ڕه‌نگه‌كان له‌ قورئانی پيرۆزدا

وه‌ر گێڕانی مامۆستا جه‌مال محمد امين

ڕەنگ چییە ؟ ڕەنگ كاریگەرییەكی فیزیۆلۆجیە كە دەكەوێتە سەر تۆڕەی چاو ئیتر ئەو كاریگەرییە لە ئەنجامی بۆیەیەكی ڕەنگدارەوە بێت یان لە ئەنجامی ڕووناكیەكی ڕەنگدارەوە بێت ، واتە ڕەنگ هەست پێكردنێكە و هیچ بوونێكی نیە لە دەرەوەی كۆئەندامی دەماری زیندەوەران ، بەڵام وێنەگران و ئەوانەی لە بواری بۆیاغچێتی و چاپخانەكاندا كار دەكەن مەبەستیان لە ڕەنگ ئەو ماددانەیە كە بەكاریان دەهێنن بۆ ڕەنگ كردن .
هەرچی فیزیازاناكانیشە مەبەستیان لە ڕەنگ بەرهەمی شیتەڵ بوونی ڕووناكی سپیە ( شەبەنگی خۆر ) بۆ ڕەنگەكانی یان ئەوان مەبەستیان درێژە شەپۆلی ڕووناكیەكانە و لە ڕاستیشدا ماددەی ڕەنگداری بۆیاخی و ڕووناكی ڕەنگداریش هەیە ،
فیزیازانەكانیش ڕەنگیان بەهۆی سێ‌ بەڵگەی سروشتیەوە دیاری كردووە كە ئەمانەن :
1/ درێژی شەپۆل : دەتوانرێت تیشكدانی خۆر بەهۆی ئاوێزەیەكەوە شیتەڵ بكرێت بۆ ڕەنگەكانی شەبەنگی خۆر كە هەر یەكەیان درێژی شەپۆلی تایبەت بە خۆی هەیە و ئەو ڕەنگانەش لە درێژترین درێژە شەپۆلیانەوە بۆ كورتترینیان ئەمانەن ( سور ، پرتەقاڵی ، زەرد ، سەوز ، شین ، نیللی ، بنەوشەیی ) و تیشكدانی دیكەی خۆر كە نەبینراون ، وەك تیشكی خوار سور و سەرو بنەوشەیی .
2 / پوختەیی ڕەنگەكە : واتە ڕێژەی ئەو ڕەنگە و بڕی سپی تیایدا .
3 / كۆلكەی بێگەردی ڕەنگەكە : واتە بڕی ڕووناكی گواستراوە یان دراوە لەو ڕەنگەوە بە جۆرێك كە چاوەكانمان هەست بەو حەوت ڕەنگەی شەبەنگی خۆر بكات بە باشی .

هەستكردن بەڕەنگ : ئێمە ناتوانین هەست بە شتە ڕەنگاوڕەنگەكان بكەین بەهۆی ئەو ڕووناكیەوە نەبێت كە دەكەوێتە سەری و دەدرێتەوە خۆ ئەگەر ڕووناكیەكی بەهێز كەوتە سەر ئەو تەنە ڕەنگدارە ئەوا ڕەنگەكە بە تۆخی دەردەكەوێت و بە پێچەوانەشەوە .
زانا نیوتن ئەوەی سەلماند كە ڕووناكی بنەڕەتی ڕەنگەكانە چونكە دەتوانرێت ڕووناكی سپی شیتەڵ بكرێت بۆ ڕەنگەكانی بەهۆی ئاوێزەیەكەوە و بە پێچەوانەشەوە بەهۆی دوو ئاوێزەوە كە بە پێچەوانەی یەكترەوە دابنرێن ،لەبەر ئەوە هەركات ڕووناكی هەبێت ڕەنگیش دەبێت ،بۆیە سروشتی ڕووناكیەكە كار لە سروشتی ڕەنگەكەش دەكات ، لەبەر ئەوەیە دەبینین ڕەنگێك لە ژێر ڕووناكیەكی دەستكرددا جیاوازە لەوەی كە ئەو ڕەنگە لە ژێر ڕووناكی خۆردا بێت .

