چەند بوارێكی ئیعجازی زانستی كشتوكاڵی لە قورئاندا

جەلال حمەصالح بۆسكانی

كۆلێجی كشتوكاڵ /زانكۆی سلێمانی

E-mail: jalalsalih54@mail.com

پێشەكی
قورئانی پیرۆز كە هاتۆتە خوارەوە, راستە وەك كتێبێكی زانستی تایبەتمەند نەهاتۆتە خوارەوە, بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا پتر لە 700 ئایەتی قورئانی پیرۆز باسی زانست و راستییە زانستییەكان دەكات لەبوارە جیاجیاكاندا وەك بواری: پزیشكی, دەروونی, ئەستێرەناسی, جیۆلۆجی, كشتوكاڵی …… هتد.
ڕۆژ لەدوای ڕۆژیش پەردە لەسەر ئەم راستییانە هەڵدەماڵرێت و دەردەكەوێت كە هەموویان دەیسەلمێنن ئەم قورئانە پیرۆزە موعجیزەیەكی نەبڕاوەیە, نهێنییەكانی تا ڕۆژی دوایی كۆتایی نایەت و زانایان پەی پێ‌دەبەن و نهێنییەكان و راستییە زانستییەكانی ئاشكرا دەكەن و خوای گەورە پیشانیان دەدات وەك خۆی دەفەرموێت: [سنریهم اياتنا فی اڵافاق وفی أنفسهم حتی یتبین لهم أنه الحق ……] (سورە فصلت), ئەمەی لێرەدا باسی دەكەین, چەمكێكە لەو باس و ئاماژە زانستییانەی قورئانی پیرۆز لە بواری كشتوكاڵیدا:
میوە پێش گۆشت
ئەگەر بێتوو ئەو پەڕاوانە هەڵبدەینەوە كە تایبەتمەندن بەخواردن و ئامادەكردنی خواردنەوە كە لەمڕۆدا هەن و ئامادەكراون لەلایەن پسپۆڕان و پزیشكانەوە, دەگەینە ئەنجامێك كە دەبێت میوە پێش گۆشت بخورێت, جا ئەو میوەیە بەشێوەی عەسیر (شەربەت) پێشكەش بكرێت, یاخود وەك میوەیەكی تازە، هۆی ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە میوە شەكری سادە (تاك)ی تێدایە كە بەئاسانی هەرس دەكرێت و دەمژرێت لە ریخۆڵەدا, لەبەرئەوە گەدە و ریخۆڵەكان ئامادە دەبن بۆ پێشوازی كردنی خواردنی قورس كە بەئاسانی هەرس ناكرێن -بۆ نموونە گۆشت- بەو شێوەیە گەدە ئاماژە دەنێرێت بۆ مێشك كەوا ئامادەباشی تێدا بێت بۆ وەرگرتنی خواردنی قورس.
ریخۆڵەكان شەكرە تاكەكان (وەك گلوكۆز و فركتۆز) دەمژن و لەش هەست دەكات كەوا برسێتییەكەی نەماوە و ئارەزوومەندیی زۆر ناكات بۆ ئەوەی داوای خواردنی قورس بكات, بۆیە گەدە و ریخۆڵەكان رزگاریان دەبێت لەو بار قورسییە.
ئەوانەی بەپێچەوانەوە ژەمی خواردنەكانیان دەخۆن لەپێشدا گەدەی خۆیان پڕ دەكەن بە خواردنی قورس و ئینجا میوەیەكی زۆر دەكەن بەسەریا, دەبینین بار قورسییەكی زۆر دەكەوێتە سەر گەدەیان و سوودێكی ئەووتۆش لەو خواردنە نابینن و توانای بیر و عەقڵ و تەركیزیان نامێنێت, بەتایبەتی ئەوانەی كە قوتابی و خوێندكارن و یان ئەوانەی ڕۆشنفكر و خاوەن بیرن و زۆر دەخوێننەوە, ئەمەش كاریگەرییەكی زۆر دەكاتە سەر بیر و مێشكیان, چونكە مێشك (دەماغ) سەرقاڵ دەبێت بەخواردنەوە و ناتوانێت تەركیز بكات, لێرەدا جێگەی خۆیەتی كە ئاماژە بكەین بۆ هەندێك لەو ئایەتە پیرۆزانەی قورئان كە باس لەم مەسەلەیە دەكەن, تەنها یەك ئایەتیش نییە و نابینرێت لە قورئانی پیرۆزدا كە خواردنی قورسی (وەك گۆشت) پێش میوە خستبێت.
