شوێنەواری گەلە لەناوچووەكان

شوێنەواری گەلە لەناوچووەكان 

وَلَقَدْ كَذَّبَ أَصْحَابُ الحِجْرِ الْمُرْسَلِينَ

ئا: عادل لەتیف مەولەوی
یەكێك لە گرنگترین بوارەكانی موعجیزەكانی قورئانی پیرۆز (ئیعجازی مێژوویی)ە، كە بوارێكی گرنگ‌و فراوانی موعجیزەكانی قورئانی پیرۆزە, هەروەك بوارەكانی دیكەی ئیعجازی زانستی‌و ڕەوانبێژی. كاتێك هەڵوێستەیەك لە بەردەم هەر كام لەو ئایەتە قورئانیانەدا دەكەین، كە باس لە سەرئەنجام یان شوێنەواری هەر گەلێك لە گەلانی پێشوومان بۆدەكات‌و وردەكارییەكانی شوێنی نیشتەجێبوونی هەركام لەوانمان بۆ وەسفدەكات، مرۆڤ سەرسام دەبێت, هەموو مرۆڤێكی ژیر دەگاتە ئەو ڕاستییەی، ئەم باس‌و وەسفانە ئاستەمە وتەی مرۆڤێكی وەك سەروەرمان محمد (صلی الله علیە وسلم) بێت, هەرگیز ناگونجێت ئەو زانیارییە زۆر وردانە زادی لێوردبونەوەی مرۆڤ بن، بە تایبەت ئەگەر بە ڕێبواری بەو شوێنانەدا تێپەڕ بێت. لە كاتێكدا مرۆڤ لەم سەردەمەدا لەڕێی تەكنەلۆجیای مانگە دەستكردەكان‌و پێشكەوتنی زانستی جوگرافیاوە لەڕاڤەی ئەو ئایەتە پیرۆزانە تێدەگات.
قورئانی پیرۆز لە سورەتی (الفجر)دا ئاماژە بە دیارترینی شوێنەوار لە شوێنەوارەكانی هەرسێ گەلانی پێشوو (عاد), (ثمود) و(فیرعەونەكان) دەكات‌و دەفەرموێت:[أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِعَادٍ (6) إِرَمَ ذَاتِ الْعِمَادِ (7) الَّتِي لَمْ يُخْلَقْ مِثْلُهَا فِي الْبِلَادِ (8) وَثَمُودَ الَّذِينَ جَابُوا الصَّخْرَ بِالْوَادِ (9) وَفِرْعَوْنَ ذِي الْأَوْتَادِ (10) ] –الفجر- واتە: [ئایا نەتزانیووە پەروەردگاری تۆ چی كرد بە هۆزی عاد(6) كە ئەویش هۆزی (ارم)و خاوەنی پایەی بەرزو كۆڵەكەو نیرگەی درێژ بوون (گەلی عاد لە شاری ئیرەم كە باڵا بەرزو تێكسمڕاو بوون, خانوبەرەو كۆشك‌و تەلاری گەورەو بەرزیان دروست دەكرد) (7) لە سەردەمی ئەواندا لە هیچ شارو شوێنێكدا, كۆشك‌و تەلاری وەك ئەوەی ئەوان دروستنەكراوە(8) ئایا نەتزانیوە گەلی (ثمود)یش خوا چی لێكردن, ئەوانەی لە دۆڵ‌و شیوەكانەوە بەردیان دەتاشی‌و دەیانگواستەوە بۆ ناو قەدی چیاكان‌و لەوێ خانوویان دروست دەكرد؟ (9) هەروەها فیرعەونی خاوەن ئەهرامەكان (چ كۆشك‌و بینایەكی مەحكەمیان وەكو مێخ دادەكوتی بە زەویدا) (10) ].
لە دیارترینی شوێنەوارەكانی (عاد) شاری (ئــیــرەم)ەو گەلی (ثمود)یش بە بنیادنانی كۆشك‌و تەلارەكانیان لە ناو بەردی شاخەكاندا بەناوبانگن، هەروەها (فیرعەونەكان)یش بەو شوێنەوارانە بەناوبانگن، كە لە وڵاتی مصر دیارن‌و هەن (هەرەمەكان).
