هەندێ زانستی تازەی سەردەم كە دەخرێنە سەر زانستەكانی قورئان

نوسین و ئامادەكردنی: م. ئیكرام كەریم

ikram.1965@yahoo.com

یەكێك لە گەورەیەكانی قورئانی پیرۆز ئەوەیە كە لە فەرموودەدا هاتووە: (لايخلق على كثرة الرد ولا تنقضي عجائبه) واتە: زۆر وتنەوەو خوێندنەوەی قورئان كۆنی ناكات و شتە سەر سوڕهێنەرەكانی ناویشی كۆتاییان پێ نایەت. ئەوەتا بە هەزاران زانای گەورە هەر یەكەو لە لایەكەوە لە قورئان ڕادەمێنن و زانستی تازەی لێ وەردەگرن .. بۆ نموونە ئەدیبەكان جگە لەوەی بە ڕەوانبێژی قورئان سەرسام دەبن، لە چەند رووی تریشەوە بۆ قورئانیان روانیوە‌و شتی سەرسوڕهێنەریان لێدەرهێناوە وەك وردەكارییەكانی وێنەگرتن لە قورئاندا یان لە باس‌و خواستەكانی قیامەتدا یان لە نموونە هێناوەكانیاندا، بۆ راستی ئەمەش سەیری: «التصوير الفني في القرأن، سيدقطب» بكە بۆ یەكەمیان‌و هەروەها (مشاهد القیامە) بۆ دووەمیان‌و (الَاقسام في القرأن، إبن قيم الجوزية) بۆ سێیەمیان بكە.

كاك ناسری سوبحانی بە رەحمەت بێت لە زۆرێك لە وتارەكانیدا باس لە روویەكی ئیعجازی قورئان دەكات ئەویش (ئیعجازی وێنە هونەرییەكانە لە قورئاندا) لە شریتی”ئیسپاتی وجودی خوا”دا دەڵێت: (بەشی ئاهەنگ و مۆسیقی قورئان كە ئەویش زۆر دوور و درێژە كە كاریشی تیا نەكراوە زۆر، “تصویر فنی” سید قوتب (رحمەالله) كەمێك لەو زەمینەدا چووەو سەرەتاكەی دامەزراندووە، ئەویش ئەمەیە بە كورتی ئەگەر بەشەرییەت هەموو هێزی خۆی لە زەمینەی ئاهەنگناسی وە پەیوەندی ئاهەنگ بە ئینسانەوە وە دەركی ئەوەی كە چی سازگارە لە ئاهەنگەكان لەگەڵ دەروونی ئینساناو چی سازگار نیە هەموو هێزی خۆی بخاتە كار، بە شێوەی یەككلاكەرەوە دەڵێن: نیهایەتەن ئەبێ‌ بگات بەو ئەنجامەی كە تەنها ئاهەنگی قورئانە كە سازگاری كامڵی لەگەڵ دەروونی بەشەرا هەیە وە هەر ئاهەنگێكی تر تەنها بەمە ئەبێ‌ كە نزیك بێ‌ لە ئاهەنگی قورئان بە (تەناسوب) نزیك بوونی لە ئاهەنگی قورئان كەماڵ دەبێ‌ وە بە دووری لە قورئان كەم‌وكورتی ئەبێ‌.