بۆ نموونە لە سوورەتی (الواقعە) ئایەتی (9) دا خوای گەورە دەفەرموێت: [وفاكة مما یتخیرون ولحم طیر مما یشتهون]. دەبینین (فاكهە) پێش (لحم طیر) هاتووە, هەروەها لەشوێنێكی تردا:[وأمددناهم بفاكهة ولحم مما یشتهون] سوورەتی (الطور) ئایەتی22, دەبینین (فاكهە) پێش (لحم) هاتووە, هەروەها (أمددناهم) بەواتای: میوەیەكی زۆر و زیادیان پێش كەش دەكەین لەبەهەشتدا وە گۆشتیش بەوەی كە حەز و ئارەزووی بكەن, بەڕاستی ئەمە ئیعجازێكی گەورەی قورئانی پیرۆزە.
هەنجیر و زەیتوون
ئاشكرایە لەشی مرۆڤ پێكدێت لەچەند توخمێكی جیاواز, كە هەر هەمووی بنەڕەتەكەی دەگەڕێتەوە بۆ خاك, خواردنی مرۆڤیش سەرچاوەكەی یان رووەكییە یان ئاژەڵییە, خۆ ئەوەی یەكەمیان ئاشكرایە كە رووەك پێویستییەكانی لە خاكەوە دابین دەكات لە توخمە كانزایییەكان, وە ئەوەی دووەمیان كە ئاژەڵە سەرچاوەكەی گژوگیا و ڕووەكە, كە دووبارە دەگەڕێتەوە بۆ خاك, وە لەبەرئەوەی كە ئەندامەكانی لەشی مرۆڤ پێداویستی خۆی لە توخمەكان و كانزاكان جۆراوجۆرن, بۆیە دەبێت ئەم پێداویستییانە لەهەردوو سەرچاوەكەوە وەربگرێت, خۆ ئەگەر بەیەك جۆر یان چەند جۆرێك لەخواردن پابەند بێت ئەوا تووشی بەدخۆراكی دەبێت, خۆ ئەگەر لەیەك سەرچاوە بخوات ئەوا پاش ماوەیەك دەمرێت.
تیرەیەكی هیندی لەهیندستان كاتێك بەندكراوێكیان لای خۆیان گل داوەتەوە و زیندانییان كردووە تەنها خواردنی گۆشتیان داوەتێ‌ ئەو ماوەیەی لایان بەند بووە -وەك شێوازێك لە ئەشكەنجەدان و ئازاردان-تا وای لێ‌هاتووە لاواز بووە و مردووە!
بەو شێوەیە مرۆڤ ناتوانێت پابەند بێت بەجۆرێك یان چەند جۆرێكی كەم لەخواردن, جگە لە دوو جۆر خواردن نەبێت كە ئەویش هەنجیر و زەیتوونە, ئەگەر مرۆڤ بە بەردەوامی لەم دوو میوەیە بخوات ئەوا دیاردەی بەدخۆراكی تێدا دەرناكەوێت.
جا با بزانین پێكهاتەكان و سوودەكانی ئەم دوو میوەیە چییە:
هەنجیر
نــاوی مـــاددە                بــــــــڕ
1- كاربۆهیدرات                 73%
2- پـــرۆتین                    1.3%
3- چــەوری                       2%
4- ڤیتامین B-Complex , ڤیتامین A.
5- ترشی ئۆرگانی وەك: ترشی لەیموونیك و ترشی مالیك.
6- خوێ‌ كانزایییەكانی وەك: Na, K, Ca, P, Cl, Mg, Fe, Cu .
7- هەر 100 گرام هەنجیر 270 كالۆری دەدات بە لەشی مرۆڤ.
8- هەروەها هەنجیر ماددەیەكی (ملیین)ی تێدایە (واتە قەبزی ناهێڵێت).
9- هەروەها لەبەر ئەوەی شەكری تێدایە, ووزەیەكی باش دەدات بەلەش.