لەم وتارەدا ڕوونكردنەوەیەك لەسەر ئەو باسە قورئانییە پێشكەشدەكەین، كە باس لە گەلی (ثمود) دەكات، كە هۆزی پێغەمبەر (صــالح) –سەلامی خوای لەسەر بێت- بوون‌و ڕادەی وردەكاریی ئەو وەسفەمان بۆ دەردەخات سەبارەت بە پێگەی شارو شوێنەوارەكەیان, دیارە ئەمەش بە پشتبەستن بە وێنەكانی پرۆگرامی (Google Earth), ئەوەی لە وێنەكانی (Google Earth)دا دەركەوتووە بواری بۆ گومان نەهێشتووەتەوەو بوونی مەدائنی صالح لە دۆڵێكی فراواندا، كە كۆمەڵێك بارستەی بەردینی لە خۆگرتوەو لە كاتی خۆیدا ئەو گەلە هەستاون بە بڕین‌و داتاشینی ئەو پارچە بەردانە.

هەروەك لە وێنەكاندا ئەوسەرچاوە ئاوییە دەركەوتووە، كە بووەتە هۆی گۆڕینی ئەو دۆڵە بۆ دۆڵێكی بە پیت‌و بەبەرهەم لە گشت بوارە جۆراوجۆرەكانی كشتوكاڵیداو كۆكردنەوەی ئاو لەو دۆڵانەوە بەو شێوە سەیرانە، كە ئەمانیش سەرچاوەیان لە ئاوی چیاكانی دەوروبەرەوە گرتووەو سەرەنجام ئەم دۆڵە لمینەی پێ ئاواشتە دەبێت‌و لە گشت شوێنە جیاوازەكانی دۆڵەكە بە شێوازی كانیاو دەرەكەون، بەبێ ئەوەی بە هەدەر بڕواتە دەریاكەوەو بەفیڕۆ بڕوات. لە زۆرێك لە سورەتەكانی قورئانی پیرۆزدا باسی (ثمود) هاتووەو لە ئایەتەكاندا زۆرێك لە لایەنەكانی چیرۆكی ئەو هۆزەو پێغەمبەرەكەیان گەورەمان صالح (سەلامی خوای لەسەر بێت)مان بۆ باس دەكات، وەك ئەو ئامۆژگارییانەی ئامۆژگاری پێكردون‌و ئەو موعجیزانەی پێشانی داون‌و جۆری ئەو سزایانەی تووشی ئەو هۆزە هاتوون.
هۆزی (ثمود) لە قورئانی پیرۆزدا بە ناوێكی تریش دەركەوتوون كە (أَصْحَابُ الحِجْڕ)ە وەك لە (الموسوعە الاسلامیە) بەرگی (5) لاپەڕە (475)دا هاتووە جوگرافی ناسی ئیغریقی بلینی پێی وایە (دوماسا)و (هجرا) شوێنی نیشتەجێبوونی هۆزی (ثمود)ە، كە بە واتای (حجر) دێت, هەروەها لە دێرینترینی ئەو سەرچاوانەی ئاماژە بە (ثمود) دەكات، تۆماری سەركەوتنە مێژووییەكەی پادشای بەناوبانگی بابلی (سەرجۆنی دووەم)ە، كە لە یەكێك لە هێرشەكانیدا بۆ باكوری دورگەی عەرەبی بەسەر ئەم هۆزەدا سەركەوتووە, هەروەك ئیغریقییەكان لە كتێبەكانی ئەرەستۆو بتولمی‌و بلینی بە (تامودی) واتە: (ثمود) ناویاندەبەن و خوای گەورەش دەفەرموێت: {وَلَقَدْ كَذَّبَ أَصْحَابُ الحِجْرِ الْمُرْسَلِينَ  }(80)الحجر واتە: [سوێند بە خوا دانیشتوانی (حجر) یش بڕوایان بە بەرنامەی پێغەمبەران نەكرد (حجر: شوێنێكە لە نێوان تەبوك‌و مەدینەدا, قەومی ثمود, تیایدا ژیاون].
ئەوەی، كە لە ئاماژە قورئانییەكانەوە تێیدەگەین‌و سەرچاوە مێژووییەكانیش ئاماژەی پێدەكەن ئەوەیە، كە هەرچەندە هۆزی (عاد) دەكەونە باشوری دورگەی عەرەبیەوەو هۆزی (ثمود) یش دەكەونە باكوری دورگەی عەرەبیەوە واتە: لە ڕوی جوگرافییەوە دوورییەكی زۆر هەیە لە نێوانیاندا, بەڵام سەرچاوەكان پەیوەندییەكی توندوتۆڵی مێژویی لە نێوان ئەم دوو هۆزەدا گرێدەدەن‌و پێیان وایە هەردوو هۆز لە یەك بنەچەن هەر وەك (دائرە المعارف البریطانیە الصغیرە) پێی وایە كە لە بنەڕەتدا هۆزی (ثمود) لە باشوری دورگەی عەرەبیدا بوون‌و ژمارەیەكی زۆریان كۆچیان كردووە بۆ باكوری دورگەی عەرەبی‌و لە قەدپاڵەكانی چیای (أثلب) گیرساونەتەوە. هۆزی (ثمود) كە دەكەونە نێوان شام‌و حیجازەوە بە (أَصْحَابُ الحِجْڕ) ناسراون, شوێنەوارو نوسراوی بەردینی زۆر گەورە نەك هەر لە چیای (أثلب) بگرە لە ناوەڕاستی دوورگەی عەرەبیشدا دۆزراونەتەوە. بگرە دەستخەت‌و شێوە ڕێنوسی (ثمود)ی لە باشوری دورگەی عەرەبیش لە نێوان حیجازو یەمەن، كە بە (حەزرەمەوت) ناسراوە دۆزراونەتەوە.