دێینە سەر سازگاری لەگەڵ “مەعانی”یشدا كە ئەدای ئەكا چ واتایەك ئەدا ئەكات بە پێی ئەوەش ئاهەنگی ئەبێ‌، بۆ نموونە (سورەتی ناس) چونكە ئەم مەسەلەی وەسوەسە هەیە و وەسوەسەش چپە و قسەی هێواش كردنە بۆ خەڵەتاندنی خەڵك هەر كەلیماتی سورەتەكە خۆی وەسوەسە ئەكا!! بۆچی نەیفەرموو: (قل اعوذ برب الناس)، ملكهم، الههم؟!! هەدەفێك هەیە لێرەدا، تەماشا ئەكەین ووشەكان هەمووی وەسوەسە دەكات ئەوە لە ڕوویەكەوە، بۆ نموونە لە (سورەتی نجم)دا سەرەتا ئایەتەكان بە ئەلیفی مەقصورە(ئا) كۆتاییان دێ‌ كە حاڵەتی نەرمی تێدایە (و النجم اذا هوى)، وە ئەمیش جەخت لەسەر ئەوە دەكات بیروباوەڕێ‌ ئەم واعیە (محمد) بە یەكتاپەرستیو ڕۆژی دواییە لەسەر ئەساسە، بێ‌ پایە وەك بیروباوەڕی ئێوە (بێ‌ باوەڕان) كە لەسەر گومان و هەوەسە، ئەچێ‌ بەسەریداو، بەررەسی سەرەنجامی ئینسان و موچع گریان و غەڵەتی كەسانێك لەبەرانبەری ئەم دەعوەتی بانگخوازی ڕاستی یەوەو، وە تا كاتێ‌ ئیتمام حوججە ئەكات هەر بە (ی) دوایی دێت اتمام حجە ئەكات،وەك ئەوەی یەك نەفەر، موشاهەدەی خەتەرێكی كردووە كە ئەوە خەریكە نزیكە ڕووبدات و لافاوێك لەسەرا هاتووەو بە پەلە رائەكاو هەناسە بڕكەی پێ‌ كەوتووە : كورە لاچن لافاو هات (ازفت الازفة ليس لها من دون الله كاشفة) هەر خودی لەفزەكان دەریئەخات كە ئەم بێدار كەرەوە دوای ئەوەی ئیتمام حوججەی كردووە مەترسی خەریكە دێت و رادەكات خەبەریان پێ‌ بدات وشەی (ازفە) یانی مەترسی وا زۆر وەختی نەماوە كات تەنگەو خەریكە ئیتر گرفتار بن، ئەمەی ووت ئیتر دانیشتووە تەماشا ئەكات بەقسەی ناكەن دائەنیشێ‌ بۆ خۆی لە كەنار بە ئیسراحەتێكەوە ئیتر وەزیفەی خۆی ئەنجام داوە بە ماندووبونێكەوە (افمن هذا الحديث تعجبون، و تضحكون ولا تبكون و انتم سامدون) حەسرەت دەردەبڕی كە بۆچی ئائەم هۆشدارییەیان قەبوڵ نەكردو لە كۆتاییدا قسەكانی كۆتایی پێ‌ دێنێ‌ لە ئایەتی ئەخیرداو ئەڕوات (ن)یش ناڵێ‌ (فاسجدوا لله واعبدوا)! تەشبیه نەبێ‌ لە هەندێ‌ گۆرانی و مۆسیقا لەو كۆتاییەوە هێواش كەمی دەكەنەوە، كەمترو كەمتر ئا لە كۆتاییدا بە كەمترین دەنگەوە لەبەین دەچێت، (فاسجدوا لله واعبدوا) « واو»ی بێ‌ «نون» ئیتر وەك ئەوەی تر قسەكەی لەو (میانە)دا كە خەریكە دوایی پێ‌ بێنێت و نایگەێنێتە ئەخیر چونكە قابیلی قسە كردن نین بۆیە وێڵیان دەكات و ئەچێ‌، دەی ئائەمە قورئان بەم تایبەتمەندییەوەو لەم چوار زەمینا وا بەشەر هەموو هێزی خستۆتە كار وە قورئان ئائەو تاكە كتێبە بە ئەو تایبەتمەندییەوە هێناویەتی، ئایا دەكرێ‌ پێشبینی بكرێ‌ كە هەموو بەشەر نەگات بە تۆزی پێی شتێكا وا یەك بەشەر كە نە ئەبوایە یەك هەزارەمی ئەوانیشی بهێنایە پێیگەیشتووە، دیارە كە غەیری ئەوەی تەسلیمی ئەمە ببین كە ئەمە كاری بەشەر نیە هیچ ئەنجامێكی تر دەست ناكەوێت كە كاری بەشەر نەبووە، دیارە كە غەیری بەشەریش وان لە خواری بەشەرەوەو بەرهەمی ئەوانیش نییە..

(( ز جایی كە روستم گلی زرد ز جنگ

                                 نە كاووس ماند نە پور پشنگ))

هەروەها زانا جیۆلۆجییەكان‌و دكتۆرە دەروونییەكان‌و دكتۆرە گشتییەكان‌و باحیسە عەوداڵەكان هەریەكەیان لە گۆشەنیگای پسپۆڕی خۆیانەوە روانیویانە بۆ ئایەتەكانی قورئان‌و سەیریان كردووە قورئان پڕە لە شتی عەجایب ‌و سەرسوڕهێنەر. نەك هەر ئەمە، بەڵكو ریفۆرمخوازە كۆمەڵایەتییەكانیش لە قورئانەوە سەرچاوەیەكی دەوڵەمەندو پڕ دەرمانیان دۆزیوەتەوە بۆ چارەسەركردنی نەخۆشییە دەروونی‌و جەستییەكانی ئەم مرۆڤە.

بە كورتی چەندین زانستی تازە لە قورئان دەرهێنراون كە ئێمە تەنیا ناوەكانیان دەبەین‌و لەسەریان زۆر ناڕۆین:

1ـ زانستی چارەسەرە قورئانیەكان:

أ ـ چارەسەرە رۆحی‌و دەروونییەكان.