چۆن تەنەكان ڕەنگدار دەردەكەون ؟

هەر تەنێك ڕووناكیەكی بكەوێتە سەر ئەوا بەشێكی دەمژێت و بەشێكی دیكەی دەداتەوە و ڕەنگی ئەو تەنەش ئەو ڕووناكیەیە كە دەدرێتەوە ، بۆ نمونە كراسێكی سور هەموو تیشكدانەكانی ڕووناكی دەمژێت و تەنها تیشكدانی سور دەداتەوە بۆیە سور دەداتەوە .
چاوی مرۆڤـــ هەستیاریەكی زۆری هەیە بەتایبەتی بۆ ڕەنگی سەوز و ئەو هەستیاریەش كەم دەكات لە كۆتایی هەردوو ڕەنگی سور و بنەوشەیی ، بەڵام هەرچۆنێك بێت چاوی مرۆڤـــ توانای جیاكردنەوەی 200 تا 250 ڕەنگی هەیە .
زاناكان وایان داناوە كە سێ‌ جۆرە كۆتاییە دەمار هەیە لە تۆڕەی چاودا بۆ هەستكردن بە ڕەنگەكان كە ئەمانەن :

1 / ئەوكۆمەڵەیەی كە هەستیارن بۆ ئەو ڕەنگانەی درێژی شەپۆلەكانیان زۆرە وەك ڕەنگی سور .

2 / ئەو كۆمەڵەی كە هەستیارن بەو ڕەنگانەی كە درێژی شەپۆلەكانیان مامناوەندین وەك ڕەنگی سەوز .

3 / ئەو كۆمەڵە دەمارەی كە هەستیارن بەو ڕەنگانەی كە درێژی شەپۆلەكانیان كورتن وەك ڕەنگی نیللی و بنەوشەیی .
هەر ڕەنگێك لە ڕەنگەكان كۆمەڵێك لەو دەمارە كۆتاییانە دەورووژێنێت خۆ ئەگەر هەر سێكیان پێكەوە ورووژان ئەوا چاو هەست بە ڕووناكی سپی دەكات، خۆ ئەگەر هیچان نەورووژان ئەوا ڕەنگەكان ڕەش دەبن .هەندێك كەسیش بە هیچ جۆرێك هەست بە ڕەنگەكان ناكەن ئەوانە تووشینەخۆشی ڕەنگ كوێی بوون كە بەهیچ جۆرێك چارەسەری نییە .
دەبێت ئەوەشمان لە بیر نەچێت كە لە تاریكیدا هەستكردن بە ڕەنگەكان نامێنێت و لە ڕووناكی كەمدا ئەو هەستكردنە كەم دەبێت بە تایبەتی بۆ هەردوو ڕەنگی سور و سەوز .

ڕەنگەكان لە قورئاندا :