زەیتوون
   خوای گەورە لەبەر گرنگی ئەم رووەكە لە قورئاندا 7 جار باسی زەیتوونی كردووە, ئەم رووەكە چەندەها ماددەی بەسوودی تێدایە, وەك:چەوری و پرۆتین و كالیسیۆم و ئاسن و فۆسفات و ڤیتامین, بەتایبەتی ڤیتامین (A, D), هەروەها ترشی چەوریی ناتێر (أحماض دهنیە غیر مشبعە Unsaturated Fatty Acids) كە نایەڵێت رێژەی كۆلیستیرۆڵ لەخوێندا بەرز ببێتەوە و نەخۆشییەكانی دڵ و بۆری خوێن كەم دەكاتەوە, هەروەها بەسوودە بۆ كەم كردنەوەی نەخۆشی (الذبحە الصدریە), جگە لەمانە زەیتی زەیتوون بەكار دەهێنرێت بۆ هەندێك كاری پزیشكی تر.
    خۆ ئەگەر بەرهەمی زەیتوون شیتەڵ بكەینەوە دەبینین كە زۆر ماددەی تێدایە:
نـــاوی مـــاددە                بــــــــڕ
1-كاربۆهیدرات              16.17%
2-پـــرۆتـــین                   1.5%
3-چـــەوری                   13.5%
4-خوێ‌ كانزایییەكانی وەك: Na, K, Ca, P, Cu, Mn .
هەروەها زەیتی زەیتوون سوودێكی زۆری هەیە بۆ كۆئەندامی هەرس و جگەر, جگە لەوەی پێست نەرم دەكاتەوە و ناهێڵێت بقڵیشێت و بە بەردەوامی پاراو دەبێت.
ئەمە سوودەكانی هەنجیر و زەیتوون بوو كە كەمێكیان لێ‌ باسكرا, خوای گەورە سوورەتێكی ناو بردووە بە سوورەتی (التین) كە هیچ جۆرە میوەیەك بەو شێوەیە ناو نەبراوە وە لەپاڵ هەنجیریشدا باس لە زەیتوون دەكات و سوێندی پێ‌ دەخوات وەك خۆی دەفەرموێت: [والتین والزیتون وطور سینین, وهذا البلد اڵامین, لقد خلقنا اڵانسان فی أحسن تقویم]. هەروەها دەربارەی زەیتوون و زەیتی زەیتوون دەفەرموێت: [الله نور السماوات واڵارض مثل نوره كمشكاة فیها مصباح,المصباح فی زجاجە,الزجاجە كأنها كوكب دری یوقد من شجرة مباركة زیتونة, لا شرقیة و لا غربیة, یكاد زیتها یضی‌‌ء ولو لم تمسسه نار, نور علی نور, یهدی الله لنوره من یشا‌‌ء ویضرب الله اڵامثال للناس والله بكل شی‌‌ء علیم] (سورة النور), بۆیە ئەو دوو میوەیە گرنگی خۆیان هەیە و ئەو گرنگییە پزیشكی و ئابوورییە تا ئەمڕۆژانە نەبێت نەزانراوە.
گەنم و عەمباركردن
كاتێك كە كشتیارێك گەنم و دانەوێڵەكەی دەچێنێت لەناو خاكە كێڵراوەكەیدا بە بڕێكی زۆر دەیچێنێت, یۆ ئەوەی لەو بەرووبوومەی بفرۆشێت دوای ئەوەی دابینی پێداویستی خۆی دەكات, دەیفرۆشێت بە هاونیشتمانەكەی لە ووڵاتەكەیدا و لێشی هەڵدەگیرێت لە عەمبار و گەنجینەكاندا وە ئەوەی دیكەشی دەنێردرێتە دەرەوەی ووڵات, بە تایبەتی بۆ ئەو ووڵاتانەی پێداویستییان بە دانەوێڵە هەیە, چونكە بڕی گەنم و دانەوێڵەی خۆیان دابینی پێداویستی خۆیان ناكات.