گەر ڕیزبەندییەكی مێژویی لە ڕوانگەی قورئانەوە بۆ هۆزەكان بكەین، دەتوانین بڵێین هۆزی (عاد) لە پێش (ثمود) دەركەوتوون‌و (ثمود)یش لە پێش هۆزی (لوط)و هۆزی (شعیب)ەوە بووە، بەم جۆرە كەمترین خەمڵاندن بۆ ماوەی دەركەوتنیان زیاد لە چوار هەزار ساڵ لەمەوبەرە لە كاتێكدا (لوط) برازای (ئیبراهیم) پێغەمبەر بووە -سەلامی خوایان لەسەربێت- كە پێش چوار هەزار ساڵ ژیاون‌و ڕیزبەندی ئەم هۆزانە بەمجۆرە لە قورئانی پیرۆزدا هاتووە: َ[ َيَا قَوْمِ لَا يَجْرِمَنَّكُمْ شِقَاقِي أَنْ يُصِيبَكُمْ مِثْلُ مَا أَصَابَ قَوْمَ نُوحٍ أَوْ قَوْمَ هُودٍ أَوْ قَوْمَ صَالِحٍ وَمَا قَوْمُ لُوطٍ مِنْكُمْ بِبَعِيدٍ ] (89) هود.
واتە: [ئەی گەل‌و خزمانم ناكۆكی‌و دژایەتیتان لەگەڵ مندا, واتان لێنەكات (ئەو ئاین‌و بیرو باوەڕەی هێناومە لە لایەن خواوە بە درۆی بزانن و…) جا ئەو كاتە ئەوەی تووشی هۆزی نوح‌و هودو صالح بوو تووشی ئێوەش ببێت, خۆ هۆزی لوگ لێتانەوە زۆر دوورنیە].

هەر وەك لە وێنەكەی (Google Earth)دا دەركەوتووە مەدائنی صاڵح بە تەواوی دەكەوێتە سەر هێڵی نێوان شاری مەدینەی پیرۆزو شاری تەبوك, كە لە مەدینەی پیرۆزەوە نزیكەی سێ سەد كیلۆمەترو لە شاری تەبوكیشەوە دووسەد كیلۆمەترو سەدو پەنجا كیلۆمەتر بە لای رۆژهەڵاتدا لە شاری (الوجە)ەوە دوورە، كە دەكەوێتە سەر دەریای سور, جارێك پێغەمبەرمان محمد (صلی الله علیە وسلم)و یارانی لە گەڕانەوەیاندا لە جەنگی تەبوك پێیدا تێپەڕبوون.
هەروەك قورئانی پیرۆز باسیكردووە مەدائنی صالح دەكەوێتە دۆڵێكی فراوانەوە لە باكورەوە بۆ باشور درێژ دەبێتەوەو ئەوپەڕی پانییەكەی دەگاتە پازدە كیلۆ مەترو هەتا بەرەو باشور بێت ڕوو لە تەسكی دەكات تا پانییەكەی لە شاری (العلا)دا دەگاتە یەك كیلۆمەتر, شاری (العلا) دەكەوێتە باشوری مەدائنەوە لە دووری بیست كیلۆمەترەوە. ئەم دۆڵە لە گشت لایەكەوە بە كۆمەڵێك زنجیرە شاخی بەرز دەورەدراوە, بەرزی زنجیرە شاخی رۆژئاوای باكوری دۆڵەكە دەگاتە هەزارو پێنج سەد مەتر لە ئاستی ڕووی دەریاوە لە كاتێكدا بەرزی زنجیرە شاخی باشوری ڕۆژهەڵات دەگاتە هەزار مەتر, بەڵام بەرزی ئاستی زەوی دۆڵەكە دەگاتە هەشت سەد مەتر لە ئاستی ڕووی دەریاوە. ئەو كەسەی كە لە مەدائنی صالحدا دەوەستێت ناتوانێت ئەم دەشتە فراوانە بە دۆڵ ناو ببات بە هۆی پان‌و بەرینییەوە, بەڵام كاتێك لە بەرزییەكی پێویستەوە لە ئاسمانەوە تەماشای ناوچەكە دەكرێت دەردەكەوێت، كە ئەمە دۆڵە نەك دەشت، هەروەك لە وێنەی (Google Earth)ە كەدا دەردەكەوێت كە لە بەرزی سی كیلۆمەترەوە گیراوە.