ب ـ چارەسەری تێكەڵبوونی پەری لەگەڵ مرۆڤەكاندا.

ج ـ چارەسەری نەخۆشییە جەستییەكانی دەرو ناو.

د ـ چارەسەری نەخۆشییە كۆشندەكانی وەك (شێرپەنجە بۆ نموونە).

ئیبن قەیمی جەوزیە لە تەفسیری ئایەتی (وَقَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً) (الفرقان: 30) دا دەڵێت: دووركەوتنەوەو جێهێتشنی قورئان چەند جۆرێكە:

یەكەم: نەخوێندنەوەی‌و ووردنەبوونەوە لە ماناكانی.

دووەم: كار پێنەكردنی‌و باوەڕ پێنەبوونی.

سێیەم: بەكارنەهێنانی وەكو چارەسەری نەخۆشییەكان..

چوارەم: گوێ‌ بۆ نەگرتنی.

پێنجەم: داوەری نەكردن بە قورئان‌و نەگەڕاندنەوەی كێشەكان بۆ لای ئەو..

هەندێ‌ بە توانجەوە دەڵێن: قورئان كتێبێكی پیرۆزەو بۆ ئەوە هاتووە ببێتە هیدایەت بۆ خەڵكی‌و نكولی لەوەش ناكرێ‌ كە پرنسیپەكانی تەشریع‌و دەستوری تێدایە، بەڵام یانی چی ئەشیكەنە كتێبێكی “طبي”‌و چارەسەری نەخۆشی پێدەكەن؟!

لەوەڵامدا دەڵێین: “خوای گەورە ئەم قورئانەی ناردووەتە خوارەوە تا خەڵك لە تاریكایی بۆ رووناكی بەرێت، هەروەها تا بنەماكانی دەستوورو یاساو تەشریعات رۆشن بكاتەوەو عەقڵەكان بجوڵێنێ‌ بۆ ئەوەی ئالیەتی جێبەجێ كردن بۆ ئەو بنەمایانە بدۆزنەوەو، وەزیفەی ئەوەشی داوەتێ‌ كە لە نوێژەكاندا بخوێنرێتەوەو عیبادەتی پێ بكرێت‌و بەرەكەتی لێوەربگیرێ‌و وەزیفەی شیفابەخشینیشی داوەتێ‌ كە هەركەس بەو نێت‌و نیازەوە رووی لێ بنێ‌ خوای گەورە بۆی بكاتە (شیفا) ئەوەتا خوای گەورە ئەفەرموێ‌: (وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاء وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِينَ) یان دەفەرموێ‌: (وَهَـذَا كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ مُبَارَكٌ مُّصَدِّقُ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ ). هەروەها دەفەرموێت: ( قُلْ هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدًى وَشِفَاء). هیچ رێگرییەكیش نییە لەوەدا كە قورئان هەموو ئەو وەزیفانە بە جوانترین شێوە پێكەوە ئەنجام بدات).

2ـ زانستی”میتۆدە زانستییەكان بۆ لێكۆڵینەوە لە ئاینەكان”دكتۆر مصطفی حلمي لە كتێبی”الاسلام والادیان”‌و لە (ل19)دا باسی ئەم زانستە دەكات، چۆن قورئان بنەماكانی داناوەو دەستی لێكۆڵەوان دەگرێت بۆ برەودان پێی.

3ـ زانستی “خوێندنەوەی گەردوون‌و قورئان پێكەوە”، دكتۆر (طه جابر العلواني) لە كتێبی (دراسات قرأ‌نیة) (2) الجمع بین القرا‌ءتین، قرا‌ءت الوحی وقرا‌ءة الكون”دا لە ژێر ناونیشانی “إخطا‌ء قرا‌ءات منفردة وسلبیاتها”دا دەڵێت: ئەوەت بۆ رۆشنبووەوە كە خوێندنەوەی قورئان‌و خوێندنەوەی گەردوون هەردووكی پێكەوە یەكێكە لە فەرزەكانی خوای گەورە بەو مەرج‌و سیفەتانەی كە بۆیان دانراوەو كۆكردنەوەشیان پێكەوە شتێكی پێویستە‌و وانەكرێ‌ كەلێنێكی گەورە دروست دەبێت”. پاشان ئەوە باس ئەكات كە ئەو جۆرە كەس‌و ئەو جۆرە فەلسەفانەی كە دوور لە خوێندنەوەی (سروش)ەوە لە دایك دەبن یان باسی خولقاو خولقێنەر ناكەن یان ئەگەر باسیشی بكەن هەر ئەوەندە باسی دەكەن كە یەكەمجار گەردونی دروست كردوەو دوای ئەوە ئیتر لێی گەڕاوە خۆی بەردەوام بێت بە شێوەیەكی ئۆتۆماتیكی و هیچ ڕاسپاردەیەكی بۆ نەناردووە، خۆ ئەگەر یەكێك لەم (فەلسەفەچیانە) باسێكی خواشی كردبێت یان حەز بكات ئەو باسە بكات ئەوە بە هەموو عەقڵێكەوە دەڵێت: ئەو خولقێنەرە لە ناو خولقاوەكانیدا تواوەتەوەو ئاوێتە بووە لە گەڵیانداو بەو شێوەیەش مرۆڤ خۆیی و عەقڵی خۆی لێ دەبێتە خواو جگە لە”سروشت” هیچی تر نابینێ و لەوە تێناگات كە گەردوون لەسەر یاساو دەستورێك ژێر بارخراوە بۆ ئەم مرۆڤەو ئیدارەدانی بە دەست خوایەكی خولقێنەری بە توانایەو پێویستە گوێ بە راسپاردەو ڕێنماییەكانی بدرێت و گەندەڵی و ستەم بەرپا نەكرێت.