هەروەها گەنم و دانەوێڵە بەرهەم دەهێنرێت نەك تەنها بۆ یەك ساڵ بگرە بۆ چەند ساڵێك و هەڵدەگیرێت و عەمبار دەكرێت وەك خەزینێكی ستراتیجی بۆ ئەو ساڵانەی كە باران كەم دەبارێت, یان نابارێت و ووشكە ساڵی دەبێت, بۆیە مرۆڤ بیر دەكاتەوە كە رێگای گونجاو بگرێتە بەر بۆ ئەوەی گەنمەكەی بە پاكی بمێنێتەوە و دوور لە ئافات وەك ئەسپێ‌ و جۆرەها دەرد و دووی تر هەروەها نەخۆشییەكان بە تایبەتی نەخۆشییە كەڕوویییەكان, بڕوانە ئەو خشتانەی سەرەوە و خوارەوە كە دەریدەخات هەندێك توخمی گەنمی خۆماڵی و بیانی تووشی كەڕوو بوون لە كاتی عەمبار كردندا كە ئەمەش كاریگەریییەكی خراپی بۆ سەر تەندروستی مرۆڤ هەیە:
بڕوانە هەردوو خشتەی (1، 2)
لە هەمان كاتیشدا گەنم و دانەوێڵە تووشی قرتێنەرەكان دەبن لە كاتی عەمباركردن و هەڵگرتندا, بۆیە لە رۆژگاری ئەمڕۆدا مرۆڤ بیر دەكاتەوە كە گەنم و دانەوێڵەكەی بەشێوازێك هەڵبگرێت كە تووشی ئافات و نەخۆشییەكان   نەبێت, كە ئەویش بە عەمباركردنی لە گەنجینە و سایلۆكاندا و پێوەكردنی دەرمانی كشتوكاڵی بە مەبەستی دوورخستنەوەی ئەو ئافاتانە, لەگەڵ ئەوەشدا هەر تووش دەبێت.
تازەترین و مۆدێرنترین رێگەچارە كە ئێستا ووڵاتە گەورە بەرهەمهێنەرەكانی گەنم و دانەوێڵە دەیگرنە بەر ئەوەیە كەوا گەنمەكە بە توێكڵەوە هەڵبگیرێت و بێ‌ ئەوەی هیچی لەگەڵدا بكرێت دوای دروێنە كردنی, بەو شێوەیە ئەو گەنم و دانەوێڵەیە بۆ چەند ساڵێك دەمێنێتەوە بێ‌ئەوەی تووشی هیچ جۆرە ئافاتێك ببێـت, لێرەدا ئەگەر سەیری قورئانی پیرۆز بكەین, دەبینین ئاماژە هەیە بۆ ئەم جۆرە هەڵگرتن و عەمباركردنە پێش زەمانی حەزرەتی مووسا (سەلامی خوای لەسەر بێت) و لەسەر زمانی حەزرەتی (یوسف) دا (سەلامی خوای لەسەر بێت) خوای گەورە بۆمان دەگێرێتەوە لە قورئانی پیرۆز و لە سوورەتی (یوسف) ئایەتی (46) دا دەفەرموێت: [قال تزرعون سبع سنین دأبا فما حصدتم فذروه فی سنبله إلا قلیلا مما تحصنون, ثم یأتی من بعد ذلك عام فیه یغاث الناس وفیه یعصرون]. لێرەدا قورئانی پیرۆز ئاماژە دەكات بۆ باشترین رێگە بۆ هەڵگرتن و عەمباركردنی گەنم و دانەوێڵە و پارێزراو دەبێت بە لایەنی كەمەوە بۆ حەوت ساڵ, تۆش ئەی پێغەمبەری خوا كێ‌ ئەم راستییە زانستییەی فێر كردی؟ مەگەر نیگا و وەحی خوای گەورە نەبێت؟!