لە وێنەی (Google Earth)ەكەدا سنوری دۆڵەكە لە رووی رۆژهەڵاتەوە بە روونی دەركەوتووە, بەڵام لە رووی رۆژئاواوە شوێنەواری سنورەكەی زۆر دیارو ئاشكرا نییە، چونكە پلە بەندییەك لە بەرزی زەوییەكەدا هەیە.
ئەو بارانەی لەسەر زنجیرە شاخەكانی چوار دەوری مەدائنی صالح دەبارێت دێتەوە دۆڵەكەو لەژێر لمی ئەم دۆڵە گەورەیەدا كۆ دەبێتەوەو بە شێوەی كانیاو لە شوێنە جیا جیاكانەوە دەردەكەونەوەو هۆزی صالح لە كاتی خۆیدا بۆ كشتوكاڵ‌و چاندنی بابەتی كشتوكاڵی جۆراوجۆر بەكاریان هێناوە بە تایبەت دار خورما.
ئێستاشی لەسەر بێت ئەو دۆڵە دۆڵێكی بەپیت‌و بەبەرهەمە، خەڵكی ناوچەكە ئەو ئاوە زۆرەی كە هەیانە لە بەرهەمهێنانی بەروبوومی جیاوازدا لێی سودمەند دەبن، وەك خوای گەورە لە وەسفی ئەو دۆڵەدا لە قورئانی پیرۆزدا دەفەرموێت: [كَذَّبَتْ ثَمُودُ الْمُرْسَلِينَ (141) إِذْ قَالَ لَهُمْ أَخُوهُمْ صَالِحٌ أَلَا تَتَّقُونَ (142) إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ (143) فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ (144) وَمَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَى رَبِّ الْعَالَمِينَ (145) أَتُتْرَكُونَ فِيمَا هَا هُنَا آمِنِينَ (146) فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ (147) وَزُرُوعٍ وَنَخْلٍ طَلْعُهَا هَضِيمٌ (148) وَتَنْحِتُونَ مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا فَارِهِينَ (149) فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ (150) وَلَا تُطِيعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِينَ (151) الَّذِينَ يُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ وَلَا يُصْلِحُونَ (152) قَالُوا إِنَّمَا أَنْتَ مِنَ الْمُسَحَّرِينَ (153) مَا أَنْتَ إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُنَا فَأْتِ بِآيَةٍ إِنْ كُنْتَ مِنَ الصَّادِقِينَ (154) قَالَ هَذِهِ نَاقَةٌ لَهَا شِرْبٌ وَلَكُمْ شِرْبُ يَوْمٍ مَعْلُومٍ (155) وَلَا تَمَسُّوهَا بِسُوءٍ فَيَأْخُذَكُمْ عَذَابُ يَوْمٍ عَظِيمٍ (156) فَعَقَرُوهَا فَأَصْبَحُوا نَادِمِينَ (157) فَأَخَذَهُمُ الْعَذَابُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً وَمَا كَانَ أَكْثَرُهُمْ مُؤْمِنِينَ (158) ] الشعراء
واتە: [گەلی (ثمود)یش بڕوایان بە پێغەمبەرانیان نەكرد (141) كاتێك صالحی برایان پێی وتن: باشە, ئەوە ئێوە لە خواناترسن, پارێزكار نابن(142) بەڕاستی دڵنیابن كە من فرستادەیەكی ئەمین‌و دڵسۆزم بۆتان….(143) كەوابوو لە خوا بترسن‌و فەرمانبەرداری من بكەن…(144) من كە داوای هیچ جۆرە پاداشتێكتان لێناكەم لەسەری, من تەنها پاداشتی خۆم لە پەروەردگاری جیهانەكان دەخوازم(145) ئایا وادەزانن هەروا ئالێرەدا بە خۆشی‌و ئاسودەیی دەهێڵرێنەوە (ژیانتان كۆتایی نایەت)؟ (146) لە ناو باخ‌و باخات‌و كانیاوی سازگاردا؟!!(147) لە ناو بێستان‌و دارخورمادا كە خورمای نەرم‌و ناسك‌و بە تام دەگرێت؟!!(148) (هەروەها بۆتان دەلوێت) ماڵ‌و شوێنی خۆش لە چیاكان دابتاشن‌و بە جوانی دروستی بكەن‌و بە خۆشی تیایدا كەشخە بكەن(149) لە خوا بترسن‌و فەرمانبەرداری من بكەن (150) بە فەرمانی موسریف‌و لە سنوور دەرچووەكان هەڵسوكەوت مەكەن….(151) ئەوانەی كە تۆوی فەسادو تاوان لە زەویدا دەچێنن‌و هەرگیز چاكسازی ناكەن (152) خوانەناسان وتیان: وادیارە تۆ بەڕاستی لەوانەی كە فێڵ و جادوت لێكراوە!! (153) تۆ جگە لەوەی كە هەر بەشەرێكی وەكو ئێمە, هیچی تر نیت, بەڵگەیەكمان نیشان بدە ئەگەر لە ڕاستگۆیانیت؟! (154) (جا خوای بە توانا حوشترێكی بۆ بەدیهێنان, تادەمكوتیان بكات‌و بیانویان ببڕێت), ئینجا –صالح- پێغەمبەر پێی وتن: ئەمە وشترێكەو موعجیزەیەكە دەبێت ڕۆژێك ئاو تەنها بۆ ئەمبێت, ڕۆژێكیش بۆ ئێوە, دیاری كراوبێت(155)].
لە وێنەی (Google Earth)ەكەدا سنوری دۆڵەكە لە رووی رۆژهەڵاتەوە بە ڕوونی دەركەوتووە, بەڵام لە رووی رۆژئاواوە شوێنەواری سنوورەكەی زۆر دیارو ئاشكرا نییە، چونكە پلە بەندییەك لە بەرزی زەوییەكەدا هەیە.

لەم وێنەیەدا شاری (العلا)و مێرگوزارەكانی دەوروبەری دەركەوتوون، كە دەكەوێتە لای خوارووی دۆڵەكەوە لە ئێستادا بەو ئاوە ئاواشتە دەبێت كە لە شاخەكانەوە دێتە ژێر لمی دۆڵەكەوە ئەمەش بەڵگەیە لە سەر ئەوەی ئەم دۆڵە پێش زیاد لە چوار هەرزار ساڵ لەمەوبەر هەمووی سەراپا مێرگێكی گەورەی سەوز بوو، كە پڕ لە كۆشك‌و تەلاربووە لە دەشتەكاندا‌و بینای تاشراویش لە بەردەكاندا.
ئەم دۆڵە درێژ دەبێتەوە‌و دەشتەكەیشی بەردی گەورە گەورەی زۆری لە خۆ گرتووە، كە لە هەموو شوێنەكانیدا بڵاوبووەتەوە, هەندێك جار بەرزیی بەردەكان لە ڕووی زەوی دۆڵەكەوە دەیان مەتر دەبێت, لە سەردەمی خۆیاندا ئەو گەلە هەستاون بە هەڵكۆڵینی ئەو بەردانە، كە وەك بیناو كۆشكی نیشتەجێبوون سودیان لێ بینیوە، بەڵام داتاشینەكەی لەوپەڕی وردەكاری‌و لوتكەی جوانیدا بووە، هەر وەك خوای باڵادەست دەفەرموێت: [وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَكُمْ مِنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ قَدْ جَاءَتْكُمْ بَيِّنَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ هَذِهِ نَاقَةُ اللَّهِ لَكُمْ آيَةً فَذَرُوهَا تَأْكُلْ فِي أَرْضِ اللَّهِ وَلَا تَمَسُّوهَا بِسُوءٍ فَيَأْخُذَكُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ (73) وَاذْكُرُوا إِذْ جَعَلَكُمْ خُلَفَاءَ مِنْ بَعْدِ عَادٍ وَبَوَّأَكُمْ فِي الْأَرْضِ تَتَّخِذُونَ مِنْ سُهُولِهَا قُصُورًا وَتَنْحِتُونَ الْجِبَالَ بُيُوتًا فَاذْكُرُوا آلَاءَ اللَّهِ وَلَا تَعْثَوْا فِي الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ (74) قَالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا مِنْ قَوْمِهِ لِلَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا لِمَنْ آمَنَ مِنْهُمْ أَتَعْلَمُونَ أَنَّ صَالِحًا مُرْسَلٌ مِنْ رَبِّهِ قَالُوا إِنَّا بِمَا أُرْسِلَ بِهِ مُؤْمِنُونَ (75) قَالَ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا بِالَّذِي آمَنْتُمْ بِهِ كَافِرُونَ (76) فَعَقَرُوا النَّاقَةَ وَعَتَوْا عَنْ أَمْرِ رَبِّهِمْ وَقَالُوا يَا صَالِحُ ائْتِنَا بِمَا تَعِدُنَا إِنْ كُنْتَ مِنَ الْمُرْسَلِينَ (77) فَأَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ فَأَصْبَحُوا فِي دَارِهِمْ جَاثِمِينَ (78) فَتَوَلَّى عَنْهُمْ وَقَالَ يَا قَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُكُمْ رِسَالَةَ رَبِّي وَنَصَحْتُ لَكُمْ وَلَكِنْ لَا تُحِبُّونَ النَّاصِحِينَ (79) ] اڵاعراف.
