كەمترین ماوەی دووگیانيی ئافرەت موعجیزەیەكی قورئانيیە

 

 

 

 

نووسینی: د. كاوە فەرەج سەعدون

پسپۆڕ له‌بواری نه‌خۆشیه‌كانی سنگ و كۆئه‌ندامی هه‌ناسه

‌drkawa_sadoon@yahoo.com

كۆرپەلەی مرۆڤ لە دوای قۆناغی (النشأە) دەبێت بە دروست كراوێكی تەواو و دەتوانێت دوای تەواو بوونی مانگی شەشەم لەدەرەوەی مناڵداندا بژی، ئەمەش لەگەڵ ئەم ئایەتانەی قورئاندا یەكدەگرێتەوە: وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً (‏ الأحقاف‏:15). واتە: سكپڕی تا مناڵ لە شیر بڕینەوە (30مانگ) دەخایەنێت.

– لە ئایەتێكی تردا:﴿ وفصاله في عامين ﴾ [ لقمان : 4 ] ، واتە: شیردانی منداڵ دوو ساڵ دەخایەنێت، هەروەها: وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَن يُتِمَّ الرَّضَاعَةَ(البقرە:233)،  واتە: دەبێت  دایكان دوو ساڵی تەواو شیر بە منداڵەكانیان بدەن.

كەواتە لەم ئایەتانەوە دەردەكەوێت  كەمترین ماوەی سكپڕی (6) مانگە، چونكە ئەگەر ماوەی سكپڕی و شیردان پێكەوە (30) مانگ بن، و ماوەی شیر دان بە تەنها دوو ساڵ (24مانگ) بێت، ئەوا كەمترین ماوەی سكپڕی (6) مانگ دەبێت، بۆیە كاتێك موسڵمانێك گومان لە خێزانەكەی دەكات دوای ئەوەی لە پاش (6) مانگ لە ژن هێنان منداڵێكی زیندوویان دەبێت، عەلی كوڕی ئەبو تاڵیب (رەزای خوای لێبێت) بە پشت بەستن بەم ئایەتانە فەتوا دەدات: كە ئەوە منداڵی خۆیەتی چونكە كەمترین ماوەی سكپڕی (6) مانگە^[1]، هەموو هاوەڵانیش بۆچوونەكەیان پەسەندكردووەو موفەسیرەكانی قورئانیش هەمان قسەیان كردووە.

 

روونكردنەوەی زانستیی:

1- پزیشكی فەڕەنسی (شارل رۆ)^[2] ئەم راستییە لە رووی زانستییەوە شیدەكاتەوەو دەڵێت: كۆرپەلە لە سكی دایكیدا لە ناوەندێكی ئاویدا دەژی و هەر لەویشەوە

ئۆكسجین وەردەگرێت (كۆرپەلە ئۆكسجین لە دایكەوە وەردەگرێت لەرێی ناوكە پەتكەوەو خۆیشی لە ناوەندێكی ئاویدایە).

كۆرپەلە بۆ ئەوەی بتوانێت لە دەرەوەی مناڵدان بژی پێویستە ئۆكسجین لەرێی هەناسەدانەوە وەربگرێت لەبری دەوروبەرە ئاوییەكەی، ئەمەش پشت بە پێگەیشتنی سییەكان و سەنتەرە دەمارەكان كە لە دڕكەپەتك و مێشكیدا هەن و كۆنترۆڵی هەناسەدان دەكەن دەبەستێت.

2- پێگەیشتنی تەواوی سییەكان دوای هەشت مانگ لە سكپڕی دەبێت، بەڵام دەست كردن بە هەناسەدان زۆر پێش ئەمە دەست پێ‌دەكات، ئەویش لەبەر دوو هۆكاری سەرەكی كە بریتین لە:

+ پێگەیشتنی توورەكەكانی هەوا یان سیكڵدانۆچكەكان (Alveoli) كە بریتین لە كیسی زۆر بچووك لە هەردوو سییەكاندا، و لەوێدا ئاڵوگۆڕی گازیی لە سییەكاندا روودەدات.

