هاوڕێ‌و هاونشینی باش… تەمەن درێژ دەكات…

هاوڕێ‌و هاونشینی باش… تەمەن درێژ دەكات…

 

ئەم وتارە توێژینەوەیەكی نوێیە، سەبارەت بە گرنگی هاوڕێیەتی‌و كاریگەری لەسەر سيستمی بەرگری لەش‌و چێژ وەرگرتن لە تەندروستییەكی باش‌و تەمەنێكی درێژ…

لە پێش ئیسلامدا گۆشەگیری نەریتێكی باوو بڵاو بوو، خەڵكی واگومانیاندەبرد ئەوە كارێكی باش‌و بەسوودە، بەڵام پێغەمبەری ئازیزو خۆشەویست (صلی اللە علیە وسلم)، ڕێگری لە دابڕان‌و گۆشه‌گیریی كرد، هەروەكو دەفەرموێت:

 (لا رهبانية في الإسلام). واتە: گۆشەگیریی لە ئیسلامدا نییە، هەروەها فەرماندەكات بە هاوڕێیەتی‌و هاونشینی خەڵكانی باش، پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) هەمیشە حەزی بە نێوكۆمەڵ بووە، تەنانەت لە ئیسلامدا پاداشتی نوێژی بە كۆمەڵ بە بیست‌و حەوت پلە چاكترو باشترە لە نوێژێك، كە بە تەنها ئەنجام دەدرێت.

كاتێك سەردەمی نوێ هات، زۆرێك لە خەڵكی لە ڕێنمایی‌و ئاكارەكانی ئەم پێغەمبەرە بەڕێزە (صلی الله علیە وسلم) دووركەوتنەوە.  چەندین بزوتنەوەو بیردۆزو بیرۆكەی فەلسەفی دەركەوتن، هەندێك لەوانەش دووركەوتنەوە بوون لە هاوڕێیەتی‌و هاونشینی چاكان، تەنانەت لە هاوڕێیەتی دایك‌و باوكیشیان دەستیان هەڵگرت، بۆیە دەبینین خانەی بە ساڵاچووان لێوان لێو بووە‌و نەوەكانیشیان تەنها لە جەژنەكاندا نەبێت سەردانیان ناكەن!

ئەمە تێڕوانینێكی فەلسەفییە، بە گومانی خۆیان ژیانێكی بەختەوەر بۆ مرۆڤ فەراهەم بهێنن، ئەوان دەڵێن: مرۆڤ ئازادە هەرچییەك دەكات، لەبەرئەوەیە دەبینین لە پرۆسەی هاوسەرگیری دووركەتوونەتەوەو وادەزانن تەنها پەیوەندی ناشەرعی بەسە بۆ مرۆڤ، ئەمەش گەیشتووەتە ئاستێك كە منداڵانی ناشەرعی لە پێشكەوتووترین وڵاتی جیهانی وەكو سویددا، لە سەدا پەنجا زیاترە. واتە نیوەی كۆمەڵگە بە ڕێگەی ناشەرعی لە دایكدەبن!! كەواتە بە كۆمەڵگەیەكی لەو شێوازە چ هیوایەكمان هەبێت؟

سەرەڕای پێشكەوتن‌و بەرەو پێشچوونی زانستی پزیشكی‌و دەرونزانی‌و پێشكەوتنی تەكنەلۆجیا، چەندەها نەخۆشی نوێ دەركەوتوون، لەسەرو هەمووشیانەوە خەمۆكی، كە زیاتر لە 10%ی كۆمەڵگە بە دەستییەوە دەناڵێنێت! زانایان دەستیان كردووە بە دۆزینەوەی ڕێگەچارەیەك بۆ مردنی پێش وەخت‌و هۆكاری تووشبوون بە نەخۆشی دەروونی، لە پاڵ ئەو تاقیكردنەوەو ئەزموونانەدا تیمێكی زانستی هەستان بە توێژینەوەیەك سەبارەت بە هۆكارەكانی درێژی تەمەن!

توێژەرەوان لەو لێكۆڵنەوەیەدا دەڵێن: سەبارەت بە پەیوەندیی كۆمەڵایەتی‌و مردن پشتیان بە پێداچوونەوەی 148 لێكۆڵینەوەی جیاواز بەستووە، بینیان ئەو كەسانەی چێژ لە پەیوەندییەكی بەهێزی كۆمەڵایەتی وەردەگرن، لە نێوانیاندا ئەگەری درێژ بوونی تەمەن تیایاندا  بە ڕێژەی لە سەدا پەنجایە، ئەمەش جەختی لە گرنگی هاوڕێیەتی كردەووەتەوە بۆ تەندروستی گشتی.

