موعجيزاتى قورئانى- ڕۆشنایی دووهەم

موعجيزاتى قورئانى- ڕۆشنایی دووهەم ئەم ڕۆشناييە سێ‌ نووری هەیە

ن: مامۆستا سەعیدی نوورسی
و: فارووق ڕەسووڵ یەحیا

نووری یەكەم:
قورئانی پیرۆز: ڕەوانیی بە خوڕ و.. ساغیی ناوازە و.. پشتگیریی مەحكەم و.. پەیوەندیی توندوتۆڵ و.. هاوكاریی بەهێزی چ لە نێوان ڕستەكانی و چ لە نێوان سیما و ڕوخسارە پێكهێنەرەكانی ئەو ڕستانەدا كۆ كردووەتەوە. هەروەك هاوئاهەنگی‏یەكی بەرزی لە نێوان ئایەت و ئامانجەكانی‏دا ساز داوە. ئەمەش بە شایەتیی زانستی: «ڕەوانكاری» و «گوزارەكاری» و بە شایەتیدانی هەزاران پێشەوای ئەم زانستانە، وەك: زه‌مەخشەری و سەككاكی و عەبدولقاهیری جورجانی. خۆ هەرچەندەش نزیكەی هەشت‏‏ نۆ هۆكاری گرنگ هەن كە ئەو هاوئاهەنگی و هاوكاری و پشتگیری و ساغی و ڕەوانی‏یە دەشێوێنن، كەچی ئەو هۆكارانە هیچ كاریگەری‏یەكیان لە شێواندنی ئەو سیفەتە ناوبراوانەی قورئاندا نەبووە، تەنانەت پتر پشتی ڕەوانی و ساغی و پشتگیریی ڕستە و ئایەت و ئامانجەكانی قورئانیان گرتووە! هێندە نەبێت كە حوكمی خۆیان ڕایی كردووە و لە پشت پەردەی ڕێسا و ڕەوانی‏یەوە سەریان دەرهێناوە، تاكو ڕەوانیی هۆنینی قورئان گەلـێ واتای گەورە و بەنرخ بەدەستەوە بدات، بە وێنەی «چرۆ»ی درەخت كە لە قەدی خشت و ڕێكی درەختەكاندا دەردێن و هەندێ گۆپكە و چوكڵەی بەرز و نزمی تێدا پێكدەهێنن، كەچی ئەم وردە چوكڵانە ڕێكیی لەشولاری درەختەكان نائاڵۆزێنن، بەڵكو لە ڕێیانەوە ئەو بەروبوومانە بە درەختەكان دەدرێن كە پتر جوانی و كەماڵی ئارایشتی درەختەكەیان پێ تەواو دەبێت.
چونكە: قورئانی پیرۆز بەش بەش و پچڕپچڕ لە ماوەی بیست‏ و سێ ساڵ و لە كاتی پێویستدا نازڵ بووە، كەچی لەگەڵ ئەوەشدا هێندە پێكەوەگونجانی تەواوی دەرخستووە كە دەڵێی سەرانسەری قورئان بە یەك جار نازڵ بووە..هەروەها ئەم قورئانە پیرۆزە لە ماوەی بیست‏ و سێ ساڵ و لەبەر چەند هۆكارێكی جیاجیای نازڵ بوون هاتووە، كەچی ئەوەندە پشتگیریی تەواوەتیی تێدا دەردەكەوێت كە دەڵێی تەنها لەبەر یەك هۆكار نازڵ بووە.. هەروەها قورئان بۆ وەڵامدانەوەی چەند پرسیارێكی دووپات‏بووی جیاجیا هاتووە، كەچی لەگەڵ ئەوەشدا هێندە تێكەڵی و یەكگرتنی تەواوی پێوە دیارە كە دەڵێی وەڵامی تەنها یەك پرسیارە.. هەروەها قورئان بۆ ڕوونكردنەوەی حوكمەكانی گەلـێ ڕووداوی جۆراوجۆر نازڵ بووە، كەچی هێندە ڕێكوپێكیی كامڵ و تەواو پێش‏چاو دەخات كە دەڵێی ڕوونكردنەوەی حوكمی تەنها یەك ڕووداوە.. هەروەها ئەم قورئانە پیرۆزە بە چەشنێك نازڵ بووە كە گوفتارە بەرزە خواييەكانی هێناوەتە ئاستی چەند شێوازێك كە لەگەڵ ڕادەی تێگەیشتنی چەندەها قسە بۆكراوی لەژمارەبەدەر و گەلـێ حاڵەتی وەرگرتن و تێگەیشتنی جۆراوجۆردا بگونجێ، كەچی لەگەڵ ئەوەشدا هێندە ڕەوانیی ناسك و لەیەكچوونی جوانی لە خۆدا دەرخستووە كە دەڵێی تەنها بۆ یەك حاڵەت و یەك ئاستی تێ‏گەیشتن نازڵ بووە! تەنانەت سیفەتی: «ڕەوانی»، بە وێنەی ئاوی سەلسەبیل، بەناو هەموو قورئاندا گوزەر دەكات.. هەروەها ئەو قورئانە پیرۆزە ڕووی گوفتاری ئاراستەی گەلـێ جۆر و چینی لە یەك دووری خەڵكی كردووە، كەچی هێندە ئاسانیی «بەیان» و، پاراویی ڕێسا و ڕوونیی تێگەیاندنی تێدا دیارە كە دەڵێی گشت ئەوانەی لەگەڵیان دەدوێت تەنها یەك چین و توێژن، بە ڕادەیەك كە هەموو كۆمەڵ و توێژێك پێی وایە ڕووی گوفتاری قورئان ڕاستەوخۆ ئاڕاستەی ئەو كراوە.. هەروەها قورئان بۆ ئەوە نازڵ بووە كە خەڵكی بەرەو چەند ئامانجێكی ئیرشادیی پلەپلە و جیاجیا ڕێنمایی بكات، كەچی لەگەڵ ئەوەشدا هێندە ئیستیقامەتی تەواوەتی و.. هاوسەنگیی ورد و.. ڕێكوپێكیی جوان و ڕەنگینی پێوە دیارە كە دەڵێی تەنها بۆ یەك ئامانج نازڵ بووە.
جا هەرچەند ئەم هۆكارانە مایەی هەڵبزڕكان‏‏ و شێواندنی واتا‏‏ و ڕوخسارن‏، كەچی هەموویان لە دەرخستن و پیشاندانی ئیعجازی بەیان و، ڕەوانی و، لەگەڵ یەك گونجانی قورئاندا، بەكار هێنراون!
بەڵێ، هەركەسێك خاوەنی دڵێكی ساغ و عەقڵێكی كامڵ و ویژدانێكی هەستیار و چێژێكی تەواو بێت، هەر بۆ خۆی: ڕەوانی‏یەكی جوان و.. ڕێكوپێكی‏یەكی ناسك و.. ئاوازێكی بەتام و.. زمانپاراوی‏یەكی بێوێنە، لە ڕوونكردنەوەكانی قورئانی پیرۆزدا دەبینێت!
خۆ هەركەسێكیش بینایی دڵی كوێر نەبووبێت، بێ هیچ گومانێك «چاو»ێك لە قورئاندا دەبینێت كە قورئانی پیرۆز بەهۆی ئەو چاوە و بەوپەڕی ڕوونی: سەرجەمی بوونەوەرانی ڕواڵەتی و نادیار دەبینێت و بە وێنەی لاپەڕەی كتێبێك دەبن لە بەردەستی‏دا كە بە ویستی خۆی هەڵیاندەگێڕێتەوە و، بە هەر شێوازێك بیەوێت واتاكانی لێك دەداتەوە و بە خەڵكییان دەناسێنێت!
گەر بمانەوێت ڕاستیی ئەم «نووری یەكەم»ە بە نموونەكانیەوە ڕوون بكەینەوە، ئەوا پێویستمان بە نووسینی چەند بەرگێك دەبێت! بۆیە بەو ڕوونكردنەوانە واز دەهێنین كە تایبەتن بەم ڕاستییە و لە گشت «پەیامە عەرەبی‏یەكان»(1) و «ئاماره‌كانی ئیعجاز» و بیست‏ و پێنج وتەكانی پێشوودا باس كراون. بگرە هەر قورئان بۆ خۆی سەرتاپا نموونەی ئەم حەقیقەتەیە، بۆیە وا بە یەك جار هەموو قورئان پێش ‏چاو دەخەم و بە نموونە دەیهێنمەوە!

 

_____________________

(1)سیازدە پەیامن لە ناوەندی كتێبی (مەسنەویی نووری)دا، كە بەرگێكی سەربەخۆی سەرجەمی پەیامەكانی نوورە و، ئێستا لە کتێبخانەکانی کوردستان دەست دەکەوێت (وەرگێڕ)