دوای ئەمانە دەڵێت: كەواتە پێویستە ئەم دوو خوێندنەوەیە پێكەوە گرێ بدرێن: خوێندنەوەی (سروش)و خوێندنەوەی (سروشت) تا عەقڵی مرۆڤایەتی پێ بینا بكەینەوە.

ئیمامی رازیش دەفەرموێت: “ان لله كونان كون منظورو كون مقرؤ فكلما زاد علمنا بالكون المنظور ازددنا علما بالكون المقرؤ».

4ـ دەرهێنانی تێورەكانی پەروەردە لە قورئاندا: زانایان توانیویانە لە قورئانەوە بەرنامەیەكی پەروەردەیی هەمەلایەنە بۆ مرۆڤ لە مناڵیەوە تا پیر بوون دەربهێنن، نەك تەنها بۆ پەروەردەی جەستەیی یان ڕۆحی و دەروونی، بەڵكو بۆ پەروەردە كردنی بیرو دڵ و دەروون و ڕەوشت و هەستەكانی, بۆ پەروەردە كردنی ژن و پیاو بۆ پەروەردەكردنی مناڵ و گەنج و پیریش.

بە هەرحاڵ قورئان “كلام الله”یەو سروشتییە پڕبێت لە شتی سەرسوڕهێنەرو تا دونیا دونیا بێت “افكار”و زانستی جۆراو جۆر بداتە ئەم مرۆڤە، مەگەر خوای گەورە نافەرموێت: (وَلَوْ أَنَّمَا فِي الْأَرْضِ مِن شَجَرَةٍ أَقْلَامٌ وَالْبَحْرُ يَمُدُّهُ مِن بَعْدِهِ سَبْعَةُ أَبْحُرٍ مَّا نَفِدَتْ كَلِمَاتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ) (لقمان: 27). واتە: ئەگەر هەرچی درەخت هەیە لە سەر زەویدا هەموو بكرێنە قەڵەم و دەریاكانیش بكرێنە مرەكەب و پاش ئەوەش حەوت دەریای تر بكرێنە مرەكەب وتەكانی خوا هەر كۆتاییان نایەت، و دڵنیاش بن خوا بە تواناو دانایە.

لە بەر ئەوەیە ئێمەی موسڵمان لە ناخمانەوە بڕوامان وایە كە ئەم قورئانە وەك پێغەمبەر (h) دەربارەی دەفەرموێت: «لايشبع منه العلماء ولا تخلق من كثرة الرد ولا تنقضي عجائبه» رواه الترمذي.

سەرچاوەكانی نووسەر:

{1} ل3تا ل12ى «تأويل مشكل القرآن»ى ئيبن قوتةيبة.{2} الطب النبوي، پەراوێزی (عالج نفسك بالقرآن، القرآن شفاء الأرواح والابدان، الشيخ حسن رمضان، ص26).{3} موسوعة الطب البديل الحديثة، موسى نادر، ص197.{4} القران منهل العلوم، ص155.{5}جامع الترمذي (5ـ172). {6} شریتی«ئیسپاتی وجودی خوا» كاك ناصر سبحانی. {7} الاسلام والادیان دكتۆر مصطفى حلمي ل 19. {8}(دراسات قرآنية) الجمع بين القراءتين، قراءت الوحي وقراءة الكون (طه جابر العلواني). {9} «الإنسان و الزمن» بريسلى.

ئەم بابەتە لە گۆڤاری هەیڤ ژمارە 24 دا بڵاوكراوەتەوە