واتە: [بۆ سەر گەلی (ثمود)یش (صاڵح)ی برایانمان نارد (ئەویش پێی وتن): ئەی گەلەكەم خوا بپەرستن، چونكە جگە لەو خوایەكی ترتان نییە, ئەوەتا بە ڕاستی موعجیزەی ئاشكراتان لە لایەن پەروەردگارتانەوە بۆ هاتووە, ئەمە وشترێكە لە لایەن خواوە بە تایبەت بۆ ئێوەی بەدیهێناوە (لە سەر داخوازی خۆتان) كە موعجیزەیەكی ئاشكرایە, وازی لێ بهێنن با بلەوەڕێت لە زەوی خواداو دەست درێژی مەكەنە سەرو ئازاری مەدەن، (چونكە هەر ئازارتاندا) سزاو بەڵایەكی بە ئێش‌و ئازار داوێن گیرتان دەبێت.(73) یادی ئەو كاتەش بكەنەوە كە خوا ئێوەی كردە جێنشین لە دوای گەلی عاد, ژیانی لە سەر زەویدا بۆ ئاسانكردن, لە دەشتەكاندا كۆشك‌و تەلار دروست دەكەن, لە شاخ‌و كێوەكانیشدا خانوو دادەتاشن, كەواتە یادی نازو نیعمەتەكانی خوا بكەن‌و تۆوی خراپەو فەسادو گوناه لە سەر زەویدا مەچێنن.(74) (دوای ئەو یادخستنەوانەی صاڵح پێغەمبەر) دەستەی دەستەڵاتداران, ئەوانەی لووت بەرزییان كرد لە گەلەكەی وتیان بەوانەی كە چەوسێنراونەتەوە, لە وانەیان كە باوەڕیان هێناوە: باشە ئێوە دەزانن كە صاڵح لە لایەن پەروەردگارییەوە ڕەوانە كراوە؟! ئیمانداران وتیان: بە دڵنیاییەوە ئێمە باوەڕدارین بە و پەیامەی كە بەودا رەوانە كراوە.(75) (بەڵام) ئەوانەی كە خۆیان بەزل‌و گەورە دەزانی وتیان: بەڕاستی ئێمە بێ باوەڕین بەوەی ئێوە بڕواتان پێ هێناوە!(76) یەكسەر (چوون) وشترەكەیان سەربڕی و لە فەرمانی پەروەردگاریان یاخی بوون‌و وتیان: ئەی صاڵح ئەگەر تۆ لە پێغەمبەرانیت ئادەی ئەو هەڕەشانەی كە لێمان دەكەیت بۆمان پێش بهێنە (77) ئینجا یەكسەر (دوای سەربڕینی وشترەكە) بوومەلەرزەیەك‌و دەنگێكی سامناك گرتنی‌و پێچانییەوەو دوابەدوای ئەوە هەموو لە ماڵەكانیاندا بە چۆكدا هاتن‌و هێزی ئەژنۆیان شكاو تیا چوون(78) (جا صاڵح پێغەمبەر, پشتی لێهەڵكردن)و وتی: ئەی گەل‌و هۆزم سوێند بە خوا بەڕاستی پەیامی پەروەردگارم بە چاكی پێڕاگەیاندن‌و دڵسۆزیم لە گەڵ كردن, بەڵام (بە داخەوە) ئێوە دڵسۆزانتان خۆش ناوێت(79)].