لەگەڵ ئەوەشدا كە خوای گەورە هەموو شتەكانی لە پێناو و لە خزمەتی مرۆڤدا دروستكردووە ، لایەنی جوانی ئەو شتانەشی فەرامۆش نەكردووە و مەبەستیەتی كە بە سەیركردنیان دڵ وچاوی مرۆڤەكان ئاسودە و ڕوون بكات بۆیە یەكێك لە تابلۆ جوانەكانی ئەم گەردوونە ڕەنگاوڕەنگێتی و ڕەنگەكانە .
یەكێك لەو ئایەتانەی كە جوانی ئەم گەردوونەمان بیر دەخاتەوە ئەوەیە كە باس لەو تابلۆ جوانەی ڕێگاو بانەكان دەكات لە ناوچە شاخاویەكاندا كە ڕەنگەكانی وەك سپی و سور بەرجەستە دەبن لەو ناوچە شاخاویانەدا وەك دەفەروێت :[ أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ ثَمَرَاتٍ مُخْتَلِفاً أَلْوَانُهَا وَمِنَ الْجِبَالِ جُدَدٌ بِيضٌ وَحُمْرٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهَا وَغَرَابِيبُ سُودٌ] ( فاطر: 27) . ووشەی ( الجدد) بەمانای ڕێگا دێت و تاكەكەی ( الجدە)یـــە ، (الغرابیب السود ) بەمانای زنجیرە شاخی ڕەش دێت ، كاتێك چاو دەگێڕین لە زنجیرە شاخی ڕەشەوە بەرەو ڕەنگاو ڕەنگیشاخ و چیاكان یان بە پێچەوانەوە ئەو كاتە هەست بە بەرامبەریەك دەكەین كە لەوەشەوە خۆشی و ئاسودەیمان پێدەگات ، ئایەتەكە تەنها ئاماژە بە ڕەنگی سپی و سور و ڕەش دەدات بەڵام هەموو ڕەنگەكانی دی لە دەستەواژەی ( مختلف الوانها )دا كۆ دەكاتەوە كە ئەویش لە جۆراو جۆری وڕەنگە جیاوازەكانی بەردەكاندا وەدەردەكەوێت ، ئەوەشمان لە بیر نەچێت كە ڕەنگی سور یەكێكە لە ڕەنگە بنەڕەتیەكان و ڕەنگی سپبش كۆكراوەی هەموو ڕەنگەكانە .
لە تابلۆیەكی دیكەدا قورئان باس لە ڕەنگە جیاوازەكان دەكات لە ئاژال و مەڕو ماڵاتەكاندا وەك دەفەرموێت : [ وَلَكُمْ فِيهَا جَمَالٌ حِينَ تُرِيحُونَ وَحِينَ تَسْرَحُونَ] (النحل:6) یان باس لە ڕەنگاو ڕەنگی دروستكراوانی خوا دەكات بە گشتی : [وَمِنَ النَّاسِ وَالدَّوَابِّ وَالْأَنْعَامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ كَذَلِكَ إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُور ] (فاطر:28)
لە ئایەتەكەدا باس لە هەموو ڕەنگە جیاوازەكان دەكات لە هەموو دروستكراوەكاندا خەلكی و گیاندارانی دڕندە و مەڕوماڵاتیش ئینجا ووشەی ( كذلك ) ی بەكارهێناوە تا پێمان بڵێت واتێنەگەن كە ڕەنگاو ڕەنگی هەر لە چیاكاندا بوونیان هەیە بەڵكو دڕندە و ئاژاڵ و مەڕوماڵاتیش دەگرێتەوە ، هەروەها ووشەی ( الدواب ) ی پێش ( الانعام ) خستووە چونگە مرۆڤـــ كەمتر گیاندارانی دڕندە كە لە ناوچە شاخاویەكان ودارستانەكاندا دەژین دەبینێت بەڵام مەڕو ماڵات بەردەوام لە بەر چاودان واتە بزانن كە لەو دڕندە و گیاندارە كێویانەشدا ڕەگەزی جوانی و ڕەنگاو ڕەنگی هەیە .
لە تابلۆیەكی دیكەی قەشەنگدا خوای گەورە باس لە ڕەنگی سەوز دەكات لە نێو هەموو ڕەنگە جیاوازەكانی دیكەدا كە ڕۆژانە خۆیان نومایش دەكەن لە سەر تەختەی شانۆی ژیان بەڵام ڕەنگی سەوز ئەو ڕەنگەیە كە خۆشی جوانی و ئاسودەییەكی بێ‌وێنە دەبەخشێت بە دڵ و دەروونی مرۆڤەكان ، بەردەوام ڕووبەرێكی فراوانی ئەم سەرزەویە خۆی دەڕازێنێتەوە بەو ڕەنگە دڵڕفێنە ، با سەرتج بدەین و بزانین چۆن دەبوو ئەگەر هەموو چیاكان و دەشتەكان و دۆڵەكان ووشك و ڕووتەن و بێ‌ ڕووەك و سەوزایی یوونایە ؟؟ هەروەك خوای گەورە سەرنجمان بۆ ئەو دیمەنە جوانەی ڕووەكەكان ڕادەكێشێت و دەفەرموێت :
[ اَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّةً إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ ] (الحج:63) يان [ وَهُوَ الَّذِي أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ كُلِّ شَيْءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِراً نُخْرِجُ مِنْهُ حَبّاً مُتَرَاكِباً وَمِنَ النَّخْلِ مِنْ طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِيَةٌ وَجَنَّاتٍ مِنْ أَعْنَابٍ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُشْتَبِهاً وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ انْظُرُوا إِلَى ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَيَنْعِهِ إِنَّ فِي ذَلِكُمْ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ ] (الأنعام:99) كة (الخضر ) بە مانای دارو درەخت و ڕووەك دێت بە گشتی .
باشترین ڕەنگ و پیرۆزترینیان ڕەنگی سەوزە چونكە : لە لایەكەوە جلوبەرگی خەڵكی بەهەشت سەوزە وەك خوا دەفەرموێت [عَالِيَهُمْ ثِيَابُ سُنْدُسٍ خُضْرٌ وَإِسْتَبْرَقٌ وَحُلُّوا أَسَاوِرَ مِنْ فِضَّةٍ وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَاباً طَهُورا ] (الانسان:21) يان [ أُولَئِكَ لَهُمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهَارُ يُحَلَّوْنَ فِيهَا مِنْ أَسَاوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَيَلْبَسُونَ ثِيَاباً خُضْراً مِنْ سُنْدُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُتَّكِئِينَ فِيهَا عَلَى الْأَرَائِكِ نِعْمَ الثَّوَابُ وَحَسُنَتْ مُرْتَفَقا] (الكهف:31) . لە لایەكی دیكەوە ڕەنگی سەوز خۆشیەك و حەوانەوەیەك بە چاو و دڵَ و دەروون دەدات كە ئەوەش ڕاستیەكی زانستیە ، قورئان دەفەرموێت […فَأَنْبَتْنَا بِهِ حَدَائِقَ ذَاتَ بَهْجَةٍ مَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُنْبِتُوا شَجَرَهَا أَإِلَهٌ مَعَ اللَّهِ بَلْ هُمْ قَوْمٌ يَعْدِلُونَ ] (النمل:60)…دەربارەی ئەو ئایەتە خاوەنی تەفسیری ( فی الظلال القران ) دەفەرموێت : باغچەكان خۆشیبەخش و دڵڕفێن و ڕەنگینن و ئەو دیمەنانەش مایەی خۆشنودی و ئاسودەیی و كامەرانیە بۆ تەماشاكارانیو دڵەكان زیندودەكاتەوە .ئەو ڕازاوەیی و ڕەنگاو ڕەنگیەی كە لە تەنها گوڵێكدا هەیە بەدەرە لە توانایی گەورەترین هونەرمەندی ئەم دونیایە ، ئەو ڕەنگە سەوزەی كە ڕووەك خۆی پێ‌ دەڕازێنێتەوە بە تایبەتی گەڵاكان بەهۆی سەیرترین ماددەی كیمیاییەوەیە كە پێ‌ی دەوترێت ( كلۆرۆفیل ) جاران وا دەزانرا كە تەنها یەك جۆر كلۆرۆفیل هەیە بەڵام دواتر دەركەوت كە چوار جۆر ماددەی تێكەڵ هەیە كە بە هەموویان كلۆرۆفیل پێكدەهێنن ئەوانیش ( كلۆرۆفیل A ، كلۆرۆفیل B ) كە ڕەنگیان سەوزە لەگەڵ دوو جۆر ماددەی ( كارۆتین ، زانپۆفیل ) كە ماددەی بۆیاخین و ڕەنگیان زەردە .بە ڕاستی ئەو ماددەی كلۆرۆفیلە بەڵگەو نیشانەیەكی گەورەیە لە سەر توانا و دەسەڵاتی بێ‌ وێنەی خوای باڵا دەست ئائەوە موعجیزەیە كە ڕووەك تەنها ئاو لە خاك و دوەم ئۆكسیدی كاربۆنیش لە هەواوە وەردەگرێت و كلۆرۆفیلیش لە ڕێگای كارلێكێكی كیمیایی زۆر ئاڵۆزەوە ئەو تەنها دوو ماددەیە دەگۆڕێت بۆ ماددەی كاربۆهیدراتی سادە و ئاڵۆز و شەكر بە هەموو جۆرەكانیەوە نیشاستە و هەموو جۆرەكانی دیكەی خۆراك بەو كردارە ئاڵۆزەش دەوترێت تیشكە پێكهاتن ( Photosynthesis ) كە هەموو گیاندارانیسەر زەوی لەسەر ئەو خۆراكانە دەژین .
تا ئێستا باس لە ڕەنگەكانی سور و سەوز سپی كراوە و بۆ تەواوكردنی هەموو ڕەنگە بنەڕەتیەكان كە سور و سەوز و زەردە قورئان باسی ڕەنگی زەردیش دەكات وەك دەفەرموێت
[قَالُوا ادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُبَيِّنْ لَنَا مَا لَوْنُهَا قَالَ إِنَّهُ يَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ صَفْرَاءُ فَاقِعٌ لَوْنُهَا تَسُرُّ النَّاظِرِينَ] (البقرە:69) دەڵێن ( فاقع لونها ) بریتیە لە زەردێكی زۆر تۆخی وا كە لە زەردیدا سپی دەربكەوێت و بە سەیركردنی دڵخۆشی و ئاسودەیی ببەخشێت ، ڕاڤەكارانی قورئان ئەوە ڕەت دەكەنەوە كە ئەو دوو ووشەی پێشوو بە مانای ئەوەبێت كە لە زەردیدا ڕەش بچێتەوە و ئەوە بە لێكدانەوەیەكی نامۆ دادەنێن ، قورتوبی وای بۆ دەچێت كە ئەو لێكدانەوەیە ڕاست نیە تەنها بۆ گەلە حوشتر نەبێت [ كَأَنَّهُ جِمَاڵتٌ صُفْر ٌ] (المرسلات:33)
ئەو ڕەش دەركەوتنە بۆ گەلە حوشتر شتێكی ئاساییە و ئەگەر خوای گەورە مەبەستی ئەو ڕەشیە بوایە بۆ مانگاكەش ئەوا ووشەی ( فاقع ) ی بەكار نەدەهێنا چونكە ئەو ووشەیە سیفەتێكە تایبەت بە زەردێتی ( صفرە ) مانای ڕەشی ناگەیەنێت ! لە زمانی عەرەبیدا بۆ ڕەشی ووشەی ( حالك ) بەكاردێنێت وەك ( اسود حالك و حلكوك) بەڵام بۆ ڕەنگی سور ووشەی ( قانی ) وەك ( احمر قانی ) بەكاردێت و بۆ ڕەنگی سەوز ووشەی ( ناچر ) بەكار دێت ( اخضر ناضر ) بۆ ڕەنگی سپیش ووشەی ( ناصع و ساطع ) بەكاردێت وەك ( ابیض ناصع ) بەڵام بۆ ڕەنگی زەردیش ووشەی ( فاقع ) بەكاردێت . دەبێت ئەوەشمان لە بیر نەچێت كە ئەمڕۆ بە پێ‌ی زانستی نوێ‌ ئەوە سەلمێندراوە كە هەریەكە لە ڕەنگەكان جۆرە كاریگەرییەكی تایبەت بە خۆی هەیە لە سەر دڵ و دەروون و حەزی مرۆڤەكان .