چۆن خوای گەورە ڕۆزیی مێروولە دەدات؟

چۆن خوای گەورە ڕۆزیی مێروولە دەدات؟

نووسيني‌/ عبد الدائم الكحيل.

ئەمە یەكێكە لەو هەزاران نموونانە‌ی، كە لە دەوروبەرمان بە چاوی خۆمان دەیانبینین، ڕەنگە سەرنجمان بۆ لای خۆی ڕانەكێشێت، بەڵام ئەگەر بە وردیی بیربكەینەوە دەتوانین پەندی زۆری لێ وەربگرین، هەروەها دەكرێت لەم جۆرە زیندەوەرە لاوازەوە گەلێك وانە فێربین…..

زۆر دیاردە هەن دەیانبینین، بەڵام بێ ئاگاین لە ناوەرۆكیان، هەر لەبەرئەوەیە دەبینین خەم‌وپەژارە دەوری داوین‌و ناتوانین چارەسەرێك بۆ هەموو ئەو گرفتە مادییانە بدۆزینەوە،‌ كە بیروهزرمانی بارگران كردووەو بەختەوەریی لێ زەوتكردووین، لەگەڵ ئەوەشدا چارەسەر زۆر ئاسانە، دەوای ئەم دەردە كوشندەیە لە پەیامی پەروەردگاردا بوونی هەیە، ئەگەرچی لەم سەردەمەدا كێشە ئابورییەكان یەكجار زیادیان كردووە، بەهۆی پێشكەوتنی بەرچاوی تەكنەلۆژیاوە،‌ كە جیهان لەم چەند ساڵەی دواییدا بە خۆیەوە بینیوە.
من لێرەوە دەڵێم: خۆشەویستانم باشترین‌و چاكترین ڕێگە بۆ چارەسەری كێشە ئابورییەكان بریتییە لە باوەڕهێنان‌و متمانە بوون‌و پشت بەستن بە خوای تاك‌و تەنها!
ڕەنگە هەندێك كەس ئەم وەڵامەیان بەلاوە سەیر بێت‌و بڵێن: چۆن كێشە‌و گرفتە داراییەكان بە باوەڕهێنان بە خوا چارەسەر دەكرێن؟
لە وەڵامدا دەڵێین: خوای گەورە بە توانایە لە ڕۆزیدانی هەر یەك لە ئێمەی مرۆڤ، هەروەها بە توانایە بە بەخشینی هەر شتێك كە بیەوێت پێمان ببەخشێت، بەو مەرجەی باوەڕی پێ بهێنین، چونكە خوای گەورە ڕۆزیدەری تەواوی دروستكراوەكانیەتی، ئەگەر بە وردیی لە قورئانی پیرۆز وردببینەوە،‌ تێبینی ئەوە دەكەین، كە پەروەردگار تەقواو ڕۆزی پێكەوە گرێداوە، لە ڕوونترین‌و دیارترین ئەو نموونانەش لە جیهانی زیندەوەرە بچووكەكاندا دەبینین، هەروەها تێبینیدەكەین، كە پەروەردگار بۆ هەموو ئەو زیندەوەرە بچووك‌و لاوازانە هۆكار گەلێكی دەستەبەركردووە، كە بەخەیاڵی هیچ كەسێكدا نایەن، ڕزق‌و رۆزی پێویستیشیان پێ دەبەخشێت، ئەوە سۆزو بەزەیی‌و میهری پەروەردگارە بەرامبەر بە زیندەوەرێكی بچووكی نێو ئەم گێتییە، ئەی دەبێت بەرامبەر بە باوەڕداران چۆن بێت كە دەڵێن: لاإلە إلااللە!!!