هەروەك لەم ئایەتانەی پێشەوە بە تایبەت ئایەتی ژمارە (74) دەیبینین‌و لە ڕاڤەكەیەوە تێی دەگەین ئەوەیە كە هۆزی (ثمود) پەیوەستن بە هۆزی (عاد)ەوەو خوای گەورە بە جێنشینی مێژووی‌و ژیاری ئەوان ناوی بردون‌و پێغەمبەر صالح (سەلامی خوای لەسەر بێت) بەوە ئامۆژگاری هۆزەكەی دەكات كە پەند لە هۆزی (عاد) وەربگرن.
پێغەمبەری (عاد) هەواڵی هۆزی (نوح)ی بە هۆزەكەی ڕاگەیاندووە، كە پێش خۆیان هەبوون‌و چییان بەسەر هاتووە, هەروەها هۆزی (پمود)و (عاد)یش پەیوەندییەكی مێژووییان پێكەوەهەبووە، هەروەك چۆن پەیوەندییەكی توندوتۆڵی مێژوویی لە نێوان هۆزی (عاد)و (نوح)دا هەبووە, بە گشتی ئەو هۆزانە یەكترییان ناسیوەو ئەگەری ئەوەش هەیە لە یەك بنەچە بن.
ئەم وێنانەی كە لە (Google Earth)ەوە وەرگیراون چەند تاوێرەبەردێكی دەرخستووە كە بە دۆڵەكەدا بڵاوبوونەتەوە جا تاك تاك بن یان كۆمەڵ كۆمەڵ, كتێبەكانی راڤەی قورئانی پیرۆز دەفەرموون خوای گەورە لە یەكێك لەم بەردانەوە وشترێكی گەورەی هێنایە دەرەوە, دیارە ئەمەش وەك موعجیزەیەك بۆ هۆزی (پمود)و جێگیر كردنی ڕاستگۆیی (صالح) (سەلامی خوای لەسەر بێت)، ئەوەی كە سەرنج ڕاكێشە ئەوەیە لە پێكهاتەی ئەم بەردانەدا بەشێوەو شێوازێك دەردەكەون لە وشە گەلێك دەچن، كە بە رێنوسی عەرەبی نوسرابن، بە هۆی ئەوەوە كە بە گورزەی شێوە لاكێشەیی درێژی جیاواز پێكهاتوون. دەمەوێت ئەوە بە بیر خوێنەری ئازیز بهێنمەوە، كە پێویستە ئەم شێوەو وێنانە لە (Google Earth) بە سەرەو خواری تەماشابكات، واتە بە جۆرێك كە ئاڕاستەی باكورەكە بكەوێتە بەشی خوارەوە، هەروەك لە لای ڕاستی وێنەكەی سەرەوە دەركەوتووە.
وێنەی هەندێك خانوو و گۆڕ دەركەوتووە، كە لە لایەن هۆزی (پمود)ەوە لە بەرد داتاشراون ‌و بەڵگەن لەسەر ئەو كارامەیی‌و هێزە زۆرەی خوای گەورە پێیداون, بەڵام ئەم خانە بەهێزانە توانای پاراستنیانی نەبوو لە توڕەیی‌و سزای خوای گەورە، دوای ئەوەی باوەڕیان بە پێغەمبەرەكەیان كە پێغەمبەر (صاڵح) بوو نەدەهێنا. هەستان بە كوشتنی ئەو وشترەی خوای گەورە وەك موعجیزەیەكی گەورەو تەواو بۆی ناردن تا قایلیان بكات لە ڕاستی پێغەمبەرەكەیان.
خوای گەورە ڕاستی فەرموو: [وَيَا قَوْمِ هَذِهِ نَاقَةُ اللَّهِ لَكُمْ آيَةً فَذَرُوهَا تَأْكُلْ فِي أَرْضِ اللَّهِ وَلَا تَمَسُّوهَا بِسُوءٍ فَيَأْخُذَكُمْ عَذَابٌ قَرِيبٌ (64) فَعَقَرُوهَا فَقَالَ تَمَتَّعُوا فِي دَارِكُمْ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ ذَلِكَ وَعْدٌ غَيْرُ مَكْذُوبٍ (65) فَلَمَّا جَاءَ أَمْرُنَا نَجَّيْنَا صَالِحًا وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِنَّا وَمِنْ خِزْيِ يَوْمِئِذٍ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ الْقَوِيُّ الْعَزِيزُ (66) وَأَخَذَ الَّذِينَ ظَلَمُوا الصَّيْحَةُ فَأَصْبَحُوا فِي دِيَارِهِمْ جَاثِمِينَ (67) كَأَنْ لَمْ يَغْنَوْا فِيهَا أَلَا إِنَّ ثَمُودَ كَفَرُوا رَبَّهُمْ أَلَا بُعْدًا لِثَمُودَ (68) ] هود.
