موعجيزه‌يه‌كی پرشنگدار له‌ ژيانی پێغه‌مبه‌ری نازدار دروودی خودای له‌سه‌ر بێت

موعجيزه‌يه‌كی پرشنگدار له‌ ژيانی پێغه‌مبه‌ری نازدار دروودی خودای له‌سه‌ر بێت 

 

بسم الله الرحمن الرحيم 

سەردارمان محمد (صلی الله علیه‌ وسلم ) موعجیزەی مێژووە, و بریتییە لەو مەشخەڵە پرشنگدارەی كە رێنمووییكەر و هیدایەتدەری مرۆڤەكانە, بە تایبەتی لە كاتی هێرشی تاریكایی و گومڕایی بۆ سەر مرۆڤەكان, ژیانی پێغەمبەر (صلی الله علیه‌ وسلم ) پێش پێغەمبەرایەتی (بە هەمان شێوەی ژیانی دوای پێغەمبەرایەتی) هەمووی پڕە لە پەند و ئامۆژگاری و رێنموویی كردن بۆ ئەو كەسانەی كە بەدوای رێگەی راستدا دەگەڕێن لە ژیانیاندا.
ئەو كەسەی كە لە ژیانی پێشەوامان محمد (صلی الله علیه‌ وسلم ) دەكۆڵێتەوە لە پێش ناردنیدا, و هیچ جۆرە شارەزایییەكی نەبێت لەوەدا كە پێغەمبەرایەتی بەهۆی هەوڵا و تێكۆشانی كەسییەوە دەست ناكەوێت و بەڵكو بەخششێكی خودایییە, ئەوا دەگاتە ئەو بڕوایەی كە محمد (صلی الله علیه‌ وسلم ) ئەو كەسە بووە كە براوە بووە لە پێشبڕكێ‌ی دەستكەوتنی پێغەمبەرایەتی و كارێكی وای كردووە كە بە زۆر پەیامی بۆبێت و وەحی ناچاربووە كە بۆی بێتە خوارەوە, بەڵام ئێمەی موسوڵمان باوەڕمان وایە كە نیگای خودایی لەسەر داوا و پێشبڕكێ‌ی هیچ كەسێك نایەتە خوارەوە بەڵكو پەروەردگار خۆی ئەو كەسانەی كە شایستەن هەڵدەبژێرێت بۆ ئەم كارە گرنگ و چارەنووس سازە: [اَللّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ] اڵانعام124, واتە: خوای گەورە بە تەنها هەر خۆی چاك دەزانێت كە پەیام و نێردراوی خۆی لە كوێ‌ دادەنێ‌, و كێ‌ شیاوترە بۆ ئەو كارە, {اللَّهُ يَصْطَفِي مِنَ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا وَمِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ بَصِير] الحج75, واتە: هەر خودایە كە بە وویستی خۆی لە فریشتەكان و لە خەڵكیش پەیامبەر هەڵدەبژێرێت, بەڕاستی خودا بیسەر و بینایە (چاك دەزانێت كێ‌ هەڵدەبژێرێت بۆ گەیاندنی پەیامەكەی).
هەربۆیە محمد (صلی الله علیه‌ وسلم ) هەڵبژێردراو و دەستنیشان كراوی خودایە بۆ پۆستی پێغەمبەرایەتی و بەهۆیەوە كردی بە پێشەوای مرۆڤەكان, محمد (صلی الله علیه‌ وسلم ) شایستەی ئەوە بوو كە بكرێت بە پەیامبەر, چونكە لە هەموو لایەنێكەوە ئامادەكرابوو بۆ ئەم كارە پڕبایەخە, ئەوەتا لەلایەنی بۆماوەیییەوە (واتە لەلایەنی خێزانەكەیەوە) لەناو بەڕێزترین و كامڵترین خێزانی ناو نەتەوەی عەرەب هاتە دونیاوە و گۆشكرا, تیرەكەی (قورەیش) بوو, خێزانەكەی لە نەوەی (هاشم) بوون, (عبدالمطلب)ی باپیری گەورەی شاری (مەككە) و لە نەوەی (ئیسماعیل) پێغەمبەر بووە (علیه السلام), (عبدالله)ی باوكی ئەو گەنجە بە ڕەووشتە و دوور لە حەرامە بووە كە خۆی ووتوویەتی (أَما الحرام فالمَمات دونَه), كەواتە محمد (صلی الله علیه‌ وسلم ) چاك و بەڕێزی كوڕی بەڕێزی كوڕی بەڕێز بووە, ئەوەتا هەر خۆی دەفەرموێت:
[إِنَّ اللهَ اصْطَفى قُريشاً مِن بَني إِسماعيل, واصطَفى بَني هاشِم مِن قُرَيْش, واصْطَفاني مِن بَني هاشِم] رواه مسلم, واتە: خوای گەورە تیرەی قورەیشی هەڵبژارد و رێزی پێ‌دان لە نەوەی ئیسماعیل پێغەمبەر (علیه السلام), و لەناو (قورەیش)یشدا نەوەی (هاشم)ی هەڵبژارد و لە ناو نەوەی (هاشم)یشدا منی هەڵبژارد, هەروەها لە لایەنی فیگرەت و سروشتی كەسێتییەكەشییەوە ئامادە كرابوو, كە رەووشتە بەرزەكانی و ناوبانگی (الصادق اڵامین) شایەتی ئەم راستییەن, ژیانی پێش پەیامبەرێتی پڕ لە بەرەكەت بوو, و لە راستیدا خوای گەورە وەك دروست كردن و داتاشین هەموو لایەنێكی ژیانی محمدی (صلی الله علیه‌ وسلم ) ئامادە كرد بۆ وەرگرتنی پەیام, ئەوەبوو پێغەمبەر (صلی الله علیه‌ وسلم ) بوو بە گیان و رۆحێكی رووت و بوو بە تیشكێك لە نووری خودایی.
پاش ئەم ئامادەكارییە نیگا و وەحی هاتە خوارەوە, و ئەو موعجیزەیە بوو كە رێڕەوی مێژووی گۆڕی: [اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ {1} خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ {2} اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ {3} الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ {4} عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ {5}] سورە العلق, واتە: , ئەم ووتانە سەرەتای كردنەوەی سەردەمێكی نوێ‌ بوو, كە لەو كاتەوە پێغەمبەر (صلی الله علیه‌ وسلم ) هیچ كاتێك و بە هیچ شێوەیەك وازی لە بانگەواز كردن بۆ پەیامەكەی پەروەردگار نەهێنا و هەمیشە لە تێكۆشاندا بوو لەو پێناوەدا.
خوای گەورەش بۆ سەلماندنی راستی پێغەمبەرایەتی محمد (صلی الله علیه‌ وسلم ) و ناردنی پەیامی خودایی بەودا چەندین بەڵگە و دەلیلی نیشانی هەموو خەڵكانی سەر زەوی داوە و نیشانیان دەدات تا رۆژی دوایی, كە ئەم بەڵگانە زۆر زۆرن و هەمە لایەنن, لەو بەڵگانە:
1- سیفاتە ڕەووشتییەكانی(الصفات الخلقیە):

كە خوای گەورە پێ‌ی دابوو لە بەرزیی و پاكیی رەچەڵەكەكەی, و بەرزیی رەووشتی كە دوور و نزیك و كافر و موسوڵمان شایەتییان بۆ داوە, سنگ فراوانترین و دەست بڵاوترین كەس بووە, راستگۆترین و بە وەفاترین كەسبووە, نەرم و نیان و لێبوردەترین مرۆڤ بووە, هەركەسێك بەبێ‌ ناسینیش بیبینییایە هەیبەتی دەچووە دڵەوە, و هەركەسێكیش تێكەڵاوی بكردایە خۆشی دەویست, رووخۆشترین و نوورانیی ترین كەس بووە, هەروەها پێغەمبەر (صلی الله علیه‌ وسلم ) دڵاپاك و دڵنەرم و ئەوەندە لێبوردە بووە كە هەرچەندە خراپەیان بەرامبەر بكردایە ئەو لێبوردەیی زیادی دەكرد.
ئەم رەووشتە بەرزانەی نەك تەنها شوێنكەوتووانی ملكەچ و سەرسام كردبوو بەڵكو دوژمنانیشی شایەتییان بۆ دەدا و بووە مایەی هیدایەت وەرگرتنیان, دەیان كەسی بێ‌باوەڕ كاتێك ئەم رەووشتە بەرزانەیان دەبینی دڵنیا دەبوون كە محمد (صلی الله علیه‌ وسلم ) درۆ ناكات و یەكسەر باوەڕیان دەهێنا و موسوڵمان دەبوون, ئەمانە بۆ هەموو خەڵكی سەلماند كە محمد (صلی الله علیه‌ وسلم ) مرۆڤێكی دەست نیشانكراوە و لەلایەن هێزێكی سەروو مرۆڤەكانەوە فێركراوە و ئەدەبی دادراوە و پشتگیریی كراوە.

2- لە بەڵگەكانی پێغەمبەرایەتی محمد (صلی الله علیه‌ وسلم ) سەركەوتنی پەیامەكەی و دەرەنجامەكانی بوو:
ئەویش بەوەی كە گەیشت بە هەموو لایەكی جیهان و هیچ كیشوەرێك نەما كە ئەم پەیامەی پێ‌نەگات و كەسانێكی زۆر باوەڕیان پێ‌هێنا, و شوێنكەوتووانی بۆ هەزار ساڵا زیاتر سەروەری زەوی بوون.
3- لە بەڵگەكانی تری پێغەمبەرایەتی مژدەدانی پێغەمبەرانی پێشوو بوو بە هاتنی یان (مژدە دەرەكان-البشارات):
كە لە پێش محمد (صلی الله علیه‌ وسلم ) زوربەی پێغەمبەرەكان باسی سیفاتەكان و كارەكانی ئەویان كردووە, و داوایان لە شوێن كەوتووانیان كردووە كە ئەگەر بگەنە سەردەمی ئەم باوەڕی پێ‌بهێنن و شوێن پەیامەكەی بكەون, كە ئەمە بە ئاشكرا تەنانەت لەو كتێبە ئاسمانییانەی تر كە ئەمڕۆ لەبەر دەستماندان (وەك: تەورات و ئینجیل) ئاماژەیان تێدا ماوە بۆی, لەگەڵا هەموو ئەو دەستكاری و گۆڕانكاری و زیادكردن و كەمكردنانەی كە تێ‌یاندا كراون, هەر كەسێكیش كە دەیەوێت ئەم مژدە دەرانە ببینێت با ئەم كتێبانە بخوێنێتەوە: (هدایە الحیاری فی أجوبە الیهود و النصاری) دانراوی ئیمامی (إبن القیم الجوزیە), (اڵاجوبە الفاخرە فی الرد علی اڵاسئلە الفاجرە) دانراوی ئیمامی (القرّافی), و كتێبی (الجواب الصحیح لمن بدَّڵ دین المَسیح) دانراوی شێخی ئیسلام (إبن تیمیە), هەروەها لە رۆژگاری ئەمڕۆشماندا نووسینەكان و موحازەرەكانی شێخ (عبدالمجید الزندانی) روونكەرەوە و دەرخەرێكی گرنگی ئەم لایەنەن.
4- بەڵگەیەكی تری راستی پێغەمبەرایەتییەكەی هەواڵدانی بوو بە چەندین روودای پاشەرۆژ و هاتنەدییان (النبو‌وات):
كە پێغەمبەر (صلی الله علیه‌ وسلم ) وەك مژدە یان ئاگادار كردنەوەی خەڵكی لێ‌یان باسی كردوون, و ئەوەبوو یان لەسەردەمی خۆیدا یان لە دوای ئەو هەموویان هاتنە دی و تا دوارۆژیش راستییەكانیان زیاتر دەردەكەون.
5- گەورەترین بەڵگەكانی راستی پێغەمبەرایەتی محمد (صلی الله علیه‌ وسلم ) بریتین لە موعجیزەكان (المعجزات):
كە خوای گەورە لەسەر دەستی پێغەمبەر (صلی الله علیه‌ وسلم ) هێنایەدی, كە بریتین لەو كردارە لە ئاسایی بەدەرانەی كە بەرامبەركێ‌ی بێ‌باوەڕانی پێ‌دەكرێن و ئەوانیش لە بەرامبەریدا دەستەوسانن, ئەم موعجیزانە لە سەردەمی پێغەمبەردا (صلی الله علیه‌ وسلم ) روویاندا و خەڵكی بە چاوی خۆیان بینییان, بەڵام گەورەترین موعجیزەی پێغەمبەریش (صلی الله علیه‌ وسلم ) كە تا رۆژی دوایی و لە هەموو سەردەمێكدا مرۆڤەكان سەرسام دەكات بریتییە لە قورئانی پیرۆز و لایەنە ئیعجازییەكانی.
زانایان دەڵێن ژمارەی ئەو موعجیزانەی كە لەسەر دەستی پێغەمبەردا (صلی الله علیه‌ وسلم ) روویاندا و هاوەڵەكان بینییان لە هەزار دانە زیاترە, و هەندێكیان دەڵێن دوو هەزار موعجیزە بووە, من لەم بابەتەدا وەك لە ناونیشانی نووسینەكەوە دەردەكەوێت (موعجیزەیەكی پرشنگدار لە ژیانی پێغەمبەری سەردار) باسی موعجیزەیەكی گەورە و ئاشكرای پێغەمبەر (صلی الله علیه‌ وسلم ) دەكەم, ئەویش لەبەر گرنگی لە رۆژگاری ئەمڕۆماندا و دەركەوتنی راستییەكەی, كە بریتییە لە:
موعجیزەی
كەرت بوونی مانگ:

ئەگەر ئێمە بڵێین مانگ بە ئاسمانەوەیە ئەوا بابزانین ئێمە تەنیا ئەو رووناكییەی كە لە تەنی مانگەوە بۆمان دێت دەبینین و هەروەها ئەو رووناكییەش هی ئەو كاتە نییە بەڵكو هی پێش 1.3چركەیە, و بە هەمان شێوەش ئەو رووناكییەی كە لە تەنە ئاسمانییەكانی ترەوە دێت وەك: خۆر و ئەستێرەكانی تری ئاسمان, ئەویش بەهۆی دووری فراوانیان لە زەوییەوە.

لەناو موسوڵماناندا باوە كە دەڵێن مانگ لە سەردەمی پێغەمبەردا بۆی دوولەت بووە و لە زۆرێك لە فەرموودەكاندا ئەم بەسەرهاتە هاتووە:
– خوای گەورە لە ئایەتی (1)ی سوورەتی (القمر)دا دەفەرموێت: [اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانشَقَّ الْقَمَرُ], واتە: رۆژی دوایی نزیك بووەتەوە و مانگ لەت بوو, ئەم سوورەتە بۆیە ناو نراوە سوورەتی (القمر-مانگ) لەبەر ئەوەی سەرەتا بە باس كردنی موعجیزەی لەت بوونی مانگ دەستی پێ‌كردووە, خوای گەورە بە باسی نزیك بوونەوەی رۆژی دوایی ئەم سوورەتەی دەست پێ‌كردووە, لە فەرموودەیەكی پێغەمبەردا (صلی الله علیه‌ وسلم ) هاتووە: [بُعِثْتُ أَنا وَالسّاعَة كَهاتَين (وَأَشارَ بِإِصْبَعَيه السَّبّابة وَالوسْطى)] رواه مسلم, واتە: من نێردراوم و لەگەڵا رۆژی دواییدا بەم شێوەیەین (ئەوەبوو هەردوو پەنجەی شایەتومان و پەنجەی ناوەڕاستی پێكەوە جووت كرد), پاشان ئایەتەكە ئاماژە بەو موعجیزە هەست پێ‌كراوە دەدات كە خوای گەورە لەسەر دەستی پێغەمبەرەكەی ئەنجامیدا كە بریتییە لە موعجیزەی كەرت بوونی مانگ, و مەبەست پێ‌ی سەرخستنی پێغەمبەرەكەی بوو لە بەرامبەر بێباوەڕانی قورەیشدا.
موفەسیرەكانی قورئان كۆكن لەسەر ئەوەی كە ئەم ئایەتە باسی لەت بوونی مانگ دەكات لە سەردەمی پێغەمبەردا (صلی الله علیه‌ وسلم ), ئەوەتا ئیمامی (إبن كپیر) دەڵێت: خوای گەورە باسی نزیك بوونەوەی رۆژی دوایی و كۆتایی هاتنی ژیانی دونیا دەكات و هەروەها باسی كەرت بوونی مانگ دەكات لەسەردەمی پێغەمبەردا (صلی الله علیه‌ وسلم ) كە ئەمە بابەتێكە زانایان لەسەری كۆن و بریتییە لە یەكێك لە موعجیزە پرشنگدارەكانی پێغەمبەر (صلی الله علیه‌ وسلم ).
خاوەنی (فی ظلال القران) دەڵێت: ئاماژەدانێكی خرۆشێنەرە بە رووداوێكی گەورەی گەردوونی و هەواڵدانە بە داهاتوویەكی گەورەتر, كە بە هیچ شێوەیەك بەراورد ناكرێن, بەڕاستی بڕیاردانێكی بێ‌وێنە, و هەواڵدانێكی سەرسوڕهێنەرە, بێباوەڕان یەكەمیان بینیوە و ئەوەندە ماوە كە چاوەڕێ‌ی داهاتووە گەورەكە بكەن, ریوایەتەكان لەسەر دوو لەت بوونی مانگ و بینینی لەلایەن عەرەبەكانەوە موتەواتیر بووە و هەموویان كۆن لەسەر ئەوەی ئەم حاڵەتە روویداوە… ئەم رووداوە قورئان بە رامبەركێ‌ی بێباوەڕەكانی پێ‌كردووە.
(حسنین محمد مخلوف) لە تەفسیری (صفوە البیان لمعانی القرهن)دا دەڵێت: واتە قیامەت زۆر نزیك بووەتەوە و مانگ بوو بە دوو كەرتەوە, ئەمەش وەك موعجیزەیەك بۆ پێغەمبەر (صلی الله علیه‌ وسلم ) روویدا كە لە مەككە بوو 5ساڵا پێش كۆچ كردن, كاتێك خەڵكی مەككە داوایان كرد نیشانەیەكیان پیشان بدات لەسەر راستی پەیامەكەی, ئەویش مانگی نیشاندان بە دوو لەتی, بەشێوەیەك كە شاخی (حیرا‌و) لەنێوان لەتەكانیدا بوو, و فەرمووی: دەی بە شایەت بن.
– ئیمامی (بوخاری) لە فەرموودەیەكدا لە (عبدالله ی كوڕی مەسعود)ەوە بۆمان دەگێڕێتەوە كە فەرموویەتی:[انشَقَّ القَمر علی عهد رسول الله (صلی الله علیه‌ وسلم ), فقالت قریش: :[انشَقَّ القَمر على عهد رسول الله (صلی الله عليه‌ وسلم ), فقالت قريش: هذا سحر بن أبي كبشة, قال: فقالوا: انظروا ما يأتيكم به السفّار, فَإِن محمداً لا يَستَطيع أن يسحَر النَّاس كُلَّهم, قال: فجاءَ السفّار فقالوا ذلك] وفي لفظ: [انظُروا السفّار, فَإن كانوا رأَوا ما رَأَيتم فَقد صَدَق, وَإن كانوا لم يَرَوا مثلَ ما رَأَيْتم فَهو سِحْرٌ سَحرَكُم بِه, قال: فَسُئِل السفّار, قال: وَقَدموا من كلِّ جهة, فقالوا: رأَينا, فَأَنْزَلَ الله عزَّ وَجَلّ (اقْتَرَبَتِ السَّاعَةُ وَانشَقَّ الْقَمَرُ)] وفي رواية: [انشَقَّ القَمر على عهد رسول الله (صلی الله عليه‌ وسلم ) فِرْقَتَين: فِرقة فَوق الجَبَل, وَفِرقَة دونَه, فقال رسول الله (صلی الله عليه‌ وسلم ): إِشْهَدواروی اڵاحادیث: البخاری وأحمد وأبو داود والبیهقی. واتە: لە سەردەمی پێغەمبەردا (صلی الله علیه‌ وسلم ) مانگ دوو لەت بوو كە بەشێكیان لەسەروو شاخەكەوە بوو و بەشەكەی تری لە خوارترەوە, و پێفەمبەر (صلی الله علیه‌ وسلم ) فەرمووی: دەی بە شایەت بن, خەڵكی قورەیش ووتیان: ئەمە سیحری محمدە, لەبەر ئەوە ئێوە بزانن ئەوانەی لە سەفەری دەرەوەی مەككە دێنەوە دەڵێن چی, چونكە محمد ناتوانێت سیحر لە هەموو خەڵكی زەوی بكات, ئەگەر ئەوان ئەوەی ئێوە دیوتانە بینی بوویان ئەوا راست دەكات, ئەگەر ئەوان نەیان دیبوو ئەوە سیحرێكە لە ئێوەی كردووە, ئەوەبوو پرسیاریان لە سەفەرییەكان كرد كە لە هەموو شوێنێكەوە هاتبوونەوە و ووتیان: ئێمەش لەتبوونی مانگمان دیوە, پاشان خوای گەورە ئەو ئایەتەی ناردە خوارەوە.
– عن أنس بن مالك (رضى الله عنه) أنَّه قال: [إن أهلَ مَكَّة سَأَلوا رسول الله (صلی الله عليه‌ وسلم ) أن يُريَهم آية, فَأَراهم انشقاق القمر] وفي رواية: [فَأَراهم القَمَر شِقَّيْن حَتّى رَأَوا حِراء بَيْنَهما] رواه البخاری وأحمد, واتە: خەڵكی مەككە داوایان كرد لە پێغەمبەر كە بەڵگەیەكیان نیشان بدات, ئەویش كەرت بوونی مانگی نیشاندان, بە شێوەیەك كە شاخی حیرا‌و لە نێوان دوو لەتەكەیدا بوو.

چەند بەڵگەیەكی سەردەم بۆسەلماندنی لەتبوونی مانگ:

– لە یەكێك لە دەستنووسە هیندییە كۆنەكاندا كە هەڵگیراوە لە كتێبخانەی ناوەندی هیندی لە مۆزەخانەی بەریتانی لە شاری لەندەنی بەریتانیادا هاتووە, و هەروەها نووسەری گەورەی ئیسلامی د. محمد حمیدالله لە كتێبی (محمد رسول الله)دا باسی ئەوە دەكات كە یەكێك لە پاشاكانی مالیبار (كە یەكێكە لە ناوچەكانی بەشی خوارووی خۆرئاوای هیندستان) كە ناوی (شاكراواتی فارماس Chakarawati Farmas) بووە, لەتبوونی مانگی دیوە لە سەردەمی پێغەمبەردا (صلی الله علیه‌ وسلم ), و ئەم رووداوەی بۆ خەڵكی باس كردووە.
– هەروەها لە نووسینە مێژوویییە كۆنەكانی (چین)دا, لەم ساڵانەی دواییدا ئاماژەی تێدا دۆزرایەوە بۆ لەتبوونی مانگ, كە هەندێك رووداو بەو شێوەیە نوسراونەتەوە كە ئەم رووداوانە لەو ساڵەدا روویانداوە كە مانگ تێ‌یدا دوولەت بووە, كاتێك كە مێژوو نووسان لێكۆڵینەوەیان لەو ساڵانە كرد بینییان دەكاتە ئەو كاتەی كە پێغەمبەر (صلی الله علیه‌ وسلم ) لە شاری مەككە بانگەوازی كردووە, كەواتە خەڵكی ووڵاتی (چین)یش ئەم موعجیزەیەیان بینیوە و تۆماریان كردووە!!
لەلایەكی ترەوە كاتێك خوای گەورە باسی نزیك بوونەوەی رۆژی دوایی دەكات (اقْتَرَبَتِ السَّاعَەُ ۆانشَقَّ الْقَمَرُ), هیچ كەسێكیش لە سەردەمی پێغەمبەردا (صلی الله علیه‌ وسلم ) ئەو راستییەی نەزانیوە كە تەمەنی ئەو زەوییەی لەسەری دەژین بریتییە لە نزیكەی 5هەزار ملیۆن ساڵا (لە كەمترین خەمڵاندندا), و تەمەنی ماددەی زەوی و هەموو ماددەی گەردوونیش بریتییە لە نزیكەی 10هەزار ملیۆن ساڵا (لە كەمترین خەمڵاندندا), بەڵام ناردنی پێغەمبەر (صلی الله علیه‌ وسلم ) تەنها پێش 14سەدە بووە, كە رێژەی ئەم ماوەیە بۆ ملیۆنەها ساڵی تەمەنی زەوی و گەردوون خۆی لەخۆیدا دەرخەری ئەو راستییەیە كە گەردوون بەرەو كۆتایی دەڕوات, هەربۆیە پێغەمبەریش (صلی الله علیه‌ وسلم ) فەرموویەتی: [بُعِثْتُ أَنا وَالسّاعَة كَهاتَين (وَأَشارَ بِإِصْبَعَيه السَّبّابة وَالوسْطى) ] كە ئەم فەرموودەیە ئیعجازێكی زانستی گەورەیە چونكە ئاماژەی تێدایە بۆ ئەوەی كە زەوی تەمەنی زۆر زۆرە و ئێستا لە كۆتایی تەمەنیدایە, هیچ كەسێك لە سەردەمی پێغەمبەردا (صلی الله علیه‌ وسلم ) بچووكترین تەصەوری نەبووە بۆ ئەم كۆنی و تەمەنە زۆرەی زەوی, كە ئەمە وەڵامێكی تەواوی تێدایە بۆ ئەوانەی باوەڕیان وایە كە لەت بوونی مانگ بەستراوەتەوە بە هاتنی رۆژی دوایییەوە, بەو واتایەی كە ئەگەر رۆژی دوایی هات ئینجا مانگ لەت دەبێت, چونكە بە فیعلی مانگ لەت بووە لە سەردەمی پێغەمبەردا (صلی الله علیه‌ وسلم ), لە رۆژگاری ئەمڕۆشدا بەڵگە لەسەر ئەم لەتبوونە هەیە چونكە ئێستا قڵیشێكی گەورە هەیە لەسەر رووی مانگ لە نزیك جەمسەری باشوورییەوە لەو رووەی كە لە زەوییەوە نابینرێت كە درێژییەكەی زیاتر لە 225كیلۆمەترە, و ئەوەی ئەم بۆچوونە بەهێز دەكات ئەوەیە كە دوو بەشەكەی مانگ چوونیەك نین.
هەروەها قورئان باسی كۆتایی مانگمان بەوە بۆ دەكات كە خۆر قووتی دەدات نەك ئەوەی لە دوارۆژدا ببێت بە دوو بەشەوە [فَإِذَا بَرِقَ الْبَصَرُ {7} وَخَسَفَ الْقَمَرُ {8} وَجُمِعَ الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ {9}] القیامە, واتە: كاتێك دێت (لە رۆژی دواییدا) كە چاو ئەبڵەق دەبێت, مانگیش دەگیرێت و تاریك دەبێت, (یاسای بوونەوەر تێك دەچێت و) خۆر و مانگ كۆدەكرێنەوە و دەدرێن بە یەكدا (واتە خۆر مانگ قووت دەدات).
هەروەها زانستی ئەمڕۆش لە یەكێك لە لوتكەی دۆزینەوەكان و پێشكەوتنیدا ئەوەمان بۆ دووپات دەكاتەوە كە مانگ لە زەوی دوور دەكەوێتەوە بە رێژەی 3سانتیمەتر لە هەموو ساڵێكدا, كە ئەمە ئاماژەی تێدایە بۆ بەڵگە نەوویستی ئەو راستییەی كە مانگ ووردە ووردە دەچێتە بواری راكێشانی خۆرەوە و لە كۆتاییدا قووتی دەدات, و ئێمەی موسوڵمان باوەڕمان وایە كە ئەو ماوە زۆرەی ناوێت كە زانست باسی دەكات, چونكە كاتێك كە سەرەتاكانی رۆژی دوایی دەست پێ‌دەكات ئەم كردارە بە فەرمانێكی خودایی [كُنْ فَێكُون] روودەدات و بەو سوننەتە دونیایییانە نابێت, كە تەنها خوای گەورە ئەم سونەتانەی بۆیە بۆ داناوین مەبەست پێ‌ی تەنها سەلماندنی ئەگەری روودانی رۆژی دوایی و بەڵگە نەوویستییەكەیەتی.

سەرچاوەكان:

1-قورئانى پيرۆز

2- مفردات القرآن (تفسير وبيان) مع أسباب النزول/ إعداد: د.محمد حسن الحمصي/ دار الرشيد.

3- (تفسير القرآن العظيم)/ للإمام ابن كثير/ تحقيق: عبدالرزاق المهدي/ الطبعة الأولى-2004.

4- تةفسيرى ئاسان بؤ تێگه‌يشتنی  قورئان – مامؤستا بورهان محمد أمين/ چاپی شه‌شه‌م– 2004.

5- پوخته‌ی تەفسیری قورئان (موفره‌داتی قورئان) – مامۆستا محمد مەلا صالح بامۆكی – چاپی یەكەم 2005.

6- السيرة النبوية/ لإبن هشام/ تحقيق: مصطفى السقا, إبراهيم الأبياري, عبدالحفيظ شلبي/ الطبعة الثانية- 2003.

7- صحيح السيرة النبوية/ إبراهيم العَلي/ الطبعة الثانية-1996.

8- سيرة النبي (صلی الله عليه‌ وسلم ) من القرآن الكريم والسنة الصحيحة/ عبدالحميد طهماز/ الطبعة الأولى- 2003.

9- الرحيق المختوم/ صفي الرحمن المباركفوري/ دار الأرقم.

10- السيرة النبوية/ أبوالحسن الندوي/ دار ابن كثير- الطبعة الثانية عشرة- 2001.

11- السيرة النبوية/ د.علي محمد الصّلابي/ دار المعرفة- الطبعة الأولى-2004.

12- الإسراء والمعراج/ د.عبدالحليم محمود/ دار وحي القلم/ الطبعة الأولى- 2003.

13- معجزات الرسول/ د.مصطفى مراد/ الطبعة الأولى- 2002.

14- موسوعة الإعجاز العلمي في القرآن الكريم والسنة المطهرة/ يوسف الحاج أحمد/ الطبعة الثانية- 2003.

15- من آيات الإعجاز العلمي: السماء في القرآن الكريم/ أ. د. زغلول النجّار/ الطبعة الثانية- 2005.

16- وانشقَّ القَمر/ د.عبدالله مصطفى/ الطبعة الأولى-1997.

17- رحلة في الفضاء/ عزالدين بليق.

18- Microsoft Encarta Reference Library- 2005