+ موولوولەكانی خوێن (Vascular Capillaries): ئەو خوێنەیان تێدایە كە گازەكان دەگوێزێتەوە.

3- دروست بوونی سیكڵدانۆچكەكان لە مانگی شەشەمی سكپڕیدایەو تا كۆتایی سكپڕی بەردەوام دەبێت، كە لەوانەیە ئەم ماوەیە تا ساڵی یەكەمی دوای لەدایك بوون بخایەنێت، موولوولەكانی خوێنیش لە مانگی شەشەمدا بە توندو تۆڵی بە سیكڵدانۆچكەكانەوە دەبەسترێنەوە، ئیتر بەهۆی ئەمانەوە بە شێوەیەكی تیۆری دەتوانین بڵێین كۆرپەلە توانای ژیانی لە دەرەوەی مناڵدان هەیە (ئەویش لەبەر ئەوەی توانای هەناسەدانی بەهۆی دروست بوونی پێكهێنەرە سەرەكییەكانی هەناسەدانەوە هەیە), هەربۆیە دەبێت تەواو بوونی مانگی شەشەم بە كەمترین ماوەی سكپڕی دابنرێت كە چاوەڕوان دەكرێت كۆرپەلە تێیدا بژی.

فاكتەری سەرەكی بۆ بەردەوام بوونی هەناسەدان بریتییە لە ماددەی سێرفاكتەنت (Surfactant) لەلایەن سیكڵدانۆچكەكانەوە دەردەدرێت، ئەم ماددە پرۆتینی چەوریدارە (Lipoprotein) وا لە سیكڵدانۆچكەكان دەكات لە كاتی هەناسە وەرگرتندا بەشێوەیەكی جێگیر بكشێن و لەكاتی هەناسەدانەوەدا ڕێ‌ لە قەپات بوون و تێكشكانیان دەگرێت، دەردانی ماددەی سێرفاكتەنت لە هەفتەی بیستەمەوە دەست پێ‌دەكات، بڕەكەشی لەو مناڵانەدا كە پێش كاتی خۆیان لەدایك دەبن زۆر كەمەو ناگاتە راددەیەكی پەسەند كراو تەنیا لە كۆتایی سكپڕیدا نەبێت.

4- ئەو فاكتەرە سەرەكییەی وا لەو مناڵانە دەكات كە پێش كاتی خۆیان لەدایك دەبن و نامرن، بریتییە لە گەشە كردنێكی پەسەندی لوولە خوێنەكانی سییەكان و بوونی رێژەیەكی پێویست لە ماددەی (سێرفاكتەنت)، بۆیە ئەو كۆرپەلانەی لە نێوان (24-26 هەفتە)ی سكپڕیدا لەدایك دەبن دەتوانن بژین ئەگەر بێتو ئاگاداریی تایبەتییان بۆ بكرێت، و لەناو شووشەكانی نەبەكامدا بهێڵرێنەوە.

بەڵام چانسی ئەوەش هەیە ئەو كۆرپەلانەی تەمەنیان لەنێوان (22-25 هەفتە) دایەو لەو كاتە زۆر زووەدا لەدایك دەبن بمرن, لەبەر ئەوەی كۆئەندامی هەناسەیان پێنەگەیشتووە، بەڵام ئەو كۆرپەلانەی دوای ئەم ماوەیە لەدایك دەبن بەزۆری چانسی ژیانیان هەیە، ئەویش لەبەر ئەوەیە كۆئەندامی هەناسەدانیان دەتوانێت كرداری هەناسەدان ئەنجام بدات، هەروەك دەشزانین مانگی كۆچی (هەیڤی) لە (29.6 رۆژ) پێكدێت، و شەش مانگی هەیڤی دەكاتە:(6 × 29.9 = 177,6 رۆژ)، كە یەكسانە بە (25 هەفتە) و دوو یان سێ‌ رۆژ.

