لە نیشانەكانی نزیك بوونەوەی ڕۆژی دوایی، جەنگی نێوان مسوڵمانان و تورك (مەغۆل)

 هاوژین طالب رضا    hawzhin@gmx.de

 

پێشەكی:

 هەندێك فەرموودەی پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) لە سەحیحی (بوخاری) و (موسلیم)دا هاتووە باس لە هەندێك ڕووداوی گرنگ دەكەن كە دوای وەفاتی خۆی لە داهاتوودا ڕوو دەدات، لەوانە ئەو فەرموودانەی كە باس لە جەنگی مسوڵمانان لەگەڵ (تورك)دا دەكەن.. تیایاندا پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) وەسفی قەومێك دەكات كە لە داهاتوودا جەنگ لەگەڵا مسوڵمانان دەكەن و، ئەو وەسفانەی ئەو كە بۆ ئەو قەومەی كردووە و بە (تورك) ناویان دەبات زۆر لە شێوە و وەسفی (مەغۆل) دەچن، بۆیە هەست دەكەین ئەو فەرموودانە جۆرێك لە ئیعجازی زانستی و غەیبییان تێدایە، بۆیە پێمان باش بوو ئاماژەیان پێ‌ بكەین و سەرنجی خوێنەری كوردی بۆ لا ڕابكێشین.. لەم باسەشماندا ئەو فەرموودانە دەهێنین و بە كورتی باسیان لێ‌ دەكەین و ڕای خۆمانی لەسەر دەڵێین.

 

فەرموودەكان:   {عن أبي سعيد الخدري قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: (لا تقوم الساعة حتى تقاتلوا قوماً صغار الأعين عراض الوجوه كأن أعينهم حدق الجراد كأن وجوههم المجان المطرقة ينتعلون الشعر ويتخذون الدرق حتى يربطوا خيولهم بالنخل)، الجامع الصغير للسيوطي.}

{حدثنا‏ ‏سليمان بن حرب ‏حدثنا ‏جرير بن حازم ‏‏سمعت ‏‏الحسن ‏يقول حدثنا ‏‏عمرو بن تغلب ‏ ‏قال: ‏”سمعت رسول الله ‏صلى الله عليه وسلم ‏يقول: ‏بين يدي الساعة تقاتلون قوماً ينتعلون الشعر وتقاتلون قوما كأن وجوههم المجان المطرقة)، صحيح البخاري (3325).}

{حدثنا ‏أبو اليمان‏ ‏أخبرنا ‏شعيب ‏حدثنا ‏أبو الزناد‏ ‏عن ‏الأعرج ‏عن ‏أبي هريرة ‏رضي الله عنه ‏‏عن النبي ‏ ‏صلي الله عليه وسلم ‏قال: (‏لا تقوم الساعة حتى تقاتلوا قوماً نعالهم الشعر وحتى تقاتلوا ‏ ‏الترك ‏ ‏صغار الأعين حمر الوجوه ‏‏ذلف ‏الأنوف كأن وجوههم المجان المطرقة وتجدون من خير الناس أشدهم كراهية لهذا الأمر حتى يقع فيه والناس ‏‏معادن ‏خيارهم في الجاهلية خيارهم في الإسلام وليأتين على أحدكم زمان لأن يراني أحب إليه من أن يكون له مثل أهله وماله) صحيح البخاري.}

{عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ: (لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّي يُقَاتِلَ الْمُسْلِمُونَ التُّرْكَ قَوْمًا كَأَنَّ وُجُوهَهُمْ الْمَجَانُّ الْمُطْرَقَةُ, يَلْبَسُونَ الشَّعْرَ, وَيَمْشُونَ فِي الشَّعْر) صحيح مسلم.}

واتای وشە قورسەكان:

المجان: قەڵغان.

المطرقة: بە توراق دەوترێت كە پێستەیەكی ئەستورە و قەڵغانی پێ‌ دادەپۆشن.

ذلف الانوف: لوتی پان و بچكۆلە.

حدق الجراد: چاو دەرتۆقی و بچكۆلە (وەك چاوی كوللە).

الدرق: زرینی چەرم (قەڵغانێك بە توراق دا پۆشرابێ).

ينتعلون الشعر: كەوشێك لە پێ‌ دەكەن لە فەروو یان (چەرمێك خوری بە ناوەكەیدا ئەدوورن).

پوختەی واتای فەرموودەكان:

ئەتوانین لەبەر كورت كردنەوەی باسەكە هەموو فەرموودەكان پێكەوە بەم شێوەیە واتا بكەین: “قیامەت نایەت، هەتا شەڕ لەگەڵ توركدا دەكەن چاو و لوت بچكۆلە و ڕوومەت سوورن، ڕوومەت پان و خڕ و گۆشتن ئەڵێی قەڵغانێكی دووچینە و ئەستوورە (واتە قەڵغانێك بە پێستی توراق) داپۆشرابێ‌ و ئەستوور بووبێ‌، كەوشی فەروو لەبەر دەكەن و زرینی چەرم و ئەسپ لە جەنگدا بەكار دەهێنن… فەرموودەكان ئاماژەی ناڕاستەوخۆیان تێدایە كە وڵاتی مسوڵمانان داگیر دەكەن هەروەها ئاماژەیەكی شاراوەشی تێدایە كە دەبن بە مسوڵمان و باشیش دەبن.”

بە ڕای ئێمە شێوەی ئەم قەومە لە هی مەغۆلان دەچێت و ئەو جەنگەش لە شاڵاوی مەغۆلاندا خۆی دەبینێتەوە بۆ سەر جیهانی ئیسلامی، كە موسڵمانان تەواو ناڕەحەت بوون بەدەستیانەوە و، شەڕێكی درێژ خایەنیان لەگەڵ كردن و، سەرەنجام موسڵمانان سەركەوتن و ئەوانیش زۆریان لێ‌ موسڵمان بوون، (ئیبن تەیمیە)ش كە خۆی لەڕووداوەكاندا ژیاوە دەڵێ‌: “ئەگەر خۆت ئەو گەلە ببینی نازانی وەكو پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) وەسفیان بكەی”، ئیمامی نەوەویش هەمان قسە دەكات –ڕەحمەتی خوایان لێ‌ بێت– (نبوة محمد من الشك الى اليقين /192).

پەیوەندی نێوان مەغۆل و تورك:

لە ڕاستیدا زانایان زۆر بە درێژی ئەم باسەیان كردووە و ڕای جیاوازیان هەیە و جیاكردنەوەی ئەم دوو قەومە لە یەكتر زۆر ئاڵۆزە، بە تایبەتی كاتێك زمانی مەغۆلی و توركی زۆر لەیەكەوە نزیكن و یەك بنەچەیان هەیە و دەگەڕێنەوە بۆ ئەو زمانانەی كە پێیان دەوترێت (Altaic)، هەروەها وشەیەكی تر كە پێش پەیدابوونی (مەغۆل) بەكارهاتووە وشەی (تەتەر)ە، كە تا كاتی پەیدابوونی سەركردەی بەناوبانگی مەغۆلی (جەنگیز خان) بەكار هاتووە و لە دوای ئەوەوە ئیتر وشەی (Mongol) لەبری (تەتەر) بەكار هێنراوە، بۆیە هەندێك دەڵێن (تەتەر) و (مەغۆل) بە هەموو تیرەكانیانەوە هۆزەكانی قەومێك بوون و (جەنگیز خان) توانی هەموو هۆزەكان یەك بخات و ناویان بنێت (مەغۆل). وە هەندێكیش پێیان وایە كە (مەغۆل) وشەیەكە ئەو هۆزە سەركەوتووە بەكاری هێناوە كە وەك هێزێكی كارای سەربازی و سیاسی دەركەوت و ئەو وشەیەی فەرز كرد بەسەر هۆزەكانی تردا، دەنا

خۆشیان لە بنەڕەتدا هەر (تەتەر) بوون كە ئەوانیش هۆزێكی سەر بە قەومی (تورك)ن!

زانایان ڕای جۆراو جۆریان لەم بارەوە هەیە، ئایا (تەتەر) و (مەغۆل) دوو قەومی جیاوازن یان (مەغۆل) لە بنەچەدا (تەتەر)ن؟ وە ئایا ئەگەر (تەتەر) و (مەغۆل) دوو قەومی جیاواز بن، ئایا لە ڕەگەزدا (تورك)ن و لە بنەچەدا هۆزیی (تورك)ی بوون یان دوو قەومی سەربەخۆن؟ بە هەر حاڵ ئەوەی لەم باسەدا بە لای ئێمەوە گرنگە ئەوەیە كە ئەگەر زانایانی كۆن و نوێ‌  ڕێشبكەون لەسەر ئەوەی كە (تورك) و (مەغۆل) دوو قەومی جیاوازن، كاریگەری لەسەر باسەكەی ئێمە نابێت چونكە لەسەر ئەوە ڕێكن كە ئەو دووە لە بنەڕەتدا دوو هۆزی سەر بە یەك نەژادن و زمانیشیان یەك بنەچەی هەیە.

(مەغۆل) وڵاتانی مسوڵمانانیان داگیر كرد:

دوای ئەوەی (جەنگیز خان) توانی لە دەوروبەری ساڵی (1206 ز) هەموو هۆزەكان یەك بخات و هێزێكی گەورەی پێك هێنا توانییان وڵاتانی (چین) و (بلاد ما ورا‌و النهر) و (خوڕاسان) و (ئازربایجان) و (قەفقاس) داگیر بكەن.. دواتر مەغۆلەكان بە سەركردایەتی (هۆلاكۆ) لە ساڵی (656 ك- 1258 ز) هێرشیان بردە سەر (بەغدا) و داگیریان كرد و چل ڕۆژ دەستیان لە كوشتن و سوتاندن و تاڵان هەڵنەگرت (800،000) مسوڵمانیان لەو شارەدا كوشت، دوای ئەوەی هەندێك بەناو مسوڵمان ناپاكییان كرد و هاوكاری هۆلاكۆ یان كرد.

پاشان ڕوویان كردە وڵاتی (شام) و كاولیان كرد و لە ساڵی (658 ك- 1260 ز) شاری (دیمەشق)یشیان داگیر كرد.. بەڵام فەرمانڕەوایی (میسر) توانییان لە شەڕی (عەین جالوت) نزیك شاری (عەككا) ساڵی (1260 ز) بە سەركردایەتی (سوڵتان موزەفەر قوتز) لەشكری (هۆلاكۆ) بشكێنن و ئیتر شاڵاوی مەغۆلان تا ئەو سنوورە بوەستێنن بەمەش ئەو فەرموودانەی پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) بە كوشتاركردن لەگەڵا (تورك) مەغۆل بێنە دی.

(مەغۆل) لە كۆتاییەكانی دەوڵەتی عەباسیدا مسوڵمان بوون و مەملەكەتێكی ئیسلامییان دروست كرد و ناویان نا هۆزی ئاڵتونی (Golden Horde) كە ڕەنگی خێوەتگاكانیان بوو.. (بەرەكەت خان) یەكەم ئیمبراتۆڕی مەغۆلی بوو كە مسوڵمان بوو پەیوەندییەكی باشیشی لەگەڵا پادشای میسر (زاهیر بیبرس) هەبوو.. هاوپەیمانی یەك بوون و بەردەوام دیارییان لەگەڵا یەك دەگۆڕییەوە و، (زاهیر بیبرس) كچی (بەرەكەت خان)ی خواست و بوو بە خێزانی و، فەرمانی دەركرد كە لە مینبەرەكانی (قاهیرە) و (قودس) و (مەككە) و (مەدینە) دوعا بۆ (بەرەكەت خان) بكرێت.

دواتریش (مەغۆل) ساڵانێكی زۆر پەیوەندیی توند و تۆڵیان لەگەڵا (عوسمانی)یەكان هەبوو لە دژی (قەیسەرەكانی ئەوروپا).. (مەغۆل) زۆر بایەخیان دا بە دروستكردنی مزگەوت دەدا، ئەو مزگەوتانەشی كە دروستیان كردوون هەتا ئێستاش ماون و بە توحفەیەكی میعماری دادەنرێن، بە نموونە مزگەوتی شارەكانی (بوخارا) و (سەمەرقەند).. هەروەها زۆر زانای گەورەیان تیا هەڵكەوتووە كە مسوڵمانان لە هەموو لایەكەوە بۆ خوێندن گەشتیان بۆ لا دەكردن، بە نموونە وەك: (قطب الدين محمد الرازي) و (سعد الدين التفتازاني).

ئاماژەی غەیبی و زانستیی لە فەرموودەكانی پێغەمبەردا (صلی الله علیە وسلم):

1- پێشبینی كردنی جەنگی مسوڵمانان لەگەڵ قەومی تورك (مەغۆل)دا.

2- بە شێوەیەك وەسفی ئەو قەومەی كردووە كە زۆر لەگەڵ شكڵی تورك (مەغۆل)دا ڕێ‌ دەكەوێت، بە مەرجێك هەرگیز لە ژیانیدا ئەوانی نەبینی بوو.

3- ئاماژەیان بۆ دەكات بە قەوم (قوما)، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت كە ئەوان لەسەر ئەساسی خێڵەكی و نەتەوەیی و ڕەگەز پەرستی جەنگ لەگەڵا مسوڵمانان دەكەن، نەك لەسەر ئەساسی بیروڕا و باوەڕ بە نموونە وەك جوولەكەكان.

4- بە وەسف و پێوانەی زانستی وەسفی ئەو قەومە دەكات، كە زانایانی ئەمڕۆی نەژادشوناسیش لە پۆلێنكردنی نەژادی مرۆڤایەتیدا هەر پشت بەو پێوانانە دەبەستن (شێوەی ڕوو، چاو، لوت، ڕەنگی پێست).

5- ئاماژە دەكات كە ئەو قەومە لە ناوچە ساردەكان دەژین كاتێك دەڵێت: فەروو لەبەر دەكەن و لە پێ‌ دەكەن…

6- ئاماژە دەكات ئەو قەومە بۆ دەستخستنی ڕۆزییان پشت بە ئاژەڵداری و شوان كاری و ڕاوكردن دەكەن چونكە فەروو لەبەر دەكەن.

7- ئاماژە دەكات ئەو قەومە دەست بەسەر ناوچەیەكدا دەگرن كە خورمای زۆر لێ‌ یە، كە ئەوەش لەگەڵ وەسفی وڵاتی عێراقدا ڕێك دەكەوێت.

8- ئاماژەی تێدایە كە ئەوان بە ئەسپ شاڵاو دەبەن و ئەوە چەكی كاریگەر و لێ دەریان دەبێت.

9- ئاماژەیەكی شارراوە دەكات بۆ ئەوەی كە مسوڵمان دەبن و بە باشی دێنە ئیسلامەوە (والناس ‏‏معادن ‏خیارهم فی الجاهلیە خیارهم فی الإسلام)…

 

سەرچاوە:

1- ئەنتەرنێت

2- پێگەی (موسوعە الاعجاز العلمی فی القران والسنە)

3- كتێبی (دولە المغول والتتار – د. علی محمد الصلابی).

4- كتێبی (تأریخ الكرد و كردستان- محمد أمین زكی بك).