ئەندازیاریی كشتوكاڵی
باشترین رێگە بۆ چاندن و كشتیاری كردن ئەوەیە كە لەسەرەتادا كشتیار ڕێنموویی وەربگرێت لە ئەندازیارێكی كشتوكاڵی تاوەكو لەسەرەتادا دەستنیشانی پێگەیەكی جوگرافی باش و گونجاوی بۆ بكات, دوای ئەوە چۆنیەتی كشتوكاڵ كردن و چاندن و جۆری بەرهەمە كشتوكاڵییە چێنراوەكە, هەمیشە ئەندازیاری كشتوكاڵی ئەو شوێنانەی پێ‌ باشە كە بەرزن و دۆڵ و نشێو نین, لەبەر ئەم چەند هۆیانەی خوارەوە:
یەكەم: ناوچە بەرزایییەكان بارانی زۆرە و ئاوی سازگارە, بۆیە رووەك تیایدا گەشە و نەش و نمایەكی زۆر جوانی دەبێت, بەڵام بە پێچەوانەوە لە ناوچە نزمەكاندا بارانی كەمترە و بەشێوەیەكی گشتی خاكی ناوچە نزم و نشێوەكان خوێیاوییە و بەكار نایەت بۆ چاندن (مەگەر دوای چاككردن) بۆیە باش نییە بۆ بەرهەم هێنانی بەرووبوومی كشتوكاڵی.

دووەم: هەروەها ناوچە بەرزایییەكان كەش و هەوای سازگارە و ئۆكسجینی زۆرە, بە پێچەوانەوە ناوچە نزمەكان هەوای داخراوە و پەنگخواردووە و راددەی ئۆكسجینی كەمترە وە ئەم هۆكارەش زۆر كاریگەریی هەیە بۆ سەر جۆری بەرهەم و راددەی بەرهەم هێنان.
سێ‌هەم: كشتوكاڵ كردن لە ناوچە بەرزایییەكاندا دەبێتە هۆی ئەوەی كە رووەك تیایدا زۆرترین تیشكی خۆری بەردەكەوێت و كرداری رۆشنە پێكهاتن زۆر بەجوانی بەئەنجام دەگەیەنرێت و تیشكی خۆر سووتێنەر نییەو كاریگەری خراپی نییە لەسەر رووەكەكە, هەروەها راددەی شێ‌ی هەواش تیایدا مام ناوەندییە و ماكی خراپی نییە بەتایبەتی بۆ دروست بوونی نەخۆشییەكانی رووەك, چونكە شێ‌ی هەوا ئەگەر بەرز بوو دەبێتە هۆی بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەكانی رووەك وەك هۆكارێكی یارمەتیدەر وایە لەگەڵ پلەی گەرمی هەوا, بەڵام بە پێچەوانەوە لە ناوچە نزمەكاندا تیشكی خۆر زۆرە و سووتێنەرە و كاریگەریی خراپ دەكاتە سەر رووەكەكان, هەروەها شێ‌ی هەواش تیایدا بەرزە و پەنگ خواردووە و نەخۆشی رووەكەكان تیایاندا زۆر دەبێت, ناوچە نشێو و نزمەكان دوو كەش و هەوایان هەیە یان گەرم و ووشكن یاخود گەرم و شێدارن كە هەردووكیان كاریگەریی خراپیان هەیە لەسەر بەرهەمهێنانی رووەكی, زۆر جاریش لافاو و لێزمەی باران و ئاو دەبێتە هۆی راماڵینی خاك و رووەكەكان لەهەمان كاتدا.

چوارەم: ڕووە ڕووبەر (المساحە السطحیە)ی ناوچە بەرزایییەكان زیاترە كە بەئاسانی رەگەكان خۆیان رادەكێشن و پەخش دەبنەوە بەناو خاكەكەدا, بۆیە ئەو رووەكانە بە بڕێكی زیاتر گەشە و نەش و نما دەكەن و دەتوانن زۆرترین رێژە لە ئاو و خوێ‌ كانزایییەكان وەربگرن لە زەوییەكەوە, بەڵام بە پێچەوانەوە لە ناوچە نزمەكاندا كە رووە رووبەری خاكەكە كەمترە رەگەكان بە سانایی ناتوانن خۆیان رابكێشن و هەروەها كۆمەڵی ڕەگ كەمترە لە كۆمەڵە ڕەگ لە ناوچە بەرزایییەكاندا و ئەو بڕە ئاو و خوێ‌ كانزایییانەی كە وەریدەگرێ‌ (لە ناوچە نزمەكاندا) كەمترە .
لەبەر ئەو چوار هۆیانەی لەسەرەوە باسمان كردن, بەروبووم و بەرهەمی كشتوكاڵی لە ناوچە بەرزایییەكاندا چاكتر و زۆرتر و جۆری بەروبووم خۆشتر و باشترە.