توێژینەوەكە جەختدەكاتەوە، كەلێكۆڵینەوەكانی پێشوو دەریانخستووە، كە هاوڕێیەتی بە سەرچاوەیەكی گرنگ  لە سەرچاوەكانی بەختەوەری ڕاستەقینە دادەنرێت، كە گرنگییەكەی كەمتر نییە لەو بەختەوەرییەی لە ژیانی خێزانیدا لە دایكدەبێت، هەروەها گرنگیی هاوڕێیەتی لەگەڵ بەرەوپێشچوونی تەمەندا زیاتر دەبێت.

پزیشكی دەروونی (جۆلیان هۆلت- لۆنستاد) لە زانكۆی (برایتام یونگ) لە یوتا دەڵێت: ” لەو باوەڕەدام بەڵگەیەكی بەهێزو یەكلاییكەرەوەمان دۆزیوه‌ته‌وه‌،كه‌ پێویسته‌  پەیوەندییه‌ كۆمەڵایەتییه‌كان به‌هه‌ند وه‌ربگیرێن، بۆ ئه‌و راده‌ی دوور، كه‌ كاریگه‌ریی له‌سه‌ر كه‌مكردنه‌وه‌ی ڕێژه‌ی مردن هه‌یه‌” .

 دابڕان‌و گۆشه‌گیریی دەردێكی كوشندەو ترسناكە، هەڕەشە لە مرۆڤ دەكات‌و دووچاری نەخۆشی كەمبوونی بەرگری لاشەی دەكات، توێژینەوە نوێیەكە جەختدەكاتەوە كە 148 لێكۆڵینەوەی جیاواز ئەنجامدراوە، بە بەشداری 380 هەزار كەس، كە بۆ ماوەی حەوت ساڵ‌ونیو چاودێریان كراوە، لە تێكڕای لێكۆڵینەوەكەدا، لێكۆڵەرەوەكان هەستان بە پێوانی پەیوەندی كۆمەڵایەتی لە چەند ڕێگەیەكەوە، لە ناویاندا تێڕوانین بۆ قەبارەی تۆڕی كۆمەڵایەتی بەشداربوو، كاتێك هاوسەردار بێت، یان بە تەنها بژی، لەگەڵ ڕێزگرتنیان بۆ چەمكی پەیوەندییەكان، لە لای بەشداربووان، چۆنییەتی تێكەڵاوییان لە ناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا.

زانایان نهێنی ئەوە لێكدەدەنەوە، كە پەیوەندییەكانمان بە چەندین ڕێگە كاردەكەنە سەر تەندروستیمان، بۆ نموونە، دەگونجێت یارمەتیمان بدات بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ گوشاری دەماری، كە كاریگەرییەكی كوشندەی هەیە.

(كاتێك لە ژیانماندا بە كاتە ناڕەحەتەكاندا تێدەپەڕین، دەزانین كەسانێك هەن دەتوانین پشتیان پێ ببەستین، یان ڕوویان تێبكەین)، ئەمە وادەكات كەمتر ماندوو بین، لەبەرئەوەی دەزانین كە دەتوانین لەگەڵ بارودۆخەكە مامەڵە بكەین.

شارەزایان لە لێكۆڵینەوەكەدا دەبینن، كە لە بڵاوكراوەی( plos )ی پزیشكیدا بڵاوكراوەتەوە، هاوڕێ لە لایەكەوە پاڵپشتی كۆمەڵایەتیت زیاددەكات‌و ڕێنموویت دەكات‌و هاوكاری مادیت پێشكەش دەكات، لەبەرئەوەی پەیوەندییەكە لەسەر بنەمای متمانە بە یەكترو گۆڕینەوەی ڕاوبۆچوونە لە نێوانیاندا، لەگەڵ ئەوەشدا خاڵی هاوبەش لە نێوان هاوڕێیاندا ئەوەیە كە كاتێكی خۆش بە یەكەوە بەسەر دەبەن، تەنانەت لە كاتە ناخۆشەكانیشدا.

لێكۆڵینەوەكانی پێشوو بینیان نهێنی درێژی تەمەن بریتییە لە زۆریی ژمارەی هاوڕێ، ژیانی كۆمەڵایەتی چالاك لێهاتوویی كۆئەندامی بەرگری زیاد دەكات، بە شێوەیەك كە مرۆڤ دەتوانێت 9 ساڵ تەمەنی زیاد بە دەست بهێنێت، هەروەها زانایان ڕوونیانكردەوە كە ئەرێیی بوون (پۆزه‌تیڤانه‌)‌و گەشبینی لە ڕووبەڕووبوونەوەی خەمەكانی ڕۆژانەدا لانی كەم حەوت ساڵ‌و نیو تەمەن زیاد دەكات.

