاری كراویان هەیە بۆ تیشك بڵاوكردنــــەوە و گــــۆڕان، زانایــان هەندێك ماددەی تیشكدەری وەك (یۆرانیۆم و كاربۆن 14) بەكـــــار دێنن بۆ دیـــــاری كردنی تەمـەنی زەوی و تەمەنی ژیان لــــە سەر زەویدا، هەروەك زانـــــایان دیــــاردەی درێژ بوونــــەوە و فـــراوان بـــوونی تەمــــەنی زەوی بەكــــــاردێنن لـــــە دیــــاری كردنی تەمــــەنی گــەردووندا، (دكتۆر النبی) تەمـــەنی گەردوونی وا بــــاس كردووە كـــە مەســــەلەیەكــە بــــۆ چـەسپاندنی بوونی خودای دروستكەر، لەبەر ئەوەی گـــــەردوون مـــادام سەرەتــــــایەكی كــــاتی هەبێـت, ئـــــــەوا بە شێوەیەكی مەبدەئی دەبێـت دروسـت بـوو بێت، قورئان بانگەوازێكی روون و ئاشكرا ئاراستەی مرۆڤەكان دەكات كـــــە لـــــە دروســــت بـوونی گــــەردوون و سـەرەتــای پەیدا بوونــــەكەی بكـــۆڵێتەوە، خــــوای گــــەورە دەفەرمـــــــوێـت: [قُلِ انظُرُواْ مَاذَا فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ] یونس101.
لــــەم ئایەتەوە چــــەند ئامــاژەیەكی گرنگ وەردەگرین لەوانە گەران بەزەویدا كـــە دەمـــان گەیەنێتە ســــەرەتـــای دروســت بوونی, ئامـــــاژەی قورئــــانیی لێـــرەدا بـــە گەڕان (السیر) مەبەستی گـــەڕانی نـــاو زەوییە نـــەك سەرەوەی! و ئاماژەیە بە گـــــەڕان بـە چینـــە جیۆلۆجییەكــــانیدا بــــۆ شـــارەزا بوون لـــە گــــەورە بوون, و نـــەشونمــــای زەوی و هەرێمە رووەكی و ئاژەڵیەكەی سەر رووەكەی.
قورئان لە زۆرێك لە ئایەتەكانیدا باسی لـەوە كردووە كــە خوای گـــەورە گـــــەردوونی لـــــە شەش رۆژدا دروست كـــــردووە, وەك دەفـــەرمــــوێت: [وَلَقَـدْ خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَيْنَهُمَـا فِي سِتَّـةِ أَيَّـامٍ وَ مَا مَسَّنَا مِن لُّغُوبٍ] ق38, مەبەست لێرەدا بــە رۆژ (الأیام) قــــۆنــــــاغ و مــــاوەیەكی دروســت كـــردنی ئــــــەم گەردوونەیە, نەك ئەو رۆژەی كە لای ئێمەی مرۆڤ هەیە, بە بەڵگەی ئەوەی كە ئامـــاژەی بـــۆ رستەی (مِمّا تَعُدّون) نـــــەكــردووە لـــــە هیچ یـــــەكێك لــــەو ئایەتانەی كە باس لـــە رۆژەكانی درووست بوونی ئـــــاسمـــان و زەوی دەكــــات, وەك دەفــــــەرموێت:

[و هُۆ الَّذی خَڵق السَّمَـاۆاتِ ۆ اڵاَرْض فِی سِتَّـەِ أَیَّامٍ] هود7، یــاخوود:

[اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ وَ مَـا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ مَـا لَكُم مِّن دُونِهِ مِن وَلِيٍّ وَ لَا شَفِيـعٍ أَفَلَا تَتَذَكَّرُونَ {4} يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَـاء إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ يَعْـرُجُ إِلَيْـهِ فِي يَـوْمٍ كَـانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِّمَّـا تَعُدُّونَ {5}]السجــدە.

 

زانایانی تەفسیر هەموویان كۆك و هــاوڕان لـــەسەر ئەوەی كە ئەو (6)رۆژە دابەش دەبێت بۆ سێ‌بەشی یەكسـان, هەر بەشێكیان یەكسانە بە دوو رۆژ لــە رۆژەكانی دروست بوونی گەردون (بە مەفهومی نسبی بۆ كات) بەم شێوەیە :

یەكەم: دوو رۆژ بۆ دروست كردنی زەوی لە ئاسمانی دووكەڵیی یەكەمەوە, خوای گەورە دەفەرموێت: [أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا] الانبیا‌ء30.

ئـــەم ئــــایەتە بـــــەڵگەیە لــــەســەر ئـــەوەی كــە ئاسمانەكـــان و زەوی لە یەك پارچەی گەردوونیی بوون و پێكـــــەوە نوســــاو بــــوون, پاشــــان تـــەقییەوە و لـــەیـــەك جیابوونەوە.

دووەم: دوو رۆژ بــۆ رێكخستنی حەوت ئاسمانەكان لە سەر یـەك وەك خوای گــــەورە دەفەرموێت: [فَقَضاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِی يَوْمَیْنِ] فصلت12, ئەمەش ئـــاماژەیە بــۆ ئەو حاڵەتــــە دووكەڵییــــەی ئاسمــان: [ثُمَّ اسْتَۆی إِڵی السَّمَا‌ء وَ هِىَ دُخَـانٌ] فصلت11, واتـــــە: پـــــاش دوو رۆژ لـــــــە تەقینــــەوە گەورەكـە، پـــاش ئــــــەو تەقینەوەیـــە شێـــوازی ئاسمان دروست بوو (فَقَضاهُنَّ) واتە: لە دروست كردنیان تەواو بووین.