 

 

كەواتە ئەو ماوەیەی قورئانی پیرۆز دیاری كردووە بریتییە لە كەمترین كاتی پراكتیكی بۆ سكپڕی لە مرۆڤدا (كە بریتییە لە (25 هەفتە) و بەرەو ژوور 25 Weeks +))، و ئەو منداڵانەی كە لەم كاتەداو پێش كاتی ئاسایی خۆیان لەدایك دەبن دەتوانن بژین.

ئەوەی ئەم بۆچوونە بەهێزدەكات كە (25 هەفتە) و بەرەو ژوور ماوەی پراكتیكییەو كۆرپەلە دەتوانێت تێیدا هەناسە بدات و بێ‌بوونی نەخۆشی ترسناك بژی، چەند خاڵێكە لەوانە:

1- هەندێك سەرچاوەی پزیشكی رێژەی ئەو منداڵانەی لە كاتی شەش مانگی هەیڤی یان (27 هەفتە) لە یەكەم رۆژی عادەی ئاسایی مانگانەی ئافرەتەكەوە (LNMP: Last Normal Menstrual Period) لەدایك دەبن و بە زیندوویی دەمێننەوە بە (72%) دیاری كردووە بۆ ساڵانی(1970-1988) بە پشت بەستن بە لێكۆڵینەوەیەك لەسەر تەمەنی كۆرپەلە، هەروەها بە (90%) لە نێوان ساڵانی(1995-1996) بە پشت بەستن بە لێكۆڵینەوەیەك لەسەر كێشی مناڵەكان (كە كێشی ئەو مناڵەی بە تەمەنی(27 هەفتە) لەدایك دەبێت بریتییە لە (1000 گرام) بەپێی لێكۆڵینەوەیەكی سەرچاوەیی كە لە ساڵی (1996)دا ئەنجامدرا، هەروەها بە (90%) دیاری كرا بەپێ‌ی توێژینەوەیەكی ساڵی (2001) كە پشتی بە تەمەنی كۆرپەلە بەستبوو.

كەواتە ئەو ماوەیەی ئاماژەمان پێ‌دا بەپێی ئەو ئامارانەی سەرەوە بریتییە لەو ماوەیەی بەزۆری كۆرپەلە تێیدا دەژی، بۆ زانیاریش ماوەی (27 هەفتە) كە لە یەكەم رۆژی عادەكەوە حیساب دەكرێت هەمان ئەو ماوەیەیە كە ئایەتەكانی قورئان ئاماژەیان پێ‌داوە (شەش مانگی كۆچی یان 25 هەفتە)، كە دوو هەفتەی سەرەتای (27 هەفتە) كە بریتییە لە ماوەی نێوان یەكەم رۆژی عادەی مانگانە تا كاتی دەرپەڕانی هێلكە لە هێلكەدانەوە، كە لەگەڵ (25 هەفتە)ی تردا حیساب دەكرێت (كە ئەمیان لە كاتی دەرپەڕانی هێلكەكەوە دادەنرێت تا لەدایك بوونی كۆرپەلە)، قورئانی پیرۆزیش حیسابەكەی پشتی بە یەكەم رۆژی سكپڕی بەستووەو ئەمە بە سەرەتای تەمەنی كۆرپەلە دادەنێت، ئایەتەكە باسی سكپڕی كردووە (وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً) و باسی ووشەكانی (سووڕ) یان (حەیز)و لەو شێوانەی نەكردووە، ئەگەر بە شێوەیەكی لۆجیكیش بیری لێبكەینەوە دەبینین كە حیسابی تەمەنی كۆرپەلە لە رۆژی پیتاندنی هێلكەوە بكرێت مەنتیقی ترە، چونكە كۆرپەلە لەو دوو هەفتەیەی پێشتردا بوونی نییە.