سەیركەن چۆن پەروەردگار ڕۆزیی زیندەوەرێكی بچووك دەدات، كە مێروولەیە:
لە لێكۆڵینەوەیەكی نوێی بەریتانیدا (كە زانایانی زانكۆی ئیمبریال كۆلێج ئەنجامیانداوە) ئەو زانایانە باس لە توانای مێروولە دەكەن لەسەر دەردانی ماددەیەك، كە دەبێتە كۆسپ لەبەردەم جوڵەو ڕۆیشتنی زیندەوەری”(هاڕی- شۆوكە-شیرینە‌) (المن)-‌ ئەم زیندەوەرە دەبێتە هۆی نەهێشتنی ڕووەكە جیاوازەكان”، دەردانی ئەم ماددەیەش یارمەتی مانەوەی لە نزیك شارە مێرووەكانەوە دەدات‌، بەمشێوەیە مێرووەكان خۆراكی تەواو بۆ كاتی پێویست دەستەبەردەكەن، كە ئەم خواردنەش لەو ماددە لینجەی، كە شۆوكە‌ بەرهەمی دەهێنێت دەستەبەردەبێت..
مێرووەكان هەوڵدەدەن بۆ قرتاندنی باڵی زیندەوەرانی شۆوكە بۆئەوەی پەكیانبخەن، ئەو باڵ قرتاندنەش دەبێتە هۆی ئەوەی، كە نەتوانێت دوور بكەوێتەوە، دوای ئەوە مێرووەكان جۆرێك لە خواردن بە دەستدەهێنن، كە ئەو ماددە لینجەیە كە شۆوكە بەرهەمی دەهێنێت و دەوڵەمەندە بە شەكرەكان، هەروەها مێرووەكان سورن لەسەر دەردانی ماددەیەك، كە دەبێتە كۆسپ لە بەردەم گەشەكردنی باڵی نوێی شۆوكە.‌ جگە لەوەش مێرووەكان هەڵدەستن بە دەردانی ماددەیەك كە دەبێتە ڕێگرو كۆسپ لە جوڵەو رۆیشتنی شۆوكە تا نەتوانێت شوێنەكەی جێبهێڵێت‌و بەرەو جێگەیەكی دیكە بچێت.

 

زاناكان بە هۆی كامێرایەكی پێشكەوتووی ژمێرییەوە چاودێری جوڵەی زیندەوەری شۆوكەیان كردووە، بە هاوكاریی بەرنامەیەكی تایبەتی كۆمپیوتەر، دوای ئەوەی ئەم زیندەوەرەیان لەسەر كاغەزێكی تاقیگەیی دانا، كە پێشتر ڕێگەیاندا بە مێرووەكان كە بەسەر ئەو كاغەزەدا تێپەڕن، بۆئەوەی بۆیان ڕوونبێتەوە،‌ كە شۆوكە بە شێوەیەكی هێواشتر بەسەریدا دەڕوات، ئەمەیان بەراورد كرد لەگەڵ كاغەزێكی دیكە، كە پێشتر مێروو بەسەریدا نەڕۆیشتبوو، لێرەوە بۆیان دەركەوت، كە شۆوكە زۆر هێواشتر بەسەر ئەو كاغەزەدا دەڕۆیشت، كە پێشتر مێرووەكان بە سەریدا ڕۆیشتبوون.
هەروەها لێكۆڵەرەوان لە جاری دووەمدا ڕێگەیان بە شۆوكە دا، بەسەر گەڵایەكی درەختی وشكدا بڕوات، كە بە سرووشتی خۆی حەز بەمانەوە ناكات لەسەر ئەو جۆرە گەڵایانە، ئەوەش پاش تێپەڕبونی مێرووەكان بەسەر ئەو گەڵایەدا، بۆئەوەی دەر بكەوێت، كە شۆوكە بەسەر ئەو گەڵایانەدا زۆر بە هێواشی دەڕوات.

