هه‌واڵی زانستی: زانست هەمیشە تای تەرازووی باوەڕ بە خودا قورس تر دەكات

هه‌واڵی زانستی: زانست هەمیشە تای تەرازووی باوەڕ بە خودا قورس تر دەكات

و: نەریمان موحەممەد

زانا و لێكۆڵەری ئەمریكی (ئیریك میتاكساس)، لە بەرواری 24 ی دیسەمبەری 2014 لە ڕۆژنامەی (ۆڵ ستریتی) ئەمریكی بابەتێكی بە ناونیشانی «زانست هەمیشە تای تەرازووی باوەڕ بە خودا قورس تر دەكات» بڵاوكردەوە، بابەتەكەی ناوبراو بە شێوەیەكی زانستی و پشت بە ڕاو بۆچوونی زانایان و بەڵگە زانستیەكان، باس لەوە دەكا بوونەوەر بە بێ بوونی خوایەكی تاك و بە دەسەڵات نەهاتووەتە بوون، نووسەر بە بەڵگەكانی ناچارمان دەكات دان بە بوونی ئەو خودا بێ وێنەیە بێنین، سەرەتا لێكۆڵەر ئاماژە بەو ناونیشانە دەكا كە (گۆڤاری تایم) لە ساڵی 1966 دا لەسەر بەرگەكەی نوسیبووی: (ئایە خودا مرد؟)، كە زۆر كەس لەو سەردەمەدا ئەم بۆچوونەی لا پەسەند بوو! كە ئیتر پێویستمان بە بوونی خودایەك نییە بۆ ڕاڤەكردنی دروست بوونی بوونەوەر! لە هەمان ساڵدا كە (گۆڤاری تایم) ئەو بابەتەی بڵاوكردەوە زانای گەردووناس (كارل ساگان) ئاماژەی بەوەكرد كە پێویستە بۆ ژیان لەسەر هەر هەسارەیەك، دوو تایبەتمەندی هەبێ:

1- بوونی ئەستێرەیەكی گونجاو.