سێ‌یـــەم: دوو رۆژ بــــۆ رێك خستنی زەوی لـــــە ڕووی جیۆلۆجییـــەوە و ئامـــادەكردنی بۆ خزمەتی مرۆڤایەتی، خوای گەورە دەفەرموێت: [وجَعَڵ فِیهَا رَوَاسِىَ مِن فَوْقِهَا] فصلت10, ئامـــاژەیە بـــۆ بەربوونەوە و پاشان جێگیر بوونی شاخە نەیزەكییەكان لەسەر توێكڵی زەوی, یەكسەر پاش رەق بوونی توێكڵەكەی, بە بەڵگەی ووشەی (مِن فَوْقِهَا) و (بارَكَ فِیها), واتە: خێر و رزق و رۆزی تێدا زۆر بوو, پاش ئەوەی ئاو و كشتوكاڵی تیادا دروست بوو, و ئایەتی: [فِی أَرْبَعَەِ أَیَّامٍ سَۆا‌ء لِّلسَّائِلِینَ] فصلت10, واتە: لە چوار رۆژی یەكسانی بێ‌زیاد و كەمدا.دكتۆر جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە زانایان گەیشتوونەتە بەكارهێنانی بڵاوبوونەوەی تیشكی (یۆرانیۆم) و گۆڕانی بۆ قورقوشم لە پێوانە كردنی تەمەنی بەردە زەوییەكان و نەیزەكەكان, بە شێوەیەك كە رەقبوونی پێكهاتەی توێكلی زەوی (تصلب القشرە) لە 4.5ملیار ساڵ لەمەوپێشەوە دەستی پێكردووە, ئەم ژمارەیەش بەهەمان شێوە تەمەنی بەردەكانی مانگە, هەروەها زانایانی سەردەم كاربۆنی تیشكدەریان بۆ مەبەستی دیاری كردنی تەمەنی چاڵە رووەكی و ئاژەڵییەكان و مێژووی ژیان لەسەر زەوی بەكارهێناوە, بەم پێودانگە هەسارەی زەوی دروست بوونی شێوەیی, و رەقبوونی توێكلەكەی بۆ 4500 ملیۆن ساڵ لەمەوبەر دەگەرێتەوە.

مرۆڤیش درەنگ بووەتە میوانی ئەم هەسارەیە, پاش ئەوەی خوای گەورە هەموو پێداویستییەكانی مرۆڤی تێدا دروست كردووە:

[هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنسَانِ حِينٌ مِّنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُن شَيْئًا مَّذْكُورًا]  الإنسان1, زانست تەئكید لەوە دەكاتەوە كە مرۆڤ لە نزیكەی دەیەها هەزار ساڵ لەمەوپێشەوە لەسەر زەوی دەركەوتووە, (ئەم ژمارەیەش مەرج نییە ژمارەیەكی جێگیر بێت), ئەتوانین وای دابنێین كە پێكهاتنی جیۆلۆجییانەی زەوی پاش جێگیر بوونی شاخەكان و دەركەوتنی ئاو و هەوا, و پاش دەركەوتنی نیشتمانە رووەكییەكەی تا دەركەوتنی مرۆڤ دەستی پێكردووە، ئەمەش كاتێكی درێژی بە رێژەی 4.5ملیار ساڵ خایاند, كە خوای گەورە بە روونی ئاماژەی بۆ كردووە لە سورەتی (فصلت)دا كە ئەمەش دەكاتە 1\3 ی تەمەنی گەردوون، دەتوانین 4.5 ملیار ساڵ كە ماوەی پێكهاتنی جیۆلۆجییانەی زەوییە لە ژمارە (3)ی بدەین.

بەو پێ‌یەی كە ئەو (6)رۆژەی كە زەوی و ئاسمانی تیادا دروست كراوە دابەش دەبێ‌ بۆ سێ‌بەشی یەكسان، و هەریەكێك لەو سێ‌بەشە بەرامبەر بە دوو رۆژ لە رۆژی خۆمان بە مەفهومە نیسبییەكە, لەمەوە تەمەنی گەردوون =13.5ملیار ساڵ، زانست تا ئێستا نەگەیشتۆتە دابەشكردنی قۆناغەكانی درووست بوونی گەردوون (واتە شەش رۆژەكە)، بەڵكو لێكۆڵینەوەكان تەنها لە بازنەی دیاری كردنی تەمەنی گەردووندا دەخولێنەوە, كە ئەمیش لە تەقینەوە گەورەكە (الإنفجار العظیم)ەوە دەست پێ‌دەكات كە لە زانستی فیزیادا بە بیردۆزەی (Big Bang) ناسراوە.
زانایان تەمەنی گەردوون بە چەند بۆچوون و رێگەیەكی جیاواز دیاری دەكەن, هەندێك تەمەنی گەردوون بە پێ‌ی دیاردەی (لادان بە لای تیشكی سوور-الإزاحە نحو اڵاحمر) دیاری دەكەن, كە بە 10-18ملیار ساڵی دەنرخێنن, یاخوود هەندێكی تر بە دوو رێگە ناووكییەكانی هەریەك لە (فاولار و هوبل) كە تەمەنی گەردوون بە 13یان 15 ملیار ساڵ دیاری دەكەن.
ئەمانەی باسكران چەند ئاماژەیەك و نموونەیەكی كەم بوون لەسەر ئیعجازی زانستی قورئان, كە هیوادارم خوێنەرانی ئازیز سوودیان لێ‌وەرگرتبێت و ببێتە مایەی بەهێز بوونی ئیمان لە دڵ و دەروونماندا.

سەرچاوە:

گۆڤاری الإصلاح –ژمارە 325.

ئه‌م بابه‌ته‌ له‌ ژماره‌ ٧و ٨ ی گۆڤاری هه‌يڤ بڵاوكراوه‌ته‌وه‌