كورپەلەزانی و درووست بوونی مروڤ لە نیوان قورئان و زانستدا
كورپەلەزانی و درووست بوونی مروڤ لە نیوان قورئان و زانستدا
نوسینی دكتۆر شریف غەزەل
وەڕگێرانی لە ئینگلیزیەوە خالد غفار
باگكراوەند ێكی میژوویی:
هەرلەوكاتەوەی ئەرستۆ باسی بیردۆزە راستییەكانی كردووە سەبارەت بەدروست بوونی كۆرپەلە.مشت ومر بەردەوام بوو لە نێوان دوو كۆمەڵدا,لایەنێكیان پشتگیری ئەو بیردۆزەی دەكرد كە دەڵێت مرۆڤ درووست دەبێت لە سپێرمی پیاو.لایەنەكەی تر پشتگیری ئەوبیردۆزەی دەكرد كە دەڵێت لە ئەنجامی ئەستووربونی خوێنی عادەی ئافرەتانەوە درووست دەبێت.زۆربەیان بروایان وایە كە مرۆڤ بچوك كراوەتەوە بۆ ئەو دڵۆپە سپێرمە.وە وێنەیەكیان كێشاوە كە تێیدا وەسفی كۆرپەلەیان كردووە وە كو بونەوەرێكی تەواو لە دڵۆپەیەك سپێرم.لەپاشاندا گەشەی كردووە لە مناڵدانی ئافرەتدا وەك دارێكی بچوك(وێنەی 1)
وێنەی 1:(لای چەپەوە) كۆرپەلە وێنە كێشراوە لە لایەن لێناردۆ ڤیسنسی لە سەدەی پانزەهەم .وە(لەلای راستەوە) سپێرمەكەش وەك مرۆڤێكی بچوك لەلایەن هارتسۆكەر لەسەدەی حەڤدەهەم.
هیچ كام لەو دوو كۆمەڵە نەیانتوانی دەرك بەوە بكەن كە سپێرمی پیاو و هێلكەدانی ئافرەت بەشداری دەكەن لە دروست بونی كۆرپەلەدا,وەك پشتگیری لێكراوە لەلایەن زانای ئیتاڵی سپاڵانزانی لەساڵی 1775.وە لە ساڵی 1783ڤان بێنێدەن توانی ئەم مەسەلەیە دوپات بكاتەوە.بەدرێژایی ساڵانی 1888و1909 بۆڤەری سەلماندی كە كرۆمۆسۆم chromosomesكاتێك دابەش دەبێت سیفەتە بۆماوەییە جیاوازەكان هەڵدەگرێت( كرۆمۆسۆم واتە تەنێكی كرۆماتینە لەناوكی خانە ) مۆرگان لە ساڵی 1912 توانی ڕۆڵی بۆماوەییەكان دیاریبكات كە لەبەشە دڵنیاییەكانی كرۆمۆسۆمدا هەن لەبەر ئەم هۆیە مرۆڤ نەیزانی كۆرپەلە دروست دەبێت لە ئەنجامی بەیەك گەیشتنی سپێرمی پیاو و هێلكەدانی ئافرەت تا سەدەی هەژدەهەم .
قورئانی پیرۆز و فەرموودە راستەكانی پێغەمبەر (صلی اللە علیە وسلم) بەشێوازێكی زانستی دروست بوونی مرۆڤی لە دڵۆپە شلەیەكی تێكەڵ بوو (نطفة امشاج) دوپات كردۆتەوە:
خوای گەورە دەفەرموێت:”انا خلقنا اڵانسان من نطفة امشاج نبتلیه فجعلناه سمیعا بصیرا”)سورة اڵانسان ئایه تی 2
واتە :”لە راستیدا مرۆڤمان دروست كرد لە دڵۆپەیەك ئاو بۆ ئەوەی تاقی بكەینەوە ئینجا بیستن و بینینمان پێبەخشی”.
وەزانایانی تەفسیر كۆوڕان لە سەر ئەوەی كە ووشەی امشاج واتە تێكەڵبوونی شتێك لە گەڵ شتێكی تر.وە امام احمدی كوری حنبل لە (مسند)ەكەیدا دەڵێت جارێك كابرایەكی جولەكە بەلای پێغەمبەر(صلی اللە علیە وسلم)تێپەری لەكاتێكدا پێغەمبەر (صلی اللە علیە وسلم)قسەی بۆ هاوەڵەكانی دەكرد.هەندێك لە خەڵكی قورەیش بە جولەكەكەیان ووت ئە و پیاوە بانگەشەی پێغەمبەرایەتی دەكات,جولەكەكەش ووتی من پرسیارێكی لێدەكەم جگە لە پێغەمبەران كەس نایزانێت.پرسیاری كردو ووتی ئەی موحەمەد مرۆڤ لە چی دروست دەبێت؟ پێغەمبەریش وەڵامی دایەوەو فەرمووی مرۆڤ دروست دەبێت لە ئاوی پیاو و هێلكەدانی ئافرەت .جولەكەكەش ووتی پێغەمبەرانی پێش تۆش هەمان وەڵامی تۆیان بووە.
راستیيە زانستیيەكان
سپێرم:سپێرم لە گونەكاندا دروست دەبێت وەك لە زانستی كۆرپەزانیدا سەلماوە.لە خانەكانی خوارەوەی گورچیلەدا دەچێت بۆ ناو سك لە كۆتایی هەفتەكانی سك پڕیدا.لە كاتێكدا سەدان ملیۆن سپێرم لەرێگەی كۆئەندامی زاوزێی مێینە دەڕۆنە بۆری مناڵدان ,تەنها یەكێك لەو سپێرمانە دەتوانێت هێلكەدان بەپیت بكات,سەیری وێنەی 2 بكە).
سپێرم 23 كرۆمۆسۆمی لە خۆ گرتووە كە یەك كرۆمۆسۆم حاڵەتی سێكسی كۆرپەلە دیاری دەكات.كرۆمۆسۆم لە سپێرمدا یان (Y)یان (X) یە لەكاتێكدا لە هێلكەدان هەمیشە Xە.كاتێك سپێرمێكی كرۆمۆسۆمی Y تێكەڵ دەبێت لەگەڵ هێلكەدانێكی كرۆمۆسۆمی X ئینجا زایگۆتی پێكهاتوو(ZYGOTE) دەبێت بە نێر.وە ئەگەر سپێرمی X و هێلكەدانی X تێكەڵبێت ئەوە دەبێت بە مێینە.پاش پێنج سەعات لەپێكهاتنی زایگۆت كە خانەی سەرەتای مرۆڤە و 46 كرۆمۆسۆمی تیایە,لە كوڕەكانی دایك و باوك دەردەكەوێ یان لە كوڕەزاكانیان.وە زایگۆتیش دابەش دەبێت بەخێرایی و بە بێ گۆڕانێك )لە قەبارەو جوڵە لە بۆری مناڵاندا.سەیری وێنەی 3 بكە. fallopian Tube(
وێنەی 2: لەسەدان سپێرم تەنها یەك دانەیان دەتوانێت هێلكەدان بەپیت بكات
وێنەی 3: زایگۆت دابەش دەبێت لەكاتی پرۆسەی پیتاندن(وێنەكە بە مایكرۆسكۆب گیراوە)
مناڵدان ئەو شوێنەیە كە تیایدا كۆرپەلە گەشە دەكات و گەورە دەبێت پێش ئەوەی دەركەوێت وەك مناڵێكی تەواو پێكهاتوو.مناڵدان بە شوێنێكی سەلامەت دادەنرێت بۆ ئەنجامدانی ئەم ئەركە لەبەر ئەم هۆكارانەی خوارەوە :
1:شوێنی مناڵدان لە ئێسكی حەوزی ئافرەت بە زنجیرە شانەیەكی بەهێز پارێزراوە.
2: ماسولكەكانی ئێسكی حەوز مناڵدان جێگیر دەكەن لە شوێنی تەواو(in situ)
3 : پرۆسەی دروست بونی هۆڕمۆنی سك پڕی یارمەتی جێگیركردنی مناڵدان و كەمكردنەوەی ماسولكەكانی میز دەدات.
4 : كۆرپەلە لە مناڵداندا دەور دراوە بە پەردەی جیاواز كە شلەی ئامنیۆتیك (amniotic) دروست دەكات.
ئایەتەكانی قورئانی پیرۆز سەبارەت بەم ڕاستیانە:
نگفە لە زمانی عەرەبیدا واتە ئاوێكی زۆر كەم یان دڵۆپەیەك ئاو.ئاوی پیاو كە سپێرمی تیایە و ئەم سپێرمەش وەك بەشێك لە بەشەكانی سپێرمەكە دروست دەبێت لە ئاوێكی قێزەون و بێ ڕێز وە دەردەكەوێت وەك ماسیەكی كلك درێژ ئەمەش یەكێكە لە ماناكانی ( سلالە) خوای گەورە دەفەرموێت :”الذ ی احسن كل شی‌ء خلقه و بد أ خلق اڵانسن من طین.ثم جعل نسله من سلالة من ما‌ء مهین”.سورەتی السجدە ئایەتی 7و8
ماناكەی تری (سلالە) واتە دەرهێنان ,واتە باشترینی بەشی شتێك .وە سەرەتای دروست بونی مرۆڤیش تەنها لە بەشێك ئاوی پیاودایە نەك لە هەمووی كە زۆر بەشی لە خۆ گرتووە وەك لە سەرەوە باسكراوە.
بۆ رونكردنەوەی رۆلی (نگفە) لە دروست بوندا , خوای گەورە دەفەرموێت : ” فلینظر اڵانسان مم خلق .خلق من ما‌ء دافق”.سورە الطارق :5و6
وە خوای گەورە دەفەرموێت :” خلق اڵانسان من نطفة فأذا هو خصیم مبین”.سورە النحل:4
قورئانی پیرۆز پێمان ڕادەگەیەنێت كە كرۆكی مرۆڤ هەمووی مەنی نییە ,بەڵكۆ تەنها بەشێكی بچوكێتی,خوای گەورە دەفەرموێت :” ایحسب اڵانسان ان یترك سدی .الم یك نطفة من منی یمنی”.سورە القیامە : 36 و 37
وەك بینیمان قورئانی پیرۆز پێمان دەڵێت مرۆڤ لە هەموو مەنی دروست نابێت بەڵكۆ تەنها لە بەشێكی نەبێت.
ئایا كەسێك بیری كردۆتەوە پێش دابەزینی قورئان كە كاتێك (نطفە)ی پیاو فڕێ دەدرێت بەرپرسیارە بۆ دیاری كردنی كۆرپەلە ئەگەر كچ بێت یان كوڕ؟ ئایا ئەمە بەبیری كەسدا هاتووە ,قورئانی پیرۆز دەفەرموێت : “وأنه خلق الزوجین الذكر واڵانثی.من نطفە اذا تمنی.” سورە النجم: 45 و 46
ئەم ئایەتە پیرۆزە جەخت دەكاتەوە كە ڕەگەزی مرۆڤ (نێر و مێ) دیاری كراوە كاتێك دڵۆپە سپێرمەكە بڵاودەبێتەوە. كێ ئەم شتانەی بە پێغەمبەری ئازیز ووتوە؟ ئەمەش نەدۆزرایەوە تەنها پاش داهێنانی مایكرۆسكۆبدا نەبێت لەسەدەی ڕابروودا,لە كاتێكدا قورئانی پیرۆز 14 سەدە پێش ئێستا ئەم ڕاستیەی باس كردووە بە شێوازێكی ڕوون.
ئێمە پێشتر ووتمان مناڵدان بە شوێنێكی سەلامەت دانراوە بۆ پاراستن و گەشەپێدانی كۆرپەلە ,ئەمەش لە قورئانی پیرۆز باس كراوە ,خوای گەورە دەفەرموێت :”فجعلناه فی قرار مكین.الی قدر معلوم.فقدرنا فنعم القادرون”. سورە المرسلات :21و22و23.