 

ئێستا ڕێنماییه‌کانی ئەم ئاینە پاكە چیین؟

1- لێكۆڵینەوە نوێیەكان جەخت لەسەر گرنگی پەیوەندیی كۆمەڵایەتی دەكەنەوە بۆ بەرزبوونەوەی سيستمی بەرگری‌و چێژ وەرگرتن لە تەندروستییەكی باشتر، لێرەدا ئەوەمان یاد  دەكەوێتەوە كە چۆن پێغەمبەری بەڕێزو ئازیز (صلی الله علیە وسلم) كاتێك كۆچی كردووە بۆ مەدینە یەكەم كارێك كە پێی هەستاوە بریتی بووە لە برایەتی نێوان پشتیوانان‌و كۆچكەران، لەبەرئەوە خوای گەورە دەفەرمووێت:

(وَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنْفَقْتَ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا مَا أَلَّفْتَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ وَلَكِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَيْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ) [الأنفال: 63].

 واتە: دڵەكانیشیانی بە یەكەوە بەست، ئەگەر هەرچی سەروەت‌و سامان‌و دارایی زەوی هەیە، هەر هەموویت خەر بكردایە تا دڵەكانیان بە یەكەوە پەیوەست بكەیت، ئەوە نەتدەتوانی ئەو دڵانە پەیوەست بكەیت بە یەكەوە، بەڵام خوای گەورە (بەهۆی ئاینی ئیسلامەوە) یەكێتی‌و برایەتی لە نێوانیاندا بەرپا كرد، چونكە بەڕاستی خوای گەورە تەواو بە دەسەڵات‌و دانایە.

2- لێكۆڵینەوەیەكی نوێ دەڵێت: هاوڕێیەتی لای بە ساڵاچووان گرنگی زیاتری هەیە، لەگەڵما وردبەرەوە كە چۆن قورئانی پیرۆز گرنگی هاوڕێیەتی چاكانی لای گەورەكان فەرامۆش نەكردووە، خوای گەورە فەرمانمان پێ دەكات بە چاكی هاوڕێیەتی لەگەڵ دایك‌و باوكدا بكەين (وَصَاحِبْهُمَا فِي الدُّنْيَا مَعْرُوفًا) [لقمان: 15].. واتە: لە دنیادا هاوڕێ‌و هاوەڵ‌و خزمەتگوزارێكی چاك بە بۆ دایک و باوکت، لە هەموو بارودۆخێكدا…

ئەگەر هەر یەكێك لە ئێمە شوێنی ئەم یاسا زێڕینە بكەوین (هاوڕێیەتی باوك‌و دایك بە باشە) گرفتەكانی بەساڵاچووان دەڕەوایەوە‌و بوونی نەدەما.

3– گوتاری قورئانی پیرۆز هەمیشە لەسەر شێوەی كۆ هاتووە، ئەوەتا فەرمانمان بە هاریكاری یەكدی پێ دەكات، بۆ نموونە خوای گەورە دەفەرمووێت:

((وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ) [المائدة: 2].

واتە: یارمەتی‌و كۆمەكی یەكتر بكەن لەسەر چاكەو خواناسی، نەكەن یارمەتی‌و كۆمەكی یەكتر بكەن لەسەر گوناهو دەستدرێژی، لە خوا بترسن‌و پارێزكار بن، چونكە بە ڕاستی خودا زۆر بەتوندی تۆڵە دەستێنێت.

چەندین ئایەتی دیكە فەرمانمان پێ دەكه‌ن، كە ناكۆك نەبین‌و خۆمان لە خەڵكی دانەبڕین، بەڵكو هەمیشە بە یەكڕیزی بمێنینەوەو بە یەكەوە پەیوەست بین، هەروەكو خوای گەورە دەفەرمووێت:

(وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا) [آل عمران:: 103].

واتە: هەر هەمووتان (هەوڵبدەن)، بە توندی دەست بگرن بە ئاینی خوداوەو پەرت‌و بڵاو مەبن…

ئایەتی زۆر هەیە لە قورئانی پیرۆزدا هانی باوەڕداران دەدات لەسەر هاریكاری‌و كاركردنی چاكە.

4- ئیسلام هەمیشە فەرمانمان پێ دەكات بە هاوڕێیەتی چاكەو سۆزو بەزەیی نێو موسوڵمانان، خوای گەورە دەفەرمووێت:

(وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ) [التوبة: 71]

واتە: باوەڕداران لە پیاوان‌و ئافرەتان هاوسۆزو پشتگیری‌و هاوكاری یەكترن (ئەمەش هەندێك سیفەتیانە): فەرمان بە چاكە دەكەن‌و قەدەغە لە خراپە دەكەن‌و نوێژەكانیان بە چاكی ئەنجام دەدەن‌و زەكاتی ماڵیشیان دەبەخشن‌و گوێڕایەڵ‌و فەرمانبەرداری خواو پێغەمبەرەكەی دەكەن، ئا ئەوانە لە ئایندەدا خودا ڕەحمیان پێ دەكات‌و سۆزی بۆیان دەبێت، بە ڕاستی خودا باڵادەست‌و دانایە..