2- دەقەكانی قورئانی پیرۆز ئەو دەست تێوەردانە پزیشكییانە ناگرێتەوە (بە پێدانی كۆرتیزۆن و سێرفاكتەنت) بەو كۆرپەلانەی كە كەمتر لە شەش مانگی كۆچی لەدایك دەبن، و ئەم ماددانە رۆڵیان هەیە لە مانەوەی كۆرپەلەدا كە بە نزیكەی (20%) دیاری كراوە بۆ ئەو مناڵدانەی كە كێشیان لەخوار (1000) گرامەوەیە، ئەویش لەبەر ئەوەی دەقەكانی قورئان جیهانین و بۆ هەموو مرۆڤایەتیی و هەموو كاتێك وهەموو گەل و نەتەوەكانی سەر زەوی توانای تەكنەلۆجیای پێشكەوتوویان نییە، و لە رابووردووشدا بوونی نەبووە.

3- لەبەرئەوەی ئەو منداڵانەی پێش (25هەفتە) لەدایك دەبن (واتە كێشیان لە خوار 1000 گرامەوەیە) تووشی نەخۆشی جۆراوجۆر دەبن وەك: نەخۆشییە درێژخایەنەكانی سییەكان (بە تایبەتی نەخۆشی پەكخەری RDS: Respiratory Distress Syndrome))، و هەوكردنی كۆڵۆنی ریخۆڵەیی خوراو (Necrotizing Enterocolitis)، و خوێن بەربوونی ناو مێشك (Intraventricular Hemorrhage)، هەندێكیان بەپێ‌ی توێژینەوە نوێكان تووشی ئەمانە دەبن: شەلەلی مێشك و بێ‌هێزی جووڵە، یان گیروگرفتیان دەبێت لە ئەندامەكانی بیستن و بینین، دواكەوتنی گەشە كردن، و قسە كردن، و دابەزینی راددەی ژیریی، رێژەی تووش بوون بەم نەخۆشییانە بە تایبەتی بۆ مناڵانی ناو شووشە (خدج) كە كێشیان ئێجگار نزمە لە كاتی لەدایك بووندا (Extremely Low Birth Weight) دەگاتە نزیكەی (نیوە تا 2\3)ی هەموو حاڵەتەكان و نەخۆشییەكان.

4- ئایەتەكە پەیوەندی بەو حاڵەتە شازانەوە نییە كە جار جار روودەدەن و تێیدا كۆرپەلە لەنێوان ( 20-25 هەفتە)دا لەدایك دەبێت لەگەڵ نزیكە كامڵ بوونی كۆئەندامی هەناسەیدا، ئەمەش وەك زانایان باسی دەكەن پەیوەندی هەیە بە دووچار بوونی دایك یان وێڵاشی مناڵەكە یان كۆرپەلەكە خۆی بە ناڕەحەتییەك یان بار گرانییەك.

 

5- هیچ دەقێكی زانستیی نیە بڵێت لەرووی زانستیەوە دەبێت ماوەی سكپڕی (9 مانگ) بێت، بەڵكو سەرچاوە زانستیەكان دەڵێن ماوەی دووگیانی لەنێوان (250-285) رۆژدایە هەروەك لە (ئینسایكلۆپیدیای بەریتانی)دا هاتووە، هەروەها دەڵێت منداڵێك كە گەشەی تەواو بووبێت لەوانەیە دوای (221 رۆژ) لە دوایین رۆژی عادەی دایكەكە لەدایك ببێت كە نزیكەی (7) مانگە، ئەمەش دەقی نووسینەكەیە:

Duration of pregnancy: There are, as a rule, 266 to 270 days between ovulation and childbirth, with extremes of 250 and 285 days. Physicians usually determine the date of the estimated time for delivery by adding seven days to the first day of the last menstrual period and counting forward nine calendar months; i.e., if the last period began on January 10, the date of delivery is October 17. Courts of law, in determining the legitimacy of a child, may accept much shorter or much longer periods of gestation as being within the periods of possible duration of a pregnancy. One court in the state ofNew Yorkhas accepted a pregnancy of 355 days as legitimate. British courts have recognized 331 and 346 days as legitimate with the approval of medical consultants. Fully developed infants have been born as early as 221 days after the first day of the mother›s last menstrual period.

