گه‌ڕانه‌وه بۆ ئیعجازی قورئان
گه‌ڕانه‌وه بۆ ئیعجازی قورئان
ن: د. كه‌ریم ئه‌حمه‌د karimdawody@yahoo.com
وتمان زانایانی كۆن ئیعجازی قورئانیان به پله‌ی یه‌كه‌م و سه‌ره‌كی له ڕووه ڕه‌وانبێژییه‌كه‌یه‌وه ده‌بینی به‌حوكمی ئه‌وه‌ی هه‌ر پێغه‌مبه‌رێك هاتبێت موعجیزه‌كه‌ی له‌و بواره‌دا بووه كه له‌و سه‌رده‌مه‌دا خه‌ڵكی شاره‌زاییان تێدا هه‌بووه، وه له‌به‌رئه‌وه‌ی عه‌ره‌بی سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ر درودی خوای له‌سه‌ر بێت ڕه‌وانبێژترین سه‌رده‌مه له ڕووی زمانی عه‌ره‌بییه‌وه بۆیه خوا(جل جلاله) له‌ولایه‌نه‌وه بۆیان هات بۆ ئه‌وه‌ی ئیقامه‌ی حوججه‌یان له‌سه‌ر بكات و دڵنیا بن له‌وه‌ی كه ئه‌م قورئانه ده‌بێت له لایه‌ن خوا( جل جلالە)وه هاتبێت چونكه له توانای كه‌سدا نییه ئاوها كتێبێك دابنێت.
دوای ئه‌و قه‌ڵه‌مبازه‌ی مرۆڤایه‌تی دای له بواره‌كانی زانست و مه‌عریفه و ته‌كنۆلۆژیادا و ئاشكرابوونی زۆرێك له ڕاستییه زانستییه‌كان و ده‌ركه‌وتنی هه‌ندێك له نهێنییه زانستییه‌كانی ناو قورئان زۆرێك له زانایان هه‌ندێك لایه‌نی تریان بۆ سه‌ر ئیعجازی قورئانی زیاد كرد، له‌وانه ئیعجازی زانستی به هه‌موو به‌شه‌كانیه‌وه: فه‌له‌ك و پزیشكی وفیزیا و زینده‌وه‌رزانیی و هتد.
ئه‌وانه‌ی ئه‌م لایه‌نانه ده‌خه‌نه ڕیزی ئیعجازی قورئانییه‌وه له‌و ڕووه‌وه‌یه كه ئه‌وكاته‌ی قورئان ئاماژه‌ی به‌م شتانه داوه له توانای هیچ كه‌سێكدا نه‌بووه نه بیانزانێت وه نه پێشبینی به زانینیان بكات، ئه‌وانه‌شی كه ئه‌م لایه‌نانه به ئیعجاز نازانن ده‌ڵێن ئه‌وانه به‌ڵگه‌ی له‌لایه‌ن خوا( جل جلالە)وه بوونی قورئانن به‌ڵام ناچنه ڕیزی ئیعجازه‌وه چونكه ناچنه ئه‌و قاڵبه‌ی كه ته‌حه‌ددایان پێ بكرێت كه كه‌س ناتوانێت شتی وا بكات یا بیزانێت چونكه ئه‌وه‌تا مرۆڤ هه‌موو ئه‌و نهێنییانه‌ی زانی و له توانایدا هه‌یه بگاته زیاتر له‌وانه‌ش.
بۆچوونی ئێمه له‌مه‌ڕ ئه‌م مه‌سه‌له‌یه:
قورئان دوا په‌یامی خوا( جل جلالە)یه بۆ به‌نده‌كانی و كتێبی هیدایه‌ت و ڕێنیشانده‌ره بۆ سه‌رفرازی دونیا و قیامه‌ت و خوا( جل جلالە) پاراستنی خستۆته ئه‌ستۆی خۆی وه‌كو ده‌فه‌رموێت: إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ ﴿الحجر: ٩﴾، ئه‌مه‌ش به پێچه‌وانه‌ی كتێبه ئاسمانییه‌كانی تر كه خوا( جل جلالە) ئه‌ركی پاراستنیانی خستبووه ئه‌ستۆی شوێنكه‌وتوانی ئه‌و كتێبانه، ئه‌ویش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌مه دوا كتێب و دوا په‌یامی خوا( جل جلالە)یه و ده‌بێ تا ڕۆژی قیامه‌ت پارێزراو بێت ئه‌گینا ئیقامه‌ی حوججه‌ی پێ ناكرێت، بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش هه‌ندێك نهێنی تێ خستووه كه له‌یه‌ك كاتدا به‌ڵگه‌بن له‌سه‌ر دووشت:
- 1. به‌ڵگه‌بن له سه‌ر ئه‌وه‌ی كه له‌لایه‌ن خوا( جل جلالە)وه هاتۆته خوا( جل جلالە)ره‌وه.
- 2. به‌ڵگه‌بن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه ده‌سكاری نه‌كراوه.
به‌ڵام ئایا ئه‌و نهێنییانه ته‌نها لایه‌نی ڕه‌وانبێژی قورئانه یا ئه‌م لایه‌نانه‌شه كه ئێستا ناوی ئیعجازیان لێده‌نرێت وه‌كو له پێشه‌وه ئاماژه‌مان به هه‌ندێكیان دا؟
وه ئایا كاتێك خوا( جل جلالە) ته‌حه‌ددای كردووه به‌وه‌ی كه كه‌س ناتوانێت كتێبێكی له‌م چه‌شنه بێنێت له‌به‌ر لایه‌نه به‌لاغییه‌كه‌یه‌تی یا ئه‌م لایه‌نانه‌شه یا شتێكی تره سه‌رباری ئه‌مانه هه‌مووی؟
به‌ڕای من قۆرخ كردنی ئیعجازی قورئان له ڕووه به‌لاغییه‌كه‌ی و ته‌نانه‌ت هه‌موو ئه‌م ڕووانه‌ی تریش بچوككرنه‌وه‌ی قورئانه و ته‌سككردنه‌وه‌ی بواری نهێنییه‌كانێتی و ناحاڵی بوونه له ماهییه‌تی قورئان و پێوانی قورئانه به پێوانه مرۆییه‌كان، به‌هه‌مان ئه‌و شێوه‌یه‌ی كه هه‌ندێك كه‌س ویستوویانه خوا( جل جلالە)ی گه‌وره به پێوانه مرۆییه‌كان بپێون بۆیه له جیاتی ئه‌وه‌ی خوا( جل جلالە) بناسن سه‌ریان له خوا( جل جلالە)نه‌ناسییه‌كی ته‌واوه‌وه ده‌رهێناوه و خوا( جل جلالە)یان وه‌كو نه‌بوو (معدوم) وه‌صف كردووه.
ڕاسته قورئان له ڕووه به‌لاغییه‌كه‌یه‌وه موعجیزه و كه‌س ناتوانێت له شێوه‌ی قورئاندا به‌و ڕه‌وانبێژییه كتێبێك دابنێت، وه ئه‌گه‌ر بێتو دان بنێین به‌وه‌ی كه سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ر ڕه‌وانبێژترین سه‌رده‌می عه‌ره‌به و سه‌رده‌می زێڕینه بۆ ڕه‌وانبێژی عه‌ره‌بی، ئه‌وكاته ده‌بێ شایه‌تی ئه‌وانه‌ی ئه‌و سه‌رده‌مه له‌سه‌ر ڕه‌وانبێژی بێ وێنه‌ی قورئان به هه‌ند وه‌رگرین و به‌حوكمێكی یه‌كلاكه‌ره‌وه دابنێین له‌و بواره‌دا چونكه له‌لایه‌نی شاره‌زا و پسپۆره‌وه ده‌رچووه، وه ئه‌گه‌ر بێتو به‌و شێوه‌یه سه‌یری ئه‌و سه‌رده‌مه نه‌كرێت ئه‌وا ده‌رگا واڵایه بۆ ئه‌وانه‌ی خۆیان به شاره‌زا ده‌زانن له بواری عه‌ره‌بیدا و به‌ڕه‌وانبێژی خۆیاندا ده‌نازن با بێن به‌ختی خۆیان تاقی كه‌نه‌وه، ده‌شتوانن له چوارچێوه‌ی ده‌زگایه‌كدا ئه‌و كاره بكه‌ن نه‌ك ته‌نها به تاقه‌كه‌سی، ئه‌وكاته‌ش ده‌بێ ئه‌و ڕووه به‌لاغییانه‌ی له قورئاندا هه‌یه له‌وانه‌ی ئه‌وانیشدا هه‌بێت كه یه‌كه‌میان داهێنانی جۆرێكی نوێیه له ئه‌ده‌ب كه به هاتنی قورئان له دووه‌وه بوو به سێ جۆر، شیعر و په‌خشان و قورئان، ئه‌وكاته ده‌بێ بوترێت شیعر و په‌خشان و قورئان و…
له گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا كه كه‌س ناتوانێت كتێبێكی ڕه‌وانی له شێوه‌ی قورئان دابنێت هێشتا قۆرخ كردنی ئیعجازی قورئانی له ڕووه به‌لاغییه‌كه‌یدا واته نكۆڵی كردن له گه‌وره‌یی ناوه‌ڕۆكی قورئان، به واتایه‌كی تر ئه‌وه ده‌گه‌یه‌نێت كه مرۆڤ له‌وانه‌یه بتوانێت شتێكی وه‌كو ناوه‌ڕۆكی قورئان دابنێت، به‌ڵام ناتوانێت به‌رگێكی جوانی به‌به‌ردا بكات وه‌كو ئه‌وه‌ی قورئان كه لایه‌نه به‌لاغییه‌كه‌یه‌تی.
گومانی تێدا نییه ئه‌مه بچووككردنه‌وه‌ی قورئانه نه‌ك ده‌رخستنی گه‌وره‌ییه‌كه‌ی، قورئان پێش ئه‌وه‌ی له ڕووی ڕواڵه‌ته‌وه (شكل) گه‌وره و جوان و موعجیز بێت له ڕووی ناوه‌ڕۆك (مضمون و محتوی)ه‌وه گه‌وره و بێ وێنه‌یه، وه پێش ئه‌وه‌شی كه له ڕووی ناوه‌ڕۆكه‌وه گه‌وره و بێ وێنه بێت له ڕووی جه‌وهه‌ر و ماهییه‌ته‌وه جیاواز و تایبه‌تمه‌نده و كه‌س ناتوانێت شتێك له‌و شێوه‌یه دابنێت.
جوانترین قسه‌ش كه به‌رچاوم كه‌وتبێی له‌م بواره‌دا ئه‌و قسه‌یه‌یه كه به‌نداری فارسی وتوویه‌تی كه ئه‌مه ده‌قه‌كه‌یه‌تی:
وقال أبو حیان التوحیدي: سئل بندار الفارسي عن موضع الإعجاز من القرآن فقال هذه مسألة فیها حیف علی المعنی وذلك أنه شبیه بقولك ما موضع الإنسان من الإنسان؟ فلیس للإنسان موضع من الإنسان بل متی أشرت إلی جملته فقد حققته ودللت علی ذاته كذلك القرآن لشرفه لا یشار إلی شئ فیه إلا وكان ذلك المعنی آیة في نفسه ومعجزة لمحاولة وهدی لقائله ولیس في طاقة البشر الإحاطة بأغراض الله في كلامه وأسراره في كتابه فلذلك حارت العقول وتاهت البصائر عنده(2).
له ڕاستیدا جیاوازی نێوان قورئان كه قسه‌ی خوا( جل جلالە)یه له‌گه‌ڵ قسه‌ی مرۆڤدا وه‌كو جیاوازی نێوان مرۆڤ كه به‌دیهێنراوی خوایە( جل جلالە) له‌گه‌ڵ په‌یكه‌ری مرۆڤ كه دروستكراوی مرۆڤه، با له ڕواڵه‌تیشدا له یه‌ك بچن به‌ڵام به جه‌وهه‌ر و ماهییه‌ت و سیفه‌ت و ئه‌رك و وه‌زیفه له‌یه‌ك ناچن، به‌ڵكو تاقه لایه‌نێك كه تێیدا له یه‌ك ده‌چن ڕواڵه‌ته‌كه‌یه، كه ئه‌ویش له سه‌دا سه‌د نییه، ئه‌گینا به‌قه‌د تواناكان و نهێنییه‌كانی مرۆڤ جیاوازی هه‌یه له نێوانیاندا.
جه‌وهه‌ر و ماهییه‌تی قورئان جیاوازه له ماهییه‌تی هه‌موو كتێبێك و قسه‌یه‌كی تر، چونكه ماهییه‌تی قورئان ئه‌وه‌یه كه بریتییه له ڕۆحی خوا( جل جلالە):
وَكَذَٰلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِنْ أَمْرِنَا ۚ مَا كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتَابُ وَلَا الْإِيمَانُ وَلَٰكِنْ جَعَلْنَاهُ نُورًا نَهْدِي بِهِ مَنْ نَشَاءُ مِنْ عِبَادِنَا ۚ وَإِنَّكَ لَتَهْدِي إِلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ﴿ ٥٢ ﴾صِرَاطِ اللَّهِ الَّذِي لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ ۗ أَلَا إِلَى اللَّهِ تَصِيرُ الْأُمُورُ﴿ ٥٣ ﴾ الشوری.
لێره‌دا ده‌بینی خوا(جل جلالە)ی گه‌وره به‌وه قورئان ده‌ناسێنێت كه ڕۆحێكه له لای خۆیه‌وه، كتێبێكیش كه ڕۆح بێت چۆن كتێب و نووسینی تری بێ گیانی ده‌گاتێ؟
لێره‌وه‌یه كه ده‌ڵێین جیاوازی نێوان قورئان و كتێبه‌كانی تر به قه‌ده‌ر جیاوازی نێوان مرۆڤ و په‌یكه‌ره‌كه‌یه‌تی كه یه‌كه‌میان له داهێنانی خوا( جل جلالە) و دووه‌میان له داهێنانی مرۆڤه.
قورئان نه‌ك ته‌نها له به‌رگ و ڕواڵه‌ت و ناوه‌ڕۆك و ماهییه‌تدا جیاوازه له كتێبه‌كانی تر، به‌ڵكو له سیفه‌ته‌كانی و وه‌زیفه‌كانی و میتۆده‌كانیشیدا جیاوازه له كتێبه‌كانی تر.
Related posts
-
كاريگهريی ژههری مار له‌سه‌ر مناڵ لهبارچوون و نابینایی
-
کاریگەريی قورئان لە سەر لابردنی فشارە دەروونییەکان
-
ڕەواندنەوەی گومانێك لەسەر ئیعجازی ئایەتی (أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا)
-
ڕووەکی ئەلۆڤێرا لە ژێر ڕۆشنایی فەرموودە پیرۆزەکانی پێغەمبەرﷺ
-
هەڵسەنگاندنی لێدانەکانی دڵ و فشاری خوێن لە جووڵە جیاوازەکانی نوێژدا
Leave a Comment
You must be logged in to post a comment.