ئەو لێكۆڵینەوەیە ئاماژە بەوە دەكات، كە مێروو ماددەیەك دەردەدات لەسەر ئەو گەڵایەی كە بە سەریدا تێدە پەڕێت، بۆ ئەوەی كار بكاتە سەر جوڵەو ڕۆیشتنی شۆوكە، كە سەرئە‌نجام دەبێتە هۆی كەمكردنەوەی خێرایی‌و دەركەوتنی بەو شێوەیەی، كە تووشی شەلەل هاتووە، هەروەها مێروولە سوود وەردەگرێت لەو ماددەیەی كە زیندەوەرە بچووكەكان دەریدەدەن، كە ماددەیەكی لینجاوی دەوڵەمەندە بە شەكر، هەروەكو چۆن ئەگەر پێویست بوو شۆوكەش دەخوات.
لێكۆڵەرەوان جەخت دەكەنەوە لەسەر پەیوەندیی نێوان شۆوكە‌و مێروولە، سوود لە یەكدی دەبینن‌و (سوود گۆڕینەوەیان پێكەوە هەیە) بەرژوەندیی هاوبەشیان هەیە، ئەوان لەو بڕوایەدان، كە شۆوكە پشت بە دراوسێكەی، واتا مێروولە دەبەستێت، بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو زیندەوەرە شەڕكەرانەی دەیانەوێت هێرش بكەنە سەریان‌و زیانییان پێ بگەیەنن، بەو پێیەی ئامانجیان كارگەی خواردنی مێرووەكانە، ئەمەش لە كۆتاییدا دەردەكەوێت، كە مێروولەكان بەرگری لە شۆوكە بچووكەكان دەكەن، بەڵام لەكاتی پێویستیشد شۆوكەكەش دەخۆن.
لە گەڵمانبە سەیری ئەم هاوكارییە بكە،‌ كە لە نێوان جیهانی زیندەوەراندایە،‌ كە ئێمە وادەزانین ئەوان خاوەنی ژیری نین، لە ڕاستیدا هەموو ئەم دیاردانە جەخت لەسەر دروستی‌و ڕاستیی ئەم ئایەتە پیرۆزە دەكەنەوە، كە دەفەرموێت: (وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا طَائِرٍ يَطِيرُ بِجَنَاحَيْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثَالُكُمْ مَا فَرَّطْنَا فِي الْكِتَابِ مِنْ شَيْءٍ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ) [اڵانعام: 38].
واتە: (هیچ زیندەوەرو گیانلەبەرێك نییە بەسەر زەویدا بڕوات‌و هیچ باڵندەیەك بە باڵەكانی بفڕێت، ئەوانیش ئوممەت‌و گەلێك نەبن وەك ئێوە، (لە ڕووی دروستبوونەوە دڵنیابن) هیچ شتێك نییە پشتگوێمان خستبێت لە كتێبە تایبەتییەكەی (لوح المحفوظ)دا، لەوەو دوا هەر هەموو ئەوانە كۆدەكرێنەوە بۆ لای پەروەردگاریان (بۆئەوەی دادگایی بكرێن‌و هەموو كەس مافی خۆی وەربگرێت، یان تۆڵەی ڕەوای لێبسەنرێت)).

بڕوانە چۆن خوای گەورە ڕۆزی ئەم زیندەوەرانە دەدات، كێیە ئەو نەریت‌و هەڵسوكەوتانەی فێركردوون؟ كێیە ڕێنموونی كردوون بۆ بەدەستهێنانی ڕۆزی بەو شێوازە؟
ئایا هەرئەمە نییە،‌ كە پەروەردگار دەفەرموووێت(وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا وَيَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا كُلٌّ فِي كِتَابٍ مُبِينٍ) [هود: 6].واتە: (هیچ زیندەوەرێك نییە لەم زەوییەدا ڕزق‌و ڕۆزییەكەی لەسەر خوای گەورە نەبێت، ئاگاداریشە بە شوێنی حەوانەوەو شوێنی دەرچوونیان، چونكە هەمووشتێك تۆمارە لە دۆسییەی ئاشكرادا لە (لوح المحفوظ)دا).
لە گەڵمانبەو ڕابمێنەو بیربكەرەوە لەو دیمەنە دڵڕفێن‌و جوانەی، كە وێنەو دیمەنی مێروولەیە، خوای گەورە چۆن ڕۆزی لەو خواردنانە بۆ دەستەبەر كردووە كە حەزیان لێ دەكات، كە بریتییە لە زیندەوەری شۆوكە (المن)، ماددەیەكی شەكر دەردەدات، كە لە پارچەیەك شیرینی دەچێت، لەو ڕێگەیەوە ئەو ڕۆزییەی بۆ دەنێرێت بێ ئەوەی هیچ خەمێكی لێ بخوات!! بەڵام نازانم بۆچی ئێمە خەمبارین بۆ بە دەستهێنانی ڕۆزی لە كاتێكدا دەزانین خوای گەورە ڕۆزیمان دەدات!!

ئەمە وێنەی مێروولەیەكە لە ڕۆزییەكەی دەگەڕێت، پەروەردگار تەنانەت ئەو مێروولەیەی بیر نەكردووە!

بەڵام ئەمەیان مێروولەیەكە، كە خواردن دەخوات لەسەر زیندەوەری شۆوكە بچووكەكان!