6- لە یاساكانی ئەمڕۆشدا دان بەوەدا نراوە كە هەر منداڵێك دوای (6) مانگ و بەرەوژوور لەدایكبوو ئەوا چانسێكی باشی بۆ ژیان هەیە، وەك لە یاسای ویلایەتی (لویزیانا)ی ئەمریكیدا هاتووە كە دەڵێت:

every child born alive more than six months after conception, is presumed to be capable of living.

بڕوانە ئەم لینكە:

http://www.lectlaw.com/def2/p139.htm.

7- لەزۆر سەرچاوەی زانستیدا هاتووە ماوەی سكپڕی (6) مانگ و بەرەوژوور ئاساییە، وەك لەم سایتەی سەر بە وەزارەتی تەندروستی ئەمریكا باسی ئەو تازەبووانە دەكات كە دووگیانی دایكیان (28 هەفتە) بووە:

Inclusion Criteria (when recruited as newborns)

<Gestational age at birth ≤ 28 week

Birth weight ≤ 1250 grams

واتە: 28 هەفتە × 7 رۆژ = 196 رۆژ، دەكاتە 6 مانگ. بڕوانە ئەم لینكە:

http://clinicaltrials.gov/ct2/show/NCT00310869

لە رۆژنامەی (دەیلی مەیل)ی بەریتانیدا هاتووە:

 Research has found the number of successful births between 22 and 25 weeks has more than doubled.

 

واتە: توێژینەوەكان دەریانخستووە رێژەی سەركەوتنی دووگیانی بۆ ئەو كۆرپەلانەی كە لەنێوان (22 بۆ 25 هەفتە) لەدایك دەبن دووجار زیادبووە، بڕوانە ئەم لینكە:

http://www.dailymail.co.uk/health/ar…on-limits.html

دەزگایەكی تەندروستی ئەمریكی باسی توێژینەوەیەك دەكات ئەو منداڵانەی لەخۆگرتووە كە پێش كاتی خۆیان و لەنێوان (25 بۆ 32 هەفتە) لەدایكبوون (gestational ages 25-32 wks), بڕوانە ئەم لینكە:

http://psycnet.apa.org/index.cfm?fa=…1986-00077-001

لەلایەكی ترەوە خوای گەورە لە ئایەتە پیرۆزەكەدا باسی كەمترین ماوەی دووگیانی كردووە، ئەمەش روونكەرەوەی ئەو ناڕەحەتیەیە كە ئافرەتی دووگیان دەیبینێت، بۆیە ئەو ئافرەتەی بەكەمترین ماوەی دووگیانی ناڕەحەت دەبێت ئەوا ئەگەر حەملەكەی دوابكەوێت بۆ ماوەی ئاسایی(9) مانگ یان ئەوا ماندوبوونەكەی زیاتر دەبێت، ئەگەر ئافرەتێك بۆ دووگیانی كەم كە (6) مانگە ناڕەحەت بێت ئەوا بێگومان بۆ دووگیانیەك كە (9) مانگ بخایەنێت ناڕەحەتتر دەبێت، بۆیە پەروەردگار دەفەرموێت: وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا (الاحقاف:15).

لێرەدا خاڵێكی گرنگ هەیە ئاماژەی پێ‌بدەین ئەویش دەقەكانی قورئان كاتێك باسی شەش مانگیان كردووە وەك كەمترین ماوەی دووگیانی لەبری باس كردنی نۆ مانگ كە ماوەی ئاسایییە، ئەوە لە خۆیدا سەلمێنەری ئیعجازی گەورەی قورئانە، چونكە شەش مانگ شاراوەترین ماوەی سكپڕیە لەلای عەرەبەكانی ئەو سەردەمەو شتی وایان پێشتر نەزانیوە، بەوەش بەرزیی یاساكانی قورئان دەردەكەوێت بەسەر بیروبۆچوونە باوەكانی ئەو سەردەمەدا: سَنُرِيهِمْ آيَاتِنَا فِي الآفَاقِ وَفِي أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَوَلَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ. [فصلت:53].

