فەرموودەی سێ‌ یەك لە خواردنداو ئیعجازی زانستی

پێغەمبەری ئازیز لە فەرموودەیەكدا لە (مقدامی كوری معدی)  دەفەرمووێت:” ئادەمیزاد هیچ كاسەیەكی (دەفرێكی) پر نەكردووە خراپتربێ لە گەدەی، بەسە بۆ تاك چەند پارویەك بخوات پتەوی جەستەی راگرێ، گەر زاڵ نەبوو بەسەر خۆیدا یان دەبوو زۆرتر بخوات با سێیەكی بۆ خواردن و سێیەكی بۆ خواردنەوە و ئەوی تر بۆ هەناسەی بێت “.
لەم فەرموودەیەدا پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) ئاماژە بەگەلێ ڕاستی  زانستی دەكات و سنووری كەمترین و زۆرترین بڕی خواردن دیاری دەكات و بڕی زۆرتریین بە دووسێ گەدە دیاری دەكات و پێویستە سێیەكی بەبەتالێ بمێنێتەوە بۆ هەناسەدان. بێگومان ئەم سێیەكە هەڕەمەكی باس نەكراوە بەڵكو حیكمەتێكی بەرزی تێدایە كە لە ڕۆژگاری ئەمڕۆدا دەدروەوشێتەوەو زانستی هاوچەرخ پاڵپشتی دەكات.
گەر یەكێ بپرسێ بۆچی ئەم دابەشكردنە بە سێ یەك؟ و بڕی سێیەك چەندە ؟ چی ڕوودەدات گەر سنوری سێیەكی بەزاندو پەیڕەوی ئەم ڕێنماییەی نەكرد؟
لە دووتوێی ئەم ووتارەدا وەڵامی ئەم پرسیارانە دەدرێتەوە لە ژێر ڕۆشنایی زانستی هاوچەرخ و زانستی توێكاری و فرمانی ئەندامەكان.

ڕاڤەی فەرموودەكە:
سەبارەت بە زیانی پڕكردنی گەدە ئیبن و ئەلقەیم لە (طب النبوي)دا دەڵێت: چەند پاروویەك كە پتەوی ڕاگرن، پتەوی نەروخێ و لاواز نەبێ و ئەم سنوورە نەبرێ. ئەمە بەسوودترە بۆ جەستەو دڵ چونكە گەر گەدە پربێت لە خواردن شوێنی خواردنەوە تەسك دەبێ گەر خواردنەوەی بكات بەسەردا شوێنی هەناسە تەسك دەبێ و دەبێتە هۆی ماندوێتی و شەكەتی وەكو یەكێك وایە بارێكی قورس هەڵگری ئەمە سەرەرای زیانی بۆ دڵ.
قورتبی لە (ڕاڤەی ناوەكاندا) دەلێت: گەر ئەبی قراگ ئەمەی ببیستایە زۆر سەرسام دەبوو بەم حیكمەتە. ئیمامی غەزالیش لە (احیا‌ء) دەڵێت: وتەیەكم نەبیستووە سەبارەت بە كەم خۆری لەم وتەیە پتەوتربێت.

پێكهاتەو فرمانی گەدە:
گەدە بەشێكی كشاوی كۆئەندامی هەرسە كە سورێنچك بە ڕیخۆلە بچوكە دەگەیەنێت و دەكەوێتە چارەكی سەرەوەی لای چەپی سك.
لە پێشەوە: بەشی چەپی جگەرو دیواری سك.
لە پشتەوە : پەنكریاس، سپل، گورچیلەی چەپ و رژێنی سەرگورچیلە.
لە سەرەوە: ناوپەنچك، سورێنچك، بەشی چەپی جگەر.
لە خوارەوە: ڕێكە كۆڵۆن، ڕیخۆلە باریكە.
لە خوارەوە لای چەپ: سپڵ و ناوپەنچك.
لە خوارەوە لای راست: جگەر، دوانزە گرێ.
گەدە لە رێی دوو دەرچەوە بە سورێنچك و ریخۆلە باریكەوە دەبەسترێتەوە كە رێگرە لەبەردەم گەڕاندەنەوەی خواردن لەیەكەمدا بۆ سورێنچك و لە دووەمدا بۆ گەدە.
 گەدە دەبێ بە سێ بەشەوە
1- فەندەس (Fundus) بەشی سەرەوەی گەدە.
2- لاشەی گەدە.
3- ئەنترەم (Antrum) بەشی خوارەوەی گەدە.
گەدە بەماسولكەی سێ چینی دەورە دراوە دیوی دەرەوەی ماسولكەی درێژو دیوی ناوەند ماسولكەی بازنەیی و دیوی ناوەوە ماسولكەی لار كە ئەم سێ چینە هاندەرە بۆ جوڵە بە سەرجەم بارەكانداو گەدە ڕۆژانە نزیكەی (2 لیتر) گیراوە دەردەدات.
قەبارەی گەدە دەگۆرێ بە پێی ئەو برە خواردنەی كە تێیدایە بە شێوەیەكی گشتی نزیكەی (1,5 لیتر) دەبێت. بەتاڵی بەشی سەرەوەی گەدە ( فەندەس ) زۆر گرنگە بۆ هەناسەدان چونكە دەكەوێتە خوار ناوپەنچكەوەو لە كاتی بونی خواردندا فشار دەخاتە سەر ناوپەنچك وكاری هەناسەدان گران دەگات.
فەرمووەدەكە لەڕووی ئیعجازی زانستییەوە:
1- زۆرخواردن و خواردنەوە زۆر ترسناكە لەسەر تەندروستی:
ئەم راستییە 14 سەدە پێش ئێستا پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) ئاماژەی پێكردووە لە فەرموودەیەكی كورتدا. كە میللەتانی تر تا ڕابردوویەكی نزیك لەو باوەرەدا بوون كە زۆرخۆری كارێكی باشەو پێشبركێیان دەكرد لەو پێناوەدا. تشین (1671- 1743) پزیشكێكی بەریتانیەو باس لە بیروڕای پرۆتستانت دەكات لەمەڕ زۆرخۆری و دەلێت: [ نازانم لە وولاتانی تر چۆنە، بەڵام ئێمەی پرۆتستانت زۆرخۆری بەكارێكی خراپ نازانین و زیانی نییە بۆ جەستە، تەنانەت خەڵكی ڕقیان لەو هاورێیانەیان دەبێتەوە كە گەدەیان پرناكەن لەگەل هەموو ژەمێكدا]
زیانی زۆرخۆری نەك لای هاووڵاتیان بەڵكو لای پزیشكانیش نەدەزانرا هەمان پزیشك دەڵێت: [ ئەو پزیشكانە نازانن كە بەرپرسیارن بەرامبەر بە كۆمەڵكەو نەخۆشەكانیان و بەرامبەر بە پەروەردگار، چونكە هانی خەڵكی دەدەن كە زۆربخۆن و بخۆنەوە ].
زانایانی ئەوروپا لە سەردەمی ڕێنسانس لەم مەترسییە بە ئاگاهاتنەوە (لۆدفینك كارنارۆ) بەم جۆرە هاووڵاتیانی دەدوێنێت: ( ئەی ئیتالیی بێ ئومێدو بەسەزمان! نابینی كە شەهوەت و ئارەزووەكان دەتبات بەرەو مردنی هاوولاتیانت زیاتر لە هەر دەردێكی تر یان هەر شەڕێكی كاولكەر، هەر زیادەیەك لەو بڕەی كە پێویستە بیخۆیت خۆشیەكی كاتیمان دەداتێ بەڵام لە كۆتادا دەبێ باجەكەی بدەین بە نەخۆشی هەندێ جار تەنانەت بە مردن ).
لە كاتێكدا خوای میهرەبان لە سورەتی [الاعراف]  ئایەتی (31) دەفەرموێت: (كلوا و اشربوا و لا تسرفوا) واتە: بخۆن و بخۆنەوەو زیادەڕۆیی مەكەن.
2- پتەوی جەستەوكەمترین ئاستی خواردن:
پێویستی تاكەكان بە خواردن جیاوازە لە یەكێكەوە بۆ یەكێكی تر لە هەمان تاكیشدا لە كاتێكەوە بۆ كاتێكی تر، بەڵام بڕێك هەیە كە هەموو تێیدا هاوبەشن ئەویش ئەو بڕە جێگیرەیە كە مرۆڤێك بەكاری دێنێ بۆ پاراستنی چالاكیە بنەڕەتییەكانی وەكو كاركردنی دڵا و كۆئەندامی سوڕان و هەناسەو هەرس و میزو دەمار…… كەنزیكەی ( 2000 كیلۆكالۆری ) دەبێت بەپێی كاری تاكەكە  پێویستی زیاد دەكات بۆ نموونە ئەوانەی لە بواری فكریدا كاردەكەن (توێژینەوە دەكەن) (500كیلۆكالۆری) ئەوانەی كاری گران (قورس) دەكەن (3500كیلۆكالۆری) یان پێویستە جگە لە بڕە جێگرەكە.
لە فەرموودەكەدا (لقمات یقیمن صلبە) مەبەست ئەو چەند پاروەیە كە پێویستە بۆ بەدەستهێنانی (2000 كیلۆكالۆری).

3- دووسێی گەدە زۆرترین بری ڕێپێدراوە:
وەك لە فەرموودەكەدا: ( گەر هەر پێویست بوو بخوات ئەوا ئەوە سێیەك بۆ خواردن وسێیەك بۆ خواردنەوە…….) ئەمەش بۆ ئەوانەی كاری قورس دەكەن واتە یەك لیتر خواردن وخواردنەوە ئەمە بۆ حاڵەتێك كە پێویستبێ‌ت نەك هەمیشە دووسێی گەدە پڕبكرێت.
بە پەیڕەوكردنی ئەم فەرموودەیە دەتوانین باشترین هاوسەنگی خۆراكی ڕاگرین وخۆمان بپارێزین لە قەڵەوی و ئەو گرفتانەی لە قەڵەوی دەكەوێتەوە. سەرەڕای گەلێ زیانی تر گرنگترینیان قەڵەویەو ئەو گرفتانەی لە وەكو نەخۆشیەكانی دڵا و بۆریەكانی خوێن و جەڵتەی دڵا و تەسكبوونەوەو داخرانی مولولەكانی خوێن و بەرزبونەوەی پەستانی خوێن و نەخۆشی شەكرەو بەرزبونەوەی ئاستی كۆلیسترۆڵ و بەردی زراوو دەردی شاهانە.
هاوسەنگی خۆراكی تەنها لەسەر بڕی خواردن بەند نییە بەڵكو پەیوەستە بە جۆری خواردنەوەو پێكهاتەكانی، بۆ نموونە پێویستە خۆراكی دروست [60% ی كاربۆهیدرات بێت و 25% ی چەوری و 15% ی پرۆتین بێت]. هەر یەك گرام كاربۆهیدرات یان پرۆتین (4,1 كیلۆكالۆری) ووزە دەدات و یەك گرام چەوری 9,3 كیلۆكالۆری ووزە دەدات. بەم جۆرە دەتوانیت بڕی پێویستی خۆت لە خواردن دیاری بكەیت.

4- پڕكردنی گەدە لە خواردن كاردەكاتە سەر بەشەكانی تری لەش:
پڕكردنی گەدە دەبێتە هۆی فشارخستنە سەر ناوپەنچك و بوارنەدان بۆ كشانی سییەكان بەتەواوی كەمبوونەوەی بڕی هەوای پێویست كە هاتوچۆ دەكات بۆ سییەكان. بۆیە ماسولكەكانی مل و سك دەكەونە گرژبوون بۆ بواردان بە فراوانبوونی بۆشایی سنگ ئەمەش دەبێتە هۆی فشارخستنە سەر پێكهاتەكانی بۆشایی سك.
سەرەرای ئەوەی دەبێتە هۆی كشانی ماسولكەكانی گەدەو دواخستنی كاری هەرس كردن.
5- سێیەكی گەدە قەبارەی هەوای هەناسەدانە:
لەكاتی هەناسەدانی ئاساییدا بری [500 س، س = 0,5 لیتر) هەوا دەچێتە سیەكان ودێتە دەرێ وەك وتمان قەبارەی گەدە (1,5 لیتر) دەبێت سێیەكی واتە (0,5 لیتر) دەبێت كە ئەو بڕەیە دەبێت بە بەتاڵی بمێنێتەوە بۆ هەناسەدان.
بێگومان دیاریكردنی ئەو بڕی سێیەكە هەرواشتێكی هەرەمكی نەبووە، پێغەمبەری خوا(صلی الله علیە وسلم) لە خۆوە نادوێ بێگومان سروشێكی خوایی لە پشت ئەو وتانەوەیە: (و ما ينطق عن الهوى ان هو الا وحي يوحى) .
 

ئەم بابەتە لە گۆڤاری هەیڤ ژ (13) و ژ (25) ژمارە نایابدا بڵاوكراوەتەوە

:سەرچاوە

https://www.eajaz.org/index.php/component/content/article/70-Issue-XII/618-Scientific-Miracles-in-an-interview-with-a-third?fbclid=IwAR3nOp5njK4YLYF0hUmxOYHXiMb36yl1BvhwhLJ7Amt_uTZ0SQF4Whn3YVQ

Ross and Wilson (2001), Anatomy and Physiology, 9 Ed, Churchil livingstone.

Kathleen J W Wilson (1994), Anatomy and Physiology In Health and Illness,7Ed,EL BS with Churchil livingstone.

Arthur C. Guyton(1991), Medical Physiology W. B. Saunders Company.

Elaine N. Marib (1991) – Essentils Of Human Anatomy&Physiology.