ئەنتۆنی فلو لە بێباوەڕییەوە بۆ باوەڕداری

ئەنتۆنی فلو لە بێباوەڕییەوە بۆ باوەڕداری

 

ئامادەكردنی : جەلال محەمەد                   

فەیلەسووفی بەریتانی (ئه‌نتۆنی فلو)، لە ساڵی ۱۹۲۳ لەدایک بووە و لە ساڵی ۲۰۱۰ کۆچی دوایی کردووە, بە درێژایی ژیانی جەختی لە ڕستە بەناوبانگەکەی: “There is no Godــ خودا نیيە” دەکردەوە. زیاتر له‌ سی كتێب و سەدان بابەتی نووسی و دەیان کۆڕ و سیمیناری ئەنجام دا. لە هەمان کاتدا لە زانکۆکانی به‌ریتانیا وئه‌مەریكا و كه‌نه‌دا وانه‌ی فەلسەفەی دەوتەوە و شاره‌زاییه‌كی زۆری له‌باره‌ی ئایینه‌كانه‌وه‌ هه‌بوو. لە وتەکانیدا هەمیشە جەختی لە سەر نەبوونی خودا و نه‌بوونی ژیانی پاش مەرگ دەکردەوە و توانيی ژماره‌یه‌كی زۆر به‌ره‌و بێباوه‌ڕی ڕابكێشێت.

پاش نزیکەی شەست ساڵ ژیانی بێباوەڕی و لێکۆڵینەوە و کاری بەردەوام، سه‌رئه‌نجام خەتێکی بە سەر وشەی (No)دا هێنا و وشەی (A)ی لە شوێنی دانا و ڕستەکەی كرد به‌ “There is a God -خودا هه‌یه‌”.

وازهێنانی له‌ بێباوەڕی, به‌ پشكنینێكی قووڵی به‌ڵگه‌كان ده‌ست پێ كرد، دواتر ڕایگه‌یاند كه‌ بۆچوونی گۆڕیوه‌ و دانی به‌ هه‌بوونی خودایه‌كدا ناوه‌ له‌ گه‌ردووندا. پاشان لە ساڵی ۲۰۰۷ کتێبێکی نووسی بە ناوی (خودا هەیە: چۆن ناودارترین بێباوەڕی جیهان بۆچوونی خۆی گۆڕی)، به‌مه‌ش سه‌رجه‌م كتێب و نووسین و بۆچوونه‌كانی شه‌ست ساڵی ڕابردووی نه‌سخ كرده‌وه‌ و داوای لێبوردنی له‌و كه‌سانه‌ كرد كه‌ به‌ هۆی نووسینه‌كانییه‌وه‌ ڕوویان له‌ بێباوه‌ڕی كردووه‌‌. ئەمەش لە تەمەنی (۸۱) ساڵیدا ڕووی دا و بوو بە جێگای سەرسوڕمانی زۆرێک لە مولحیدان و باوەڕداران[1].

هەر زوو لەلایەن سایته‌ مولحیده‌كان و هاوڕێیانی پێشوو و نەیارانیەوە کەوتە بەر ڕەخنەی توند و تاوانبارکردنی بە لاوازی و لەدەستدانی عەقڵ و نه‌خۆشی و پیری و کەميی زانیاری و… هتد، هه‌روه‌ك ڕۆژنامەی نیویۆرک تایمزیش ڕایگەیاند, ئەنتۆنی فلو لە ژێر کاریگەريی ماددەی هۆشبەردا عەقڵی لەدەست داوە. له‌ لایه‌كی تریشه‌وه‌ به‌وه‌ تۆمه‌تبار كرا كه‌ نووسه‌ری سه‌ره‌كيی كتێبی (خودا هه‌یه‌), فلو خۆی نیيه,‌ به‌ڵكو له‌لایه‌ن هاوڕێكه‌ی (رۆی ئه‌براهام فارغیس)ه‌وه‌‌ نووسراوه‌، چونكه ‌ فلو به ‌هۆی پیرییه‌وه‌ توانای نووسینی له‌ده‌ست داوه‌.