واتە: [ئەی خزمەكانم ئەمە وشترەكەیە كە لەلایەن خواوەوە كراوە بە موعجیزەو نیشانەیەكی تایبەت، (لەسەر دەستەڵاتی خۆی‌و ڕاستی پێغەمبەرێتی من)‌و جا وازی لێبهێنن با لە زەوی خوادا بلەوەڕێت, بە نیازی خراپەوە دەستی بۆ نەبەن, ئەگینا سزایەكی نزیك دەتانگرێتەوە.(64) یەكسەر چوون سەریانبڕی, جا (صاڵح)یش پێی وتن : رابوێرن لە ماڵ‌و مەنزڵی خۆتاندا بۆ ماوەی سێ ڕۆژ, (دوای ئەو ماوە دیاریكراوە تیا دەچن)و ئەوەش پەیمانێكەو هەرگیز بە درۆ ناخرێتەوە.(65) جا كاتێك فەرمانی ئێمە هات‌و بڕیاردرا لە كاتی دیاریكراوداو ئەوە صاڵح‌و ئەوانەی بڕوایان هێنابوو لە گەڵیدا ڕزگارمانكردن بە میهرەبانی‌و بەزەیی خۆمان, لە سەرشۆڕی ئەو ڕۆژەش پەناماندان, بەڕاستی پەروەردگارت هەر خۆی خاوەنی هێزەو باڵا دەستە. (66) جا ئەو دەنگە سامناكەی بووە هۆی تیاچوونیان هەموو ئەوانەی گرت، كە تاوان‌و ستەمیان كردو فەرمانبەرداری پەروەردگاریان نەبوون, سەرەنجام هەموویان لە شوێنەكانی خۆیاندا كەوتن بەڕووی زەویداو تیا چوون لە بەرەبەیاندا…(67) وەك ئەوەی كە هەر لەو شوێنەدا نەبووبن‌و تیایدا نەژیابن, ئاگادارین, بەڕاستی هۆزی پمود بێبڕوا بوون بە پەروەردگاریان‌و بێوەفا بوون بەرامبەری, ئاگاداربن بڕیاری دووری لە بەزەیی خوا, درا بۆ هۆزی ثمودیش(68)].
ئێستاشی لە سەربێت ئەو خانەو كۆشكە چاكانە وازلێهێنراون‌و یەك كەسی تێدا ناژی، ڕاستگۆیی بۆ فەرموودەی خوای گەورە كە دەفەرموێت: [وَكَمْ أَهْلَكْنَا مِنْ قَرْيَةٍ بَطِرَتْ مَعِيشَتَهَا فَتِلْكَ مَسَاكِنُهُمْ لَمْ تُسْكَنْ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِيلًا وَكُنَّا نَحْنُ الْوَارِثِينَ (58) وَمَا كَانَ رَبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرَى حَتَّى يَبْعَثَ فِي أُمِّهَا رَسُولًا يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِنَا وَمَا كُنَّا مُهْلِكِي الْقُرَى إِلَّا وَأَهْلُهَا ظَالِمُونَ (59) ] القصص.
واتە: [ زۆر شارو شارۆچكەمان لە ناوبرد، كە دانیشتوانی یاخی‌و لە سنوور دەرچوو بوون لە ژیانی دنیایاندا, جا ئەوەتە خانووبەرەو شوێنەكانیان چۆڵە, مەگەر كەمێك نەبێت, هەر ئێمەش خاوەنی موڵك‌و خانووبەرەو سامانیان بووین(58) پەروەردگاری تۆ هیچ وڵات‌و شارێكی كاول نەكردووە, تا لە پایتەخەتەكەیدا پێغەمبەرێكی نەناردبێت كە ئایەتەكانی ئێمەیان بە سەردا بخوێنێتەوە, وەنەبێت ئێمە شارو وڵاتمان كاولكردبێت بە بێ هۆ, مەگەر كاتێك نەبێت كە دانیشتوانی ستەمكار بوون.
سەرچاوەكان:
1- قورئانی پیرۆز
2- Google Earth.
3- بۆ راڤەی ئایەتەكان سود لە تەفسیری ئاسان وەرگیراوە.
4- وتارێكی دكتۆر منصور أبو شریعە العبادی -جامعە العلوم و التكنلوجیا الاردنیە- كە لە پێگەی –موسوعە الاعجاز العلمی فی القران والسنەhttp://www.quran-m.com/ وەرگیراوە.
5- وتارێكی بانگخوازی ئیسلامی هارون یحیی- كە لە پێگەی –موسوعە الاعجاز العلمی فی القران و السنە- http://www.quran-m.com/. وەرگیراوە.