مێروولەیەك ئەو ماددە شەكرە لینجە دەمژێت لە شۆوكەوەو چێژ لە خواردنەكەی دەبینێت، بێگومان ئەو سوپاسی خودای گەورەو بێ هاوتا دەكات‌و پاك‌و بێگەردی بۆ ئەو دەردەبڕێت! چۆن ئەوە وانییە كە دەفەرمووێت: (وإن من شی‌و إلا یسبح بحمده)(هەموو شتێك تەسبیحاتی خودا دەكات)! پاك‌و بێگەردیی بۆ خوای گەورە!!

كۆمەڵێك لە مێروولە زیندەوەرانی شۆوكە دەدەنە پێشخۆیان‌و بەندیان دەكەن، بۆئەوەی سوود لە دەردراوەكانیان وەربگرن، كە (شیرینییەكی بە تامە)، پرسیارمان ئەوەیە كێیە ئەو كەسەی ڕۆزی بۆ ئەم مێروولە لاوازو بەسەزمانانە دەستەبەر كردووە،‌ كە خاوەنی هیچ هۆكارو هێزو دەسەڵاتێك نین؟! تەنها ئەوە نەبێت كە خوای گەورە لە دانایی‌و زیرەكی بێ وێنەی پێبەخشیون.
لەبەرئەوە خۆشەویستانم زۆر نزا بكەن، دڵنیابن ئێوە بانگ لە پەروەردگارێك دەكەن، كە زۆر بیسەرەو لێتانەوە نزیكەو وەڵامی نزاكانیشتان دەداتەوە، چۆن ئەمە ئەوە نییە،‌ كە دەفەرموێت: (وَكَأَيِّنْ مِنْ دَابَّةٍ لَا تَحْمِلُ رِزْقَهَا اللَّهُ يَرْزُقُهَا وَإِيَّاكُمْ وَهُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ) [العنكبوت: 60]. واتە: (زۆر زیندەوەر هەیە ڕزق‌و ڕۆزی خۆیان نەداوە بە كۆڵی خۆیاندا، (كەچی خوای گەورە پەكیان ناخات‌و لە برسان نامرن)، چونكە خوای گەورە ڕزق‌و ڕۆزی ئەوانیش‌و ئێوەش دەدات، بێگومان ئەو زاتە بیسەر بە (قسەو گوفتارتان)‌و زانایە (بە خەیاڵی دڵ‌و دەروونتان)).
هەندێكجار خوای گەورە ڕزق‌و ڕۆزی كەمتان پێدەبەخشێت، بەڵام بەهرەمەندتان دەكات بە لەشساغی‌و تەندروستی باش‌و خێرو فەڕو بەختەوەری، هەروەها خەم‌و پەژارەتان لێ دوور دەخاتەوە، ڕەنگە زۆر هەبن خاوەنی ماڵ‌و سامان‌و ناوبانگ بن، بەڵام بێبەش بوون لە بەختەوەری‌و كامەرانی! ماوەمان نییە، جگە لەوەی كە بیربكەینەوە لە فەرموودەی پەروەردگاری كارزان‌و كاربەجێ كە دەفەرمووێت (قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِكَ فَلْيَفْرَحُوا هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ) [یونس: 58]. (ئەی پێغەمبەر (صلی اللە علیە وسلم) بە باوەڕداران بڵێ: با دڵشادو شادمان بن بە فەزڵ و ڕەحمەتی خودایی (كە قورئان‌و بەرنامەی خودایە) كە وابوو با هەر بەو دڵخۆش بن، هەر ئەوەش چاكترە بۆیان لە هەموو ئەو شتانەی، كە خەڵكی خەریكن كۆی دەكەنەوەو كەڵەكەی دەكەن).

سەرچاوەكان:

1- ANTAGONISM RIFE IN THE ANT WORLD, 12 MARCH 2008. HTTP://NEWS.BBC.CO.UK/2/HI/SCIENCE/NATURE/7292334.STM
2- SUPER ANT COLONY HITS AUSTRALIA, WWW.NEWS.BBC.CO.UK
3- ANTS,WWW.EN.WIKIPEDIA.ORG
4- ANTS BEST AT CROWD CONTROL, THE DAILY TELEGRAPH, AUGUST 03, 2007.
5- ANTS, THE CENTER FOR INSECT SCIENCE. UNIVERSITY OF ARIZONA.