2- بوونی هەسارەكە لە مەودایەكی گونجاو لە ئەستێرەكە، بە نموونە ئەگەر بوونەوەر خاوەنی یەك (ئۆكتیلیۆن) هەسارە بێت واتە (ژمارە یەك و بیست و حەوت سفر لای ڕاستی بێت)، پێویستە یەك (سبتیلێۆن) هەسارە بە كەڵكی ژیان بێت كە دەكاتە (یەك و 24 سفر لە لای ڕاستیەوە بێت)، لە ڕووی ئەم لێكدانە ماتماتیكیەوە دەبوایە زانایان بە ئەنجامێك بگەیشتنایە، دوای ئەو هەموو پڕۆژە و گەڕانە لە شەستەكانەوە تا ئێستا بەو هەموو پێشكەوتنە مەزنە و بوونی ئەو هەموو ئامێر و تەلەسكۆپە گەورەیە، بۆیە كۆنگرێسی ئەمریكی دوای بێ ئومێد بوون لە گەڕان ساڵی 1993 بڕیاریدا چیتر ئەو پڕۆسەیە بەردەوام نەبێ‌ و بیوەستێنن، هەرچەندیشە تا ئێستا لە ڕێگەی كەرتی تایبەتەوە هەوڵەكان هەر بەردەوامە، لە ساڵی 2014 زانایان ئەوەیان دركاند گەڕانەكانیان ئەنجامەكەی (بابكیس)ە واتە سفرە، دەركەوت تا زانیاریەكان دەربارەی بوونەوەر لە هەڵكشاندابێت ئەوا گریمانەی بوونی ژیان لە هەسارەی تر لە داكشاندایە، چونكە دەركەوت ئەو پێوەرانە زۆر لەوە زیاترن كە (ساگان) داینا بوون، بوو بە دە ئەوەندە ئینجا بیست دواتر پەنجا ئەوەندە، بەمەش گریمانەی بوونی ژیان كەمی كرد تا گەیشت بە چەند هەزار هەسارەیەك بەمەشەوە نەوەستا بەردەوام لە داكشاندایە، بۆیە ئەو زانایانەی داكۆكیان لەم بیردۆزە دەكرد دانیان بە گەورەیی كێشەكە هێنا، (بیتر شنكڵ) ساڵی 2006 لە (گۆڤاری سكیبتیكال ئینكویرار) بابەتێكی بە ناوی (پرسیاركەری بە گومان) بڵاوكردەوە، لە بابەتەكەدا هاتبوو، كاتی ئەوە هاتووە دان بەوەدا بنێین لە ڕوانگەی زانست و دۆزینەوەكانی سەردەمەوە گریمانەی بوونی ژیان لە هەسارەكانی تر كەم دەبێتەوە تا دەگاتە لە سفر كەمتر، بە پێوەرە زانستیەكان دەبوایە ئێمەش بوونمان نەبوایە چونكە ئێستا ئەو پێوەر و هۆكارانەی پێویستە بۆ بوونی ژیان زیاتر لە 200 هۆكارن دەبێت هەمووی لەسەر هەسارەیەك بەدی بێت ئینجا ژیان درووستدەبێت، ئەگینا سیستەمی هەسارەكە بە گشتی تووشی داڕمان دەبێ، بە نموونە وەك مشتەری كە هەسارەیەكی زەبەلاحە و هێزی ڕاكێشانەكەی هاوكاری زەوی دەكا بە دوورخستنەوەی ئەو بەرد و نەیزەكانەی بەرەو ڕووی زەوی دێ.
بە كورتی گریمانەی بوونی ژیان شایەنی باس نییە، لەگەڵ ئەوەشدا ئێمە بوونمان هەیە لەسەر ڕووی زەوی، بەڵكو لە دووی بوونیشدا دەگەڕێین، كەواتە زانست بۆمان ڕووندەكاتەوە كە بوونمان لەسەر ئەم هەسارەیە بە ڕێكەوت نییە، ئەم هەموو هۆكارانە بە ڕێكەوت نەهاتوونەتە بوون. هیچ ڕاڤەیەكمان نییە جگە لە باوەڕ بوون بە خودایەكی تاك و تەنها، دەسەڵاتی لە سەرووی هەموو ئەو گریمانە و هۆكارانەیە بەڵكو خۆی هۆكاری بوونی هەموو بوونەوەرە.
خۆ بوونی ژیان لەسەر هەسارەیەك بەراورد ناكرێ بە هیچ شێوەیەك بە درووست بوونی بونەوەر.
بۆ نموونە: زانایانی فیزیای گەردوونی دەڵێن بەهای چوار هێزە سەرەكیەكە واتە (ڕاكێشان و كەهرۆموگناتیسی و هەردوو هێزی ئەتۆمی بەهێز و لاواز) دوای كەمتر لە یەك لەسەر یەك ملیۆن چركە دوای «تەقینەوە مەزنەكە» دەركەوتن. ئەگەر گۆڕان بهاتبایە بەسەر هەریەك لەو بەهانە ئەوا بوونەوەر دروست نەدەبوو، بۆ نموونە ئەگەر هێزی ئەتۆمی گەورە و هێزی كەهرۆمگناتیسی كەمی بكردبایە یان زیاد بە بەهای نزیك لە سفرەوە، بە 1 لەسەر 100 توان 15 (1/1000000000000000) ئەوا نەك بوونەوەر بەڵكو تەنها ئەستێرەیەكیش درووست نەدەبوو. ئەمە بە شێوەیەكە كە دەیسەلمێنێت بیردۆزی ڕێكەوت جێگەی باوەڕی عەقڵێكی دروست نییە، وەك ئەوە وایە كەسێك پارچەیە پارەی كانزا هەڵدا بە ئاسمان 10 كوێنتلێۆن جار بە هەمان ڕوودا بكەوێت واتە (10 توان 18) جار، ئایە شتی وا دەبێ؟ زانای گەردووناس (فرێد هۆێڵ) كە زاراوەی «تەقینەوە مەزنەكە»ی دانا، بەهۆی ئەم گۆڕانكاریانەوە كە لە زانستدا ڕوویدا لە بێ باوەڕیەكەی تووشی گومان بوو. بۆیە دەڵێ ڕاڤەی گونجاو بۆ ئەم ڕاستیانە پێشنیار دەكا بەوەی هێزێكی بێ سنوور گۆڕانی لە فیزیا و كیمیا و زیندەوەرزانی كردووە… ئەو ژمارانەی لەم ڕاستییەوە بەدی دەكرێن ئەوەندە ڕوونن لە سەرووی گومانەوەن و، زانای فیزیایی (تێوەری بۆل دافیز) دەڵێ:

بەڵگەكانی درووست بوون حاشا هەڵنەگرن، (د.جۆن لینكۆس) مامۆستای (زانكۆی ئۆكسفۆرد) دەڵێ: (تا زانیاریمان لەسەر بوونەوەر زیاد بێت بیردۆزی باوەڕبوون بە بەدیهێنەر زیاد دەبێ، باوەڕم زیاتر دەبێ بەوەی كە باشترین ڕاڤەیە بۆ بوونمان لێرە. گەورەترین موعجیزە بوونی بونەوەرە، هیچ شتێك پێی ناگا بەڵكو باوكی موعجیزەكانە.)

سەرچاوە:

 http://www.wsj.com/articles/eric-metaxas-science-increasingly-makes-the-case-for-god-1419544568