لە ئایەتەكەی سورەتی ئەحقافدا هاتووە:و وَصَّيْنَا الإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلاثُونَ شَهْرًا حَتَّى إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعِينَ سَنَةً قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَى وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَصْلِحْ لِي فِي ذُرِّيَّتِي إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَإِنِّي مِنَ الْمُسْلِمين (الاحقاف:15)

واتە: ئێمە فەرمانمان بە ئادەمیزاد داوە كە لەگەڵ دایك و باوكیدا چاكەكار بێت، دایكی بە ئازارەوە هەڵیگرتووەو بەدەم ئێشەوە بوویەتی، كە سكپڕبوون و لە شیر بڕینەوەی سی دانە مانگی خایاندووە، هەتا كاتێكیش ئینسان دەگاتە حاڵەتی توندو تۆڵی و توانایی و تەمەنی چل ساڵی (ئەوسا حەق وایە كە ئەم دوعایە بكات) و بڵێت: پەروەردگارا! كۆمەكیم بكەو یارمەتیم بدە تا شوكرانەبژێرو سوپاسگوزاری ئەو نازو نیعمەتانە بم كە بە من و دایك و باوكمت بەخشیوە، هەروەها یارمەتیم بدە لەو جۆرە كارو كردەوە چاكانە ئەنجام بدەم كە تۆ پێ‌ی رازیت، داواكاریشم چاكە بڕوێنیت لەناو نەوەكانمدا لەبەر قازانجی خۆم (چونكە چاكەی هەر كەس بەشی دایك و باوكی تێ‌دایە) بەڕاستی من گەڕاومەتەوە بۆلای تۆ، تا لە گوناهەكانم خۆش ببیت و من لە موسوڵمانانی گوێڕایەڵ و فەرمانبەردارم.

دیارە ئەگەر سوپاسی دایك لەسەر ماوەی شەش مانگی سكپڕی پێویست بێت كە كەمترین ماوەیە، ئەوا بۆ ماوەی تەواوی سكپڕی كە (9) مانگە زۆر پێویستترەو دەبێت باشتر بێت، چونكە دایك تووشی ئازاری زیاتر دەبێت: وَقَضَى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً كَرِيمًا(الاسرا‌ء:23) واتە: پەروەردگاری تۆ بڕیاری داوە كە جگە لەو كەسی تر نەپەرستن، هەروەها چاكەكاریش بن لەگەڵ دایك و باوكتاندا، هەر كاتێكیش یەكێكیان یان هەردووكیان بە پیری كەوتنە لای تۆ (تەنانەت) ئۆفیان لەدەست مەكەو هەرگیز پیایاندا هەڵمەشاخێ‌ و هاواریان بەسەردا مەكە، بەردەوامیش قسەو گفتوگۆت لەگەڵیاندا با چاك و بەجێ‌ بێت.

ئەوەشمان بیرنەچێت كاتێك پەروەردگار باسی شەش مانگی كردووە مەبەست لێی گشتگیرییە بۆ هەموو ئافرەتێكی دووگیان، چونكە هەموو ئەوانەی مناڵیان دەبێت كۆرپەلەكەیان شەش مانگی تەواو كردووە ( شەش مانگی كەمترین ماوەی دووگیانییە)، ئەگەر باسی حەوت یان هەشت یان نۆ مانگی بكردایە ئەوا هەندێك ئافرەتی دووگیانی نەدەگرتەوە، بەم شێوازە پڕ بەلاغەتە ئایەتەكە گشتگیرەو ئیعجازێكی زانستی بێ‌ وێنەی تێدایە.

دیاریكردنی ماوەی شیردانیش بە دوو ساڵی تەواو موعجیزەیەكی تری ئایەتەكانە، چونكە زانایانی خۆراكزانی ئەمڕۆ هەمان رایان هەیە، بۆ نموونە رێكخراوی تەندروستی جیهانی (WHO) ساڵی (2001) كۆنگرەی (Complementary feeding) بەست و سەرەنجام ئەوەیان راگەیاند كە (2) ساڵی یەكەمی ژیانی منداڵ زۆر گرنگە بۆ گەشەكردنێكی تەندروست و خواردنی ساوا (كە شیری دایك باشترینە), ئەمەش دەقی بەشێكی راپۆرتی كۆنگرەكەیە:

The first two years of a child‌s life are a critical window during which the foundations for healthy growth and development are built. Infant and young child feeding is a core dimension of care in this period.

Complementary feeding, Report of the global consultation,Geneva, 10-13 December 2001.

هەروەها توێژینەوەكان دەریانخستووە شیردانی سروشتی بۆ (24 مانگ) دایك لە تووشبوون بە شێرپەنجەی هێلكەدان بەرێژەی سێیەك و شێرپەنجەی مەمك دەپارێزێت، ئەمەش سەرچاوەی زانستی ئەم ووتانەیە:

Rates and risks of ovarian cancer in subgroups of white women in theUnited States.» Obstet Gynecol 1994 Nov; 84(5): 760-764

ماوەی بەخێوكردن و گۆشگرتن لە مناڵداندا:

لە ئایەتەكاندا دەركەوت كەمترین ماوەی سكپڕی (6مانگ)ە، بەڵام لە باری ئاساییدا بەگشتی دوای (9مانگ)ە، كەواتە ئەو سێ‌ مانگەی كە منداڵ دوای پێگەیشتن لەناو مناڵداندا دەمێنێتەوە دەتوانین ناوی بنێین ماوەی بەخێوكردن وگۆش گرتن لە مناڵداندا (فترة الحضانة الرحمية) و ماوەی ئەو (6مانگە) بەسە تا كۆرپەلەكە دوای ئەمە بە زیندوێتی بمێنێتەوە.

لێرەوە دووبارە دەردەكەوێت ئەوەی قورئانی پیرۆز بڕیاری داوەو موفەسیرەكان باسیان كردووە هەر ئەوەیە كە زانستی نوێی ئەمڕۆ بڕیاری داوە، كە كۆرپەلە پێش (6مانگ)ی ناتوانێت بە زیندوویی لەدایك ببێت و مەحاڵە بتوانێت پێش هەفتەی (24)ی ژیانی كۆرپەلەیی هەناسە بدات، چونكە كۆئەندامی هەناسەدان هێشتا بە تەواوەتی گەشەی نەكردووە، لەو خاڵانەی سەرەوەش دەردەكەوێت:

أ- ووردەكاری قورئان لە دیاری كردنی كەمترین ماوەی پێویست بۆ مانەوەی كۆرپەلە لەسكی دایكیدا، كە دوای ئەمە ئەگەر لەدایك ببێت لەوانەیە بە زیندوویی بمێنێتەوە.

ب- دەتوانین سێ‌ مانگی كۆتایی مانەوەی كۆرپەلە لەسكی دایكیدا بە ماوەیەكی گەورە بوون وبەخێو كردن دابنێین لە مناڵداندا (ماوەی گۆش گرتنی ناو مناڵدان).

 

سەرچاوەكان:

– ئاماژەكانی كۆرپەلەزانی لە قورئان و سوننەتدا/ د.كاوە فەرەج سەعدون/ چاپی یەكەم – 2006.

– چەند پێگەیەكی ئینتەرنێت:

-Developing Human–third edition \ (with Islamic additions)\ Keit.L.Moor, Abdul-Majeed A. Zindani.

-Langman‌s Medical Embryology\ T.W.Sadler\ fifth edition-1985.

-Human Embryology \ Patten \ 3rd Edition-1968.

– Obstetrics by Ten Teachers\ T.L.T. Lewis & G.V.P. Chamberlain\ 15th Edition-1992.

– Encyclopaedia Britannica \ Ultimate Reference Suite DVD-2006.