لەگەڵ مندا بیربكەنەوە كە چۆن هەمیشە ئەم گوتارە بە شێوەی كۆ هاتووە، بۆ ئەوەی خوای گەورە دڵنیامان بكات لەسەر گرنگی مانەوەمان لە نێو كۆمەڵگەدا. گورگیش هەمیشە مەڕی لاڕێ دەخوات.

5– پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) ئامۆژگاریمان دەكات بە هاوڕێییەتیكردنی چاكان‌و سووربین لەسەر ئەو هاوڕێیەتییەو خۆمان دانەبڕین، بەڵكو ئەو باوەڕدارەی تێكەڵاوی خەڵكی دەبێت‌و ئارام دەگرێت لەسەر ئازارو ناڕەحەتییەكانیان، باشترو چاكترە لەو باوەڕدارەی تێكەڵاوی خەڵكی نابێت‌و ئارام ناگرێت لەسەر ئازارو ناڕەحەتییەكانیان.

6– ژیانی پێغەمبەری ئازیز (صلی الله علیە وسلم) پڕبووە لە هاوڕێیەتی چاكە‌و باش، پڕبووە لە بەجێهێنانی پەیوەندی خزمایەتی‌و سۆزداری بۆ منداڵان‌و بەزەیی هاتنەوە بە گەورەو بە ساڵاچوواندا، هەروەها پڕبووە لە هاریكاری خەڵكی‌و ئارام گرتن لەگەڵیاندا. هەموو ئەمانە پێغەمبەری ئازیز (صلی الله علیە وسلم) جەختی لەسەر كردوونەتەوە پێش ئەوەی زانایان جەخت لەسەر گرنگی هاوڕێیەتی چاكان بكەنەوە.

لەگەڵ ئەو كەسانە دەدوێین كە بۆ ئیسلام تێگەیشتنێكی سەردەمیانەیان هەیە كە هاوڕێك بێت لەگەڵ پێشكەوتنی زانستی، ئایا داب‌و نەریت‌و یاساكانی ئەم ئاینە پاك‌و بێگەردە لە سەدا سەد هاوڕێك نییە لەگەڵ زانستی نوێدا؟

ئایا قورئانی پیرۆز فەرمانی پێ نەكردووین بە هەموو ئەو شتانەی سوودمان پێ دەگەیەنێت، هەروەها ڕێگری لێ نەكردووین لە هەموو ئەو شتانەی زیانمان پێ دەگەیەنێت، كەواتە بۆچی ئیسلام ڕەت دەكەینەوەو پەسەندی ناكەین، بیرۆكەی بێباوەڕی دادەمەزرێنین، پاشان لەگەڵ پێشكەوتنی زانست‌و زانیاری دا هەڵەی ئەو بیرۆكانە دەسەلمێنرێت؟!

لەبەرئەوە بانگهێشتی هەموو ئەو كەسانە دەكەین كە باوەڕیان وایە ئیسلام لەگەڵ ئەم سەردەمەی ئێستاماندا ناگونجێت، پێیان دەڵێین، جارێكی دیكە ئیسلام بخوێننەوە، بەڵام ئەمجارەیان بە خوێندنەوەیەكی زانستیانەی دادگەرانە، بۆئەوەی یاساو نەریتەكانی ئەم پێغەمبەرە ئازیزە (صلی الله علیە وسلم) ببینن، كە باشترین یاسایە لەگەڵ ئەم سەردەمەدا دەگونجێت، نەك وەكو بانگەشەی هەندێك بێ ویژدان، كە بەداخەوە دەڵێن: یاساكانی ئیسلام تەنها بۆ كۆمەڵگە بیابان نشینەكانی پێش هەزارو چوار سەد ساڵ لەمەوبەرە!

ئەوانە لە بیری دەكەن كە خاوەنی ئەم یاسا جوان‌و بێ وینەو شاكارانە تەنها ئەو خودایەیە، كە بوونەوەرو گەردوونی دروستكردووەو زانایانی دروستكردووە، ئەو زاتەیە كە دەیەوێت ئەم سەردەمەمان ببێتە ئەم پێشكەوتنە زانستییە.

هیچ شتێك دەستەوسانی ناكات كە بیكاتە كتێبێكی گونجاو بۆ هەموو كات‌و شوێنێك… داوا دەكەین لە خوای گەورە كە دامەزراومان بكات لەسەر ڕاستی،  ڕێنموویمان بكات‌و لە هەموو دووڵی‌و سەرسامییەك بۆ ڕێگەی خوای بە دەسەڵات‌و بە توانا.

بقلم عبد الدائم الكحیل

www.kaheel7.com/ar

 

المراجع

 

– CNN