بەڵام فلو سەرجەم ئەو تۆمەتانەی ڕەت کردەوە و ڕایگەیاند خۆی بەرپرسە لە سەرجەم ئەو بابەتانەی لە کتێبەکەیدا هاتووە، هه‌روه‌ك  له‌ پێشه‌كییەکەیدا ده‌ڵێت: “كاتێك گۆڕینی بۆچوونی خۆمم ئاشكرا كرد و له‌ تۆڕه‌كانی ئینته‌رنێت بڵاو كرایه‌وه‌, زۆرێك له‌ ڕه‌خنه‌گران خێرا وتیان گۆڕینی بۆچوونی فلو به‌ هۆی پیرییەوە‌ بووه‌ یان ترس به‌ به‌هێزی لە مێشکیدا كه‌ڵه‌كه‌ بووه‌ و ترس لە گریمانەی ژیانی پاش مەرگ و له‌ سه‌ره‌مه‌رگدا بۆچوونی خۆی گۆڕیوه‌. به‌ڵام ئه‌و كه‌سانه‌ نه‌ به‌ بۆچوونه‌كانی پێشترم ئاگادارن, نه‌ به‌وانه‌ی ئێستاشم، من به‌ درێژایی په‌نجا ساڵی ڕابردووی ژیانم نه‌ك ته‌نها بوونی خودا, به‌ڵكو ژیانی پاش مه‌رگیشم ڕه‌ت كردۆته‌وه‌، له‌به‌ر ئه‌وه‌ ده‌مه‌وێت هه‌موو ئه‌م بانگه‌شانه‌ واز لێ بهێنم و بیانخه‌مه‌ كه‌ناره‌وه‌، چونكه‌ من ئه‌مه‌ یه‌كه‌م جارم نيیه‌ بۆچوونی خۆم له ‌بابه‌ته‌ سه‌ره‌كییه‌كاندا ده‌گۆڕم، به‌ڵكو چه‌ندین جار و له‌ قۆناغه‌ جیاجیاكاندا بۆچوونی خۆم گۆڕیوه‌[2].”

فلو به‌ته‌واوی باوه‌ڕی هێنا به‌وه‌ی كه‌ گه‌ردوون له ‌ڕێگه‌ی دروستكارێكی زیره‌كه‌وه‌ په‌یدا بووه‌ و ژیانیش به‌ هه‌موو ڕه‌نگ و بوونه‌ جیاوازه‌كان و زینده‌وه‌ره‌كانه‌وه,‌ له‌ ڕێگه‌ی سه‌رچاوه‌یه‌كی ئاسمانییه‌وه‌ دروست بوون. سه‌باره‌ت به‌وه‌ش كه‌ بۆچی پاش زیاتر له‌ نیوسه‌ده‌ بێباوه‌ڕی, ئێستا گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ بۆ ئیمان، فلو شوێن ئه‌م بنه‌مایه‌ كه‌وت کە دەڵێ: “به‌شوێن به‌ڵگه‌دا بڕۆ، بۆ هه‌ركوێ ڕێنمایی كردیت” و ڕایگه‌یاند: “ئه‌م جاره‌ به‌ڵگه‌كان منیان بۆ ئیمان ڕاكێشا، باوه‌ڕم به‌ خودایه‌كی تاك و ته‌نها هێنا، خودایه‌ك كه‌ پێویسته‌ هه‌بێت (واجب الوجود)، خودایه‌كی ناماددی كه‌ هیچ گۆڕانێكی به‌سه‌ردا نایه‌ت، خاوه‌ن توانا و زانستی ڕه‌ها.” هه‌روه‌ها ده‌ڵێت: “ده‌ستم بۆ ئه‌و به‌ڵگه‌ عه‌قڵی و عیلمییانه‌ نه‌بردووه‌ كه‌ په‌یوه‌ندی له‌ نێوان خودا و مرۆڤدا دروست ده‌كات له ‌ڕێگه‌ی وه‌حییه‌وه‌، به‌ڵكو ته‌نها له ‌ڕێگه‌ی عه‌قڵه‌وه‌ گه‌شتم به خودا‌، به‌بێ به‌شداريی هۆكاری غه‌یبيی وه‌ك موعجیزه‌ و وه‌حی، واته به‌ گه‌شتێكی عه‌قڵیدا تێپه‌ڕیم نه‌ك ئیمانی[3].”

[1] موقع الجزیرة، لماذا أشهر شیخ الملحدین إسلامه، أحمد مجاهد.

http://blogs.aljazeera.net/blogs/2017/1/20/

[2] هر كجا كه‌ دلیل مارا برد، انتونی فلو، ترجمه‌: سید حسن حسینی، پژوهشگا علوم انسانی ومطالعات فرهنگی، چاپ دوم ۱۳۹٦، ص ۷۱.

[3] هناك إله، كیف غیر أشهر ملحد رأیە، أنتونی فلو، ترجمة: الدكتور صلاح الفضلی، الطبعة الأولی، دولة الكویت، ۲۰۱٥، ص ۱۱۱، ۱۸٥.

ئەم بابەتە لە ژمارە 50 ی گۆڤاری هەیڤ بڵاوکراوەتەوە.