دوای ئەوەی كە ئەندازیاری كشتوكاڵی رێنموویی كشتیاری كرد بۆ جۆریزەوی و پێگەی جوگرافی, رێنموویی دەكات بۆ هەڵبژاردنی جۆری رووەك كە گونجاوە بۆ روواندن و زانیاری پێ‌دەبەخشێت دەربارەی خێرایی بـــــا لە ناوچەكەدا و جۆری ئەو دار و درەختانەی كە بڕوێنرێت, لەكوێ‌دا و چۆن؟ لێرەدا ئەندازیاری كشتوكاڵی رێنموویی كشتیارەكان دەكات كە درەختە بەرزەكان وەك سنەوبەر و سەروو و هەندێ‌ درەختی بەرزی دارستان بنێژن لەدەرەوەی باخەكانیان تاوەكو ببێتە بەربەستێك بۆ باخەكە دژ بە هەوا و بای خێراو بەتین تاوەكو زیان بە باخەكە نەگەیەنێت, دوای ئەوە پلە بە پلە دێتە سەر ئەوەی كە كشتیار فێر دەكات بۆ رواندنی درەختەكان لە بەرزەوە بۆ نزم تاوەكو دەگاتە سەر رووەكە گیایییەكان.
بۆیە ئەگەر كشتیارێك بیەوێت باخێك دروست بكات كە ئەم رووەكانەی تێدا بڕوێنرێت وەك: (سەوزە, مێو, دەوەن, زەیتوون, درەختی بەرز) پێویستە یەكەم شت درەختە دارستانییە بەرزەكان لە دەرەوەی باخەكە بڕوێنرێت بۆ ئەوەی ببن بە پەرژین و بەربەست بۆ باخەكە, ئینجا زەیتوون, دوای ئەوە درەختی نزمتر وەك: (قۆخ, قەیسی, سێو, هەرمێ‌, هەروەها مێو) دوای ئەوە لە ناوەندی باخەكەیدا رووەكی (شینایی) باڵا كورت وەك: (سەوزە: تەماتە, باینجان, لۆبیا و فاسۆلیا یاخود سەوزەی هاوینە و زستانەی كورت) یاخود هەندێك رووەكی پزیشكی سوودبەخش, خۆ ئەگەر بتوانرێت چەمێك یان رووبارێكی بچووك بەناوەندیدا بڕوات ئەوە هەر بەهەشتێكی بچووكی زەمینە بۆ خۆی. باخەكە درەختی بەرز
ئەمەی باسمان كرد بریتییە لە ئەندازیاریی كشتوكاڵی هاوچەرخ و نوێ‌, كە بەراستی نەفس و رۆحی مرۆڤ تیایدا ئارام دەگرێت و كەیف خۆش دەبێت.
لێرەدا بابزانین خوای گەورە چ ئاماژەیەك دەدات لە قورئانی پیرۆزدا بەم لایەنە (ئەندازیاریی كشتوكاڵی) :
با بڕۆینە خوێندنی ئایەتە پیرۆزەكانی قورئان تاوەكو بزانین چۆن باس دەكات و دەفەرموێت: [مثل الذین ینفقون أموالهم ابتغا‌‌ء مرضاة الله و تثبیتا من أنفسهم كمثل جنة بربوة أصابها وابل فأتت أكلها ضعفین, فا‌‌ءن لم یصبها وابل فطل, والله بما تعملون بصیر] جنە بربوە: بەواتای باخ و بەهەشتێكی خۆش لە ناوچەیەیەكی بەرزاییدا, أصابها وابل: بەواتای بارانێكی زۆر وە ئەمەش لە سروشتی ناوچەی بەرزایییە كە بارانی زۆرە, خۆ ئەگەر بارانیش زۆر نەبارێت (كە رێدەكەوێت هەندێك ساڵ نە بارێت) فطل: الطل بەواتای شێ‌ی زەوییەكەیە كە خۆی تەڕوبڕە و شەونم و دڵۆپە ئاوەكانی زۆری بەیانیانی سەر رووەكەكان هەر هەمووی بەسوودە و شێ‌ دەدات بە رووەكەكان كە پاراو بن و سەوز و جوان بن و بێ‌ ئاو نەبن.
بۆیە خوای گەورە هەتاوەكو لەرۆژی دواییشدا پەیمانی خۆی دەدات بە باوەڕداران بە (جنة عالیة), بەهەشت و باخێكی بەرز و خۆش و دڵڕفێن وەكو خۆی دەفەرموێت: [فهو فی عیشە راضیة, فی جنة عالیة, قطوفها دانیة], بۆیە قورئانی پیرۆز كاتێك ئاماژە دەكات بە باخ و بەهەشتی خۆش چ لە دونیادا و چ لەرۆژی دواییدا باس لە بەهەشتێك دەكات لە شوێنێكی بەرزدا, هەروەها قورئانی پیرۆز لە رووی ئەندازیاریی كشتوكاڵیدا دەفەرموێت: [واضرب لهم مثلا رجلین جعلنا ڵاحدهم جنتین من أعناب وحففناهم بنخل وجعلنا بینهما زرعا].
سەرنج بدەرە ئەم ئەندازیارییە كشتوكاڵییە‍‍‍‍, لەدەرەوەی (دار خورما) بۆ ناوەوە دەوەن (مێو) ئینجا لە ناوەراستدا رووەكی باڵ كورت, بەراستی ئەمە ئیعجازێكی زانستیی كشتوكاڵییە لە قورئانی پیرۆزدا.
ئایەتەكەی پێشوو تەواو بكەین كە دەفەرموێت: [……… كلتا الجنتین ا‌تت أكلها ولم تظلم منه شیئا و فجرنا خلالهما نهرا]. ئەو بەهەشتانە‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍‍ بەرهەمی خۆی دەدات و لەناوەندی باخەكەیشدا (وفجرنا خلالهما نهرا) رووبارێك بە نێوەندیاندا دەڕوات.
لەشوێنێكی تردا خوای گەورە دەفەرموێت: [فلینظر اڵانسان الی طعامه أنا صببنا الما‌‌ء صبا, ثم شققنا اڵارض شقا, فأنبتنا فیها حبا و عنبا و قضبا و زیتونا و نخلا]. أنا صببنا الما‌‌ء صبا: بارانێكی زۆر بۆ ئەوەی خاكەكە شیبێتەوە و بەكەڵك بێت بۆ كێڵاندن, ثم شققنا اڵارض شقا: ئەنجا كێڵان وشیكردنەوەی زەوییەكە, دوای ئەوە: فأنبتنا فیها حبا و عنبا و قضبا و زیتونا ونخلا: سەیری ئەم (تدرج) و ریزبەندی و پلە بە پلەی رووەكەكان بكە لەرووەكێكی نزمەوە پیا هاتووە لە ناوەندەوە پیا هاتووە, حبا: رووەكی باڵا كورت, عنبا: دەوەن (مێو یان ترێ‌), ئینجا بەرزتر قچبا, پاشان زیتونا: بەرزتر, دوایی نخلا: دارخورما كە بەرزترە لە هەموویان, سەیری ئەم جوانكارییە بكە لە پلە بە پلەی رووەكیدا لە قورئانی پیرۆزدا كە ئەمیش ئیعجازێكی تری زانستی كشتوكاڵییە.
سەرچاوەكان
1- (CD)یەكی تایبەت بە ئیعجازی زانستی لە قورئاندا – ئامادەكردنی: مركز التراث ڵابحاث الحاسب اڵالی- عمان, ئوردون.
2- اسماعیل, جلال حمەصالح (1997) – تأثیر الفطریات المصاحبە لبعض أصناف الحنطە المعتمدە فی السلیمانیە و أفرازاتها علی نسبە الإنبات – گۆڤاری زانكۆی سلێمانی, مجلدی یەكەم, ژمارە یەك.
3- اسماعیل, جلال حمەصالح (2000) – عزل وتشخیص الفطریات المصاحبە لبذور الشلب فی منطقە السلیمانیە – كۆنفرانسی یەكەمی زانكۆی سلێمانی.
4- بۆسكانی, جلال حمەصالح (2002) – پلە و پێگەی زانست لە قورئان و سوننەتدا – گۆڤاری هەیڤ,ساڵی (1), ژمارە(1), لاپەڕە (5-7). 