دیدارێك لەگەڵ مامۆستا شەماڵ موفتی

پ/ سەرەتا پێناسەیەكی كوردی زانستی ژینگە مان بۆ بكەیت؟

م. شەماڵ/ ژین یانی ژیان، (گە) یان (گاه) یانی شوێن، ئەو شوێنەی ژیانی تیایە، هەندێكیش وشەی (Environment) بۆ شوێنگە، بۆنمونە شوێنگەی باڵندەیەك كە هێلانەی تیا دروست دەكات لەدارستانێكدا، شوێنگەی ئەو جیاوازە لەگەڵا شوێنگەی ورچێكدا، كە لەناو بەستەڵەكێكی بیابانی باكور یا باشور دەژی، شوێنگەكان جیاوازن، بەڵام بەشێوەیەكی گشتی دەڵێین ژینگە بریتیە لە ئاوو هەواو خاك، بەشێوەیەكی سەرەكی ئەمە بەشی نازیندەگیە، ئەو زیندەوەرانەی لەو شوێنەدا دەژین، لە میكرۆبێكەوە هەتا نەهەنگی بۆر، یاخود نەهەنگی شین، كە گەورەترین بونەوەرە لەسەر زەوی، مرۆڤیش یەكێكە لەوان.. ئەم پێناسەیە سی چل ساڵێك لەمەوپێش وەكو سروشت پێناسە دەكرا، وردە وردە دەركەوت كە ئابوری(ئیكۆنۆمی) راستەوخۆ پەیوەندی لەگەڵ ژینگەدا هەیە، گەشەپێدان راستەوخۆ پەیوەندی هەیە لەگەڵ ژینگەدا، لەبەر ئەوە ئێستا لە پێناسەكە جگە لە توخمە زیندەگی و نازیندەگیەكە، دەستكردەكانی مرۆڤ و بیناسازییەكانیش دەبنە بەشێك لە ژینگە.

پ/ هاوسەنگیی ژینگەیی ئێستا بەرەو كوێیە؟

م.شەماڵ/ بێگومان سێ‌ ساڵ زیاترە بەتەواوەتی گۆڕانكارییەكی نێگەتیڤانە لەو هاوسەنگیەدا روویداوە، توخمە نازیندەگیەكانی وەكو هەوا، وەكو كوالێتی، وەكو جۆر، گۆڕاوە، رێژەی گازە دەستكردەكان، ئەوەی لە ئەنجامی سوتاندنی نەوت و بەرهەمەكانی (نەوت و غاز و گاز و بەنزین و ئەمانە) كە پێی دەوترێ‌ لە (پیسكەرە بەربڵاوەكان- الملوثات الشائعة- كۆمەن پلوتەنپ)، وەزارەت لەو قۆناغەدایە كە سیستەمێك بۆ ئەوە دابنێت، ئەمانە شەش پیسكەرن، رێژەكانیان ساڵ بەساڵ لەهەوادا زیاد دەبێت، هەروەها كەرەسەی وا هاتۆتە ناو بەرگە هەواوە كە هەرگیز لەمێژوودا شتی وا نەبوە، پیسكەری ترسناك، كە پێی دەوترێت (………..)، ئەمە سەبارەت بە بەرگە هەواوە كە گۆڕانكارییەكی دیاری تێدا رووداوە. دێیتە سەر ئاو، كوالیتی ئاویش، ئاوی دەریاكان، ئاوی روبارەكان، گۆڕاوە، پیسكەر هاتۆتە ناویەوە، دێیتە سەر ناخاویش هەمان شت پیسبوون رووی تێكردوە، لەبەرئەوە ئیتر ئەو هاوسەنگیە بەرەو گۆڕانێكی نێگەتیڤ دەڕوات.

پ/ خوێندنەوەی ئێوە بۆ راددەی پیسیی ژینگەی هەرێمی كوردستان چۆنە؟

م. شەماڵ/ من ئەو زاراوانە هەر لە راگەیاندنەكان دەیبیستم، كە دەڵێن ژینگەی كوردستان و ژینگەی…هتد.، ژینگە ژینگەیە، بەتایبەت هەوا، ئایا دەتوانی وەكو ئاو بەستە بۆ هەوا دروست بكەیت و كۆی بكەیتەوە بۆ خۆت و نەیەڵیت بەملاو بەولادا بڕوات؟ هەوا دەڕوات و دێت، جاری واهەیە وڵاتێك پیشەسازی نیە، لەو لایەنەوە دواكەوتوشە، بەڵام دراوسێكانی تەنیشتی لەوبوارەدا پێشكەوتون، ئاراستەی با بەرەو ئەم وڵاتە هەژارە دێت، خۆشی وڵاتێكی پیشەسازی نیە، بەڵام پیسكەرە پیشەسازیەكان لەرێی هەواوە دەگوێزرێتەوە بۆ ئەو ناوچەیە، لەبەرئەوە یەكێك لە كۆنگرەكان دروشمێكی بەرزكردەوە (یەك ماڵمان هەیە با بیپارێزین
(.We have one home keep it clean)، بۆی هەیە بتوانیت لە ئاوا یا لە خاكا تایبەتمەندیەكت هەبێت، بەڵام ناكرێت لە (بایۆ…..) یاخود لە هەوا تایبەتمەندیت هەبێت، ئایا تۆ دەتوانی كۆچی باڵندەكان قەدەغە بكەیت؟ باڵندەكان پەساپۆرتی نێودەوڵەتییان پێیە، دەڕۆن و دێن، هەروەها ئاژەڵە كێوییەكان، مەگەر تەلبەندێكی گەورەیان بۆ بكەیت، لەو حاڵەتەشدا تۆ لە هاورەگەزەكانی خۆیان لە وڵاتە دراوسێكان دایاندەبڕیت.. بەگشتی وڵاتی ئێمە، هەوای ناوچەكان، دەرەوەی شارەكان بەوشێوەیە پیس نیە، مەگەر لەكاتی خۆڵ باریندا، ئەوەش شتێكی هەرێمی و گشتیە و دەسەڵاتی كەسی تیانیە.. بەڵام لەناو شارەكاندا، قسەی خۆمان لەو بارەیەوە هەیە.

پ/ لێرە ژمارەیەكی زۆر دەگمەن و كەم ئاژەڵی كێوی لێرە ماوە، لەناو شارەكانماندا سەوزایی زۆر كەمە، كە هەوایەكی پیس رومان تێدەكات، مقوماتی روبەروبونەمان هەیە؟

م. شەماڵ / بێگومان وەكو ئیمكانیەت بەڵێ‌ ئیمكانیەت هەیە، ئیمكانیەتی زانستی لە زانكۆكان و دەرەوەی زانكۆداندا هەیە، لە هەموو بوارەكانی (بایۆدایڤەرسیتی)دا پسپۆڕان هەن لە هەموو عێراق، لەهەمان كاتیشدا ئیمكانیەتی ماددیش هەیە، دەمێنێتەوە چەند شتێك، نەبوونی سیاسەتێك، ئێستا رێكەوتننامەیەك هەیە پێی دەوترێت (cbd- ……..) ئەم رێكەوتننامە نێودەوڵەتیە هەموو وڵاتانی جیهان ئەندامن تێیدا، جگە لە پێنج وڵات (عێراق- فەلەستین- سۆماڵ، دورگەی باربادۆس، جیبۆتی)، (جیبۆتی زۆر دڵنیانیم)، هەموو وڵاتانی دیكەی جیهان ئەندامن لەو رێكەوتننامەیە، كە میراتە نیشتمانیەكان بپارێزرێت، چونكە بەشێكە لە میراتی جیهانی، بۆنمونە جۆرەئاسكێك لەجیهاندا بە تەنها ئەو جۆرە هەیە، كەوتۆتە فڵان وڵاتەوە، مادام ئەندامە، پسپۆڕانی هەموو وڵاتان بایەخ بەو جۆرە ئاسكە دەدەن تا زاوزێ‌ بكات و بپارێزرێت و لەناونەچێت، ئەگەر بكرێت بڵاویش بێتەوە، كاتی خۆی ئاسكیان بردوە، جۆرێكە ئەرمەنی پێ‌ دەڵێن، لە كوردستانی خۆماندا هەبوە، لە سەشتەكاندا شەڕ هەبوە، رێكخراوێك هاتوون نمونەی ئەو ئاسكەیان بردوە بۆ كەنەدا، ئێستا زیادی كردووە و گەیشتوەتە بیست هەزار سەر، باوەڕناكەم ئەو جۆرە لە وڵاتی ئێمە هەر مابێت، كەواتە ئەوان ئیشێكی چاكیان كرد، نەیانهێشت ئەو جۆرە ئاژەڵە قڕی تێكەوێت و نەمێنێت و جینۆساید بكرێت. جا ئەو رێكەوتننامەیە زۆر زۆر زەرورە، وەزارەتی ژینگەی حكومەتی بەغدا دەمێكە لەو هەوڵەدایە ئەبێ‌ (………)یەكی هەبێت وەكو بالیۆزێك لە سكرتاریەتی (cbd) لە كەنەدا، پەیوەندییان لەگەڵدا بكا، ئەوانیش هەموو جۆرە پشتیوانییەكی ماددی و زانستی پێشكەش دەكەن، بەڵام پێویستی بە هەندێ‌ پێشەكی هەیە، دەبێ‌ راپۆرتێكی سەرەتایی پێشكەش بكرێت، كە عێراق چیی تێدایە، كوردستان چیی تێدایە، بەڵام كوردستان بەشێكە لە عێراق، ناتوانین ئێمە وەكو كوردستان ببینە ئەندام لە (cbd) و عێراق نەبوبێت، وەكو دەوڵەت تەنها بەغدا ئیعترافی پێدەكرێ‌، دەبێ‌ نوێنەرەكە لەعێراقەوە بڕوات، ماوەیەك منیان دانا، تۆزێك ئیشمان كرد، دوای ئەوە خۆم گواستنەوە بۆ كوردستان، ئێستاش كەس لەشوێنی من نیە، ئیتر نازانم چۆن دەبێت. ئەمە كارێكی زۆر زۆری دەوێ‌، یەكەمجار ئەتڵەسێك دروست دەكەیت، سوریا ئەو ئەتڵەسەی كردوە، زۆرم بەدڵە، نازانم عێراق بۆچی نەیكردوە، لەبچوكترین مێرووەوە تا گەورەترین ئاژەڵی شیردار، هەموو جۆرە درەختەكان، هەموو جۆرە گوڵەكان، باڵندە و ماسیەكانیش لەو ئەتڵەسەدا تۆمار دەكرێت، كە ئەمە پێكهاتەی وڵاتەكەیە.

پ/ پێت وایە لێرە شتێكمان مابێت كە لە جیهاندا دەگمەن بێت، یا لە لەناوچون رزگاری بووبێت؟

م. شەماڵ / هەموو رێكەوتننامەیەك هەنگاوی هەیە، هەنگاوی یەكەم دوای ئەوەی وڵاتەكەت داوایەك پێشكەش دەكات، سەیری دەكەن، پسپۆڕان دێن خول دەكەنەوە، ئەمەی ئێستا نیازمان هەیە لەگەڵا یۆنسكۆ خولێك لە هەولێر بكەینەوە، نزیكەی سی كەسێك بەشدار دەبێت، وابزانم (9-12)یان لە كوردستانن، فێری چۆنیەتی بەڕێوەبردنی ناوچە سروشتیەكان دەكرێن، تێیان دەگەیەنن كە تۆ دەبێی بێیت بۆ نمونە ناوچەیەكی 200 دۆنمی، ناوچەیەكی شاخاوی دوور، كە خەڵكی تیانیە، دەستی مرۆڤی نەگەیشتۆتێ‌، نیازت هەیە بیكەیت بە ناوچەیەكی پارێزراو، ئەوە ئیتر لەسەر نەخشە بابڵێین 200 شوێنێك بەهەڕەمەكی (راندۆم- لا علی التعین) دیاری دەكەیت، دوای ئەوە لە سیستەمی GPS دەچیتە سەر ئەو شوێنە، بە (1-1.5)م تیرە هەڵی دەكەنیت، چی تیایە لەرووەك دەری دەهێنیت، دێیتەوە بۆ تاقیگە پۆڵێنی دەكەیت، بزانیت ئەم گیایە چیە، ئەوە چیە، هەتبوو دەینوسی، ئەگەر لەوەپێشیش نەتبوە، واتە ئەوە شتێكی نوێیە، بەم شێوەیە سەرەتایەكی ئەتڵەس دروست دەبێت، كە ئەتڵەسەكەت دروست كرد، لەگەڵا ئەتڵەسی جیهانیدا بەراوردی دەكەیت، ئەگەری زۆر زۆری هەیە شتێكت دۆزیبێتەوە لەجیهاندا نەبێت، هەروا بەگوێرەی ئاژەڵەكانیشەوە، سەبارەت بە باڵندەكانیش دەبێت رەصەدێكی بۆ بكەیت، وێنەی بگریت، دوای ئەوە توێژینەوەیەكی لەسەر بكەیت، ئایا ئەم باڵندەیە نیشتەجێیە، یاخود میوانە، كۆچەرە، ئەوانەش پۆڵێن دەكرێت، ئێمە لەعێراقدا پرۆفیسۆری باڵندەكانمان هەیەو كتێبیشی لەسەر داناوە، لەسەر هەموو جۆرەكانی، ئەوەی دێتە كوردستان، ناوەڕاست، زۆنگاوەكان، بە جێنشین و كۆچەرەكانەوە روپێو كراون، پێویستە ئەمانە بخرێنە سەر وەرەقەیەك بەشێوەی ئەتڵەسەكە پێشكەش بكرێت، ئەوساكە پسپۆڕانی دیكە دێن، پشتوانیی ئەم پرۆسەیە دەكەن هەتا ستراتیجیەتی (بایۆدارڤیسیتی) لەعێراقدا تۆمار دەكرێ‌ و رادەگەیەنرێت، ئێستا بۆ نمونە ستراتیجیەتی ئوردن 550 لاپەڕەیە، ئوردونێك كە شاخی نیە، دارستانی نیە، زۆنگاوی نیە، دەریاچەی نیە، 550 لاپەڕەی لەسەر نوسراوە، ئێمە لە عێراق و لە كوردستاندا سێ‌ ئەوەندەی ئەوانین، دەبێ‌ هیچ نەبێ‌ ستراتیجیەتەكەمان 1500 لاپەڕەیەك بێت، ئەمە كاری دەوێت، دەبێ‌ كۆمیتەیەكی نیشتمانی هەبێت سەرپەرشتی ئەو لیژنەیە بكات، ئێستا بواری ئەوە نیە وردەكاری ئەوەت بدەمێ‌ كە چۆن ستراتیجیەت دادەمەزرێت، من هەنگاوەكانی دەزانم، ماوەتەوە سەر ئەوەی دەستبەكار بین.

پ/ كەواتە وەزارەتی ژینگە ئەركی زۆر گەورەی لەسەر شانە، ئایا وەزارەتی ژینگەی حكومەتی عێراق و حكومەتی هەرێمی كوردستان بایی ئەوەندە گرنگی پێدراوەو ئیمكانیاتی خراوەتە بەردەست؟

م. شەماڵ / وەكو وەزیر و لێپرسراوەكانی هەردوو وەزارەتی ژینگەی بەغدا و كوردستان، زۆرزۆر بۆچونەكەیان راست و گشتگیرە، دەزانن ژینگە چەند گەورەیە و بوارەكانی چەند فراوانە، دەزانن ئەركەكانیشی زۆر گەورەیە، دەمێنێتەوە سەر پشتیوانیی حكومەت بۆ ئەوان، ناتوانم حكومەت بەوە تاوانبار بكەم كە ئاسۆی تێڕوانینەكەی تەسكە، بەڵام بەگوێرەی توانا لەبەغدا یارمەتی دراوە، لای خۆمان زۆر كەمترە، ئەمە پێویستی بە هەوڵە، تا ئەو وەزارەتە هەنگاو نەنێ‌، سەرۆكایەتی حكومەتی هەرێمیش بەگوێرەی ئەو هەنگاوە یارمەتی دەدا، من وای بۆ دەچم، هەتا زیاتر هەنگاو بنێین و بەرهەممان هەبێت و چالاكیەكانمان روون و ئاشكرا بێت، باوەڕناكەم ئەوانیش درێغی بكەن لە یارمەتیدان.

پ/ تائێستا وەزارەتی ژینگە لەم بوارە هەنگاوی ناوە؟

م. شەماڵ / بەڵێ‌ هەنگاوی ناوە، بۆ نمونە لەگەڵا حكومەتی ئەڵمانیا رێككەوتوە بۆ هاوكاری و یارمەتی زانستی و ئاڵوگۆڕی پسپۆڕی، بناغەیەكیش لەگەڵ كۆریا دانراوە، لە هەوڵێكی زۆردایە بۆ دامەزراندنی سیستەم و رێنماییەكانی ژینگە، ئەمە هەمووی لەسەر چی وەستاوە، لەسەر یاسای ژینگە، كە ئەمە دوو جارە لە پەرلەماندا گفتوگۆی لەسەر دەكرێ‌، ئەگەر بڕیار لەسەر ئەو یاسایە بدرێ‌، ئەوا لە رۆشنایی ئەو یاسایە وەزارەت دەتوانێ‌ هەنگاوی چاك بنێت لەبواری چاودێری و مۆڵەت پێدانی چالاكیەكانی گەشەپێدان و وەبەرهێنان.

پ/ كۆمەڵێك پاركی سروشتی لە هەرێمی كوردستان بڕیاربوو بكرێتەوە، بەكوێ‌ گەیشت؟

م. شەماڵ / مەبەست لە پارك چییە؟، ئەگەر مەبەستت وەكو ئەو پاركەیە كە لەناو هەولێردا هەیە، ئەوانە سەر بە شارەوانین، بەڵام ئەگەر مەبەست ناوچە پارێزراوەكان بێت، ئەوە دانەیەك لە بارزان هەیە، جوانیش پارێزراوە، پێویستی بە ئیمكانیات و پشتیوانی هەیە، بەڵام ئێمە نیازمان هەیە دە پانزەیەكی ئاوا لەكوردستاندا هەبێت، ئەوە دەبێت سیستەمێكی بۆ دەرچێت، سیستەم لە یاسا بچوكترەو لە رێنمایی گەورەترە، رێگەپێدان و رەزامەندیەكەی لە ئەنجومەنی وەزیرانەوە دەردەچێت، كە لە رۆژنامەی فەرمیدا بڵاوبوەوە، ئیتر دەكەوێتە قۆناغی جێبەجێ‌ كردنەوە، ئەمە سیستەمێكی خۆی دەوێت و پسپۆڕی دەوێت كە ئەو سیستەمە داڕێژێت، ئیشمان زۆر زۆرە، ئەمانە هەمووی لەسەر بڕیاردان لەسەر یاساكە وەستاوە.

پ/ دەتوانین بڵێین بەو یاسایە وەزارەتی ژینگە قۆناغێكی نوێ‌ دەست پێدەكات؟

م. شەماڵ / قۆناغێكی زۆر گەورە دەست پێدەكات، بەڵام دانانی قانونەكە خۆشی قۆناغێكی گەورەیە.

پ/ لە هەرێمی كوردستان مەفهومی ژینگە لای خەڵك تێكەڵ دەكرێت، بەرێزتان باس لە كۆمەڵێ‌ شتی گەورە دەكەن، كە دەبێ‌ خەڵك چاوەڕوانیی ئەو كارە گەورانە لە وەزارەتی ژینگە بكات، بەڵام خەڵكی ئێمە بۆ پیسبوونی جادەیەك، كۆڵانێك، شتێك گلەیی لە وەزارەتی ژینگە دەكات، هەست ناكەیت تێكەڵییەك هەیە؟

م. شەماڵ / جارێ‌ ئەو رۆشنبیرییە بڵاونەبۆتەوە، پێم وتی كارمان زۆر زۆرە، ئەركمان زۆر زۆر لەسەرە، بەشی راگەیاندن و بەشی هۆشیاری دەبێ‌ بەوكارە هەڵسێت، دەبێ‌ ئەو جۆرە رۆشنبیرییە لە هەموو ئاستەكانی كۆمەڵگای كوردیدا بڵاو بێتەوە، ئەمەش من وای بەباش دەزانم لە راگەیاندنەكانەوە دەست پێبكەین، لە پەرلەمانتارانەوە دەست پێبكەین، كە بڕیار دەدا دەبێ‌ بزانێت ژینگە یانی چی؟ دوای ئەوە زۆر زەرورە لێپرسراوانی حكومەت لەو مەسەلەیە تێبگەن، ئەمەش ئیمكانیاتی دەوێ‌، هەڵمەتی دەوێ‌، چاپەمەنی دەوێ‌، ئەو گۆڕانكارییەش بە ساڵ و دووساڵ دروست نابێت، دە ساڵێكی دەوێت تا نەوەیەك بە تەواوەتی لەوە تێدەگات، بەتایبەت تەركیز بخرێتە سەر مناڵ، سەر قوتابی، خوێندكاری سەرەتایی.

پ/ هەست ناكەیت هەندێك كاری وەزارەتی ژینگە كەوتبێتە لای شارەوانی، یا لای سەرچاوەكان، یا تەندروستی؟

م. شەماڵ / نەخێر، باوەڕناكەم، بەڵام ژینگە خۆی پەیوەندییەكی لەگەڵا هەموو وەزارەتەكاندا هەیە، بەڵام ئەوان كاری ژینگە ناكەن و ئێمەش كاری ئەوان ناكەین، بۆ نمونە چارەسەری ئاوی ئاوەڕۆكان كاری شارەوانیە، بەڵام ئێمە لە روانگەی ژینگەوە هەندێ‌ ئامۆژگاری خۆمانیان پێدەڵێین، بەڵام كارەكە 95%ی هی ئەوانە.

پ/ ئەگەر نەیانكرد؟

م. شەماڵ / وەزارەتی ژینگە وەزارەتێكە  بەگوێرەی یاساكە مافی ئەوەی هەیە چاودێری بكا، راوێژی خۆی پێشكەش بكا، دوای ئەوە رێوشوێنی خۆی هەیە سەبارەت بەوانەی سەرپێچی دەكەن، مافی ئەوەی هەیە بۆیان راست بكاتەوە، وەكو خاوەن كارگە و پرۆژەكان.

پ/ هەست ناكەیت كە شار فراوان بووە، كارگەكان تێكەڵا بەشار بوون، كۆمەڵێك زیانی ژینگەییان هەیە؟

م. شەماڵ / بێگومان، ئەو كێشەیە لە هەموو جیهاندا هەیە، بەڵام لەسەر تەوەری بەرهەمی پاكتر، دەبێ‌ ئەو كارگەیە پلانێكی هەبێت بەرهەمەكەی بەرەو پاكتر بڕوات، پلانێكی هەبێت ئەو سوتەمەنیەی بەكاری دەهێنێت سوتەمەنی پاكتر بەكاربهێنێت، پلانی سێهەمیشی دەبێ‌ هەبێت، چۆن دەڵێن ئۆلتەرناتیڤی هەبێت، بەدیلی ئەو وزەیەی بەكاری دەهێنێت، یانی ئەگەر نەوتی رەشە هەوڵ دەدەین بیكات بە نەوتی سپی، ئەگەر نەوتی سپییە، هەوڵ دەدەین بیكات بە غاز، ئەمە پێی دەوترێت پلاندانان لە چاككردنی سوتەمەنیەكە، پلانی تر بۆ بەرهەمەكەی، ئەو بەرهەمەی هەیەتی بۆنمونە خاشاكی زۆرە، هەوڵبدات وردە وردە بڕی خاشاكەكە كەمتر بكاتەوە، پلانی تر ئەوەیە بگەڕێیت، سبەینێ‌، دە ساڵی تر بتوانیت بەدیلی نەوتەكەشت هەبێت، ئیتر وزەی بایە، وزەی تاڤگەیە، هایدرۆپاوەرە، وزەی خۆرە، ئیتر بەدوای بەدیلەكاندا بگەڕێ‌، هەموو دونیا ئەو جۆرە پلانەی هەیە، چونكە نەوت هەتاهەتایە نامێنێت.

پ/ لەیاسای پاراستنی ژینگە كە لە پەرلەمانە، باس لەو كێشانە كراوە؟

م. شەماڵ / ئێمە وەكو وەكو وەزارەتی ژینگە، جەنابی وەزیر چوە بۆ وتوێژكردن لەسەر یاساكە، لیژنەی تایبەت بە ژینگە هەیە، لەگەڵ ئەواندا لیژنەی تیشكاوەریشمان هەیە، چونكە تیشكیش بەشێكە لە ئەركەكانی ژینگە، وتوێژەكان قۆناغێكی باشی بڕیوە، لیژنەی تیشكاوەری و لیژنەی ژینگە بەتەواوی قەناعەتیان بە یاساكەمان هێناوە، مەگەر چەند خاڵێكی سادە مابێت، هیوