كـــــــــــــــــــــــات چی یە؟

كات چی یە؟

نوسەر: د.ه. محمد
زۆر جار ئەم پرسیارە بە مێشكی هەندێكماندا دێت و دەڕوات، لە سەدەی بیستەمدا وەرچەرخانێكی گەورە ڕوی دا سەبارەت بە تێگەیشتنمان بۆ كات پاش بیردۆزی ڕێژەیی تایبەت(النظریە النسبیە الخاصە) لە لایەن زانای ئەڵمانی (ئەلبێرت ئەنشتاین) … ئەم بیردۆزە كە لە یەكێك لە بڕگەكانیدا باس لە كورت بونەوە و چونەوەیەكی كات( تقلص الزمن) دەكات بۆ تەنێك كە بە خێراییەكی یەكجار زۆری نزیك خێرایی ڕوناكی بە تاودانێكی ڕێك بڕوات، واتە باس لەوە دەكات كە كات شتێكی ڕێژەیی (نسبی) یە و ڕەها(مطلق) نیە، بە واتایەكی تر كات لە سیستەمێكەوە بۆ سیستەمێكی تر لە ناوهەمان ئەم گەردونەدا دەگۆڕێت،
بۆ تێگەیشتنی ئەمەش دەڵێین، ئەگەر، بۆ نمونە، پیاوێك سواری موشەكێكی ئاسمانی بێت كە خێراییەكەی زۆر لە خێرایی ڕوناكیەوە نزیك بێت(خێرایی ڕوناكی نزیكەی 300.000 كم/ چركە)، وە ئەو پیاوە گەشتێك بە ئاسماندا بۆ ماوەی مانگێك بكات، وە پاشان بگەڕێتەوە سەر زەوی، دەبینیت منداڵەكەی كە تەمەنی تەنها دوو ساڵا بوو لەكاتی دەرچونی موشەكەكەی ئەمدا بۆ ئاسمان، پاش گەڕانەوەی ئەم لە گەشتە یەك مانگیەكەی تەمەنی منداڵەكەی بووە بە(10) ساڵا !!

هەرچەندە، ئەم شتە سەیرە و نا ئاساییە، لە كاتی بڵاوكردنەوەی ئەم بیردۆزەدا لە لایەن ئەنیشتاینەوە لە سەرەتاكانی سەدەی بیستەمدا لە لایەن زۆربەی زانا فیزیاییەكانی ئەو سەردەمەوە جێ‌ی بەرهەڵستیەكی زۆر بوو، بەڵام پاشان بەهۆی هەندێك تەكنۆلۆجیای نوێوە، كە لە تاقیگە فیزیاییە گەورەكاندا بەكارهات و تیایدا هەندێك تاقیكردنەوە لەسەر گەردیلەی هایدرۆجین و هەروەها تاقیكردنەوە لەسەر تەمەنی یەكجار كورتی فیرۆنەكاندا كرا، (ئەم تاقیكردنەوانە بابەتێكی دورودرێژە و لێرەدا بواری باسكردنیان نیە) ڕاستی بیردۆزی ڕێژەیی سەبارەت بە بۆچونەكەی ئەنیشتیان دەربارەی كات دەرخست…
ئێستاش بالە هەندێك لە ئایەتە پیرۆزەكانی قورئان بڕوانین و بزانین ئایا لە قورئاندا كات چۆن باس كراوە
شتێك كە زۆر بە ڕونی لە قورئانی پیرۆزدا باس كراوە بریتی یە لە ڕێژەیی و جیاواز بوونی كات، هەر وەكو خوای گەورە دەفەرموێت: (يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاء إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ )(السجدە:5) وەهەروەها كە باسی ڕۆژی دوایی دەكات دەفەرموێت: (تَعْرُجُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ إِلَيْهِ فِي يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ)(المعارج:4) وە هەروەها هەردوو ڕوداوی معجزە ئامێزی (أسرا‌و و معراج) شەو ڕەوی و بەرز بونەوەی بۆ ئاسمانی پێغەمبەر محمد(درودی خوای لەسەر بێت)، وە هەروەها بەرزكردنەوەی پێغەمبەر عیسی(درودی خوای لەسەر بێت) بۆلای خودا بە ئاشكرا و پاشان گەڕانەوەی بۆ سەرزەوی پێش ڕۆژی دوایی، ڕێژەیی بوونی كات دەسەلمێنێت و پیشانی دەدەن كە قورئانی پیرۆز لە خوای گەورەو باڵا دەستەوە سەرچاوەی گرتوە و، ناگونجێت كە زیاتر لە 1400 ساڵا لەمەوبەروە شتێكی وا سەیرو نا ئاسایی لەلایەن مرۆڤەوە هەستی پێ‌ بكرێت !!
ئێمە ئەمڕۆ دەزانین كە كات بریتی یەلە دووری(بعد) ی چوارەم و شتێكە لەگەڵا مادەو شوێندا جیاناكرێتەوە، هەروەكو چۆن ئێمە ناتوانین تەنێك بێنین درێژیەكەی لە پانی و بەرزیەكەی جیا بكەینەوە بەهەمان شێوەش هەموو تەنێك بەكاتەوە بەندە و لێی جیا ناكرێتەوە. بەڵام هەروەكو چۆن باسمان كرد كە بڕی كات شتێكی ڕێژەیی(نبسی) و گۆڕاوە، دیسان ڕابردوو ئێستا و داهاتوی كاتیش شتێكی ڕێژەییە و لە كاتێكەوە بۆ یەكێكی تر جیاوازە، واتە دەشێت ڕوداوێك لای كەسێك لەكاتی ئێستادا ڕوبدات، بەڵام كەسێكی تر هەمان ڕوداو لە داهاتودا ببینێت، بۆ نمونە گریمان كەسێك لەسەر ڕوی خۆرەو تەقینەوەیەكی گەورەی سەر ڕوی خۆر دەبینێت، هەمان تەقینەوە كەسێكی سەر ڕوی زەوی پاش زیاتر لە(8) خولەك تێبینی دەكات، كەواتە ئەو ڕوداوەی كە بینەرەكەی سەر ڕوی زەوی بە ڕوداوێكی ئێستا(حاضر) دەبینێت، بە نیسبەت بینەرەكەی سەر ڕوی خۆرەوە ڕوداوێكی ڕابردووە.
لە كۆمەڵە ئایەتێكی زۆردا، قورئانی پیرۆز، ئاماژەی بەم ڕاستیە كردوە بۆ نمونە دەفەرموێت: (ووجدوا ما عملوا حاضراً) ، (وأدخل الذین أمنوا و عملوا الصالحات الجنە) ، ( و یصنع الفلك ...)
لە كۆتایی ئەم باسەدا ئەڵێین ( فبِأی حدیث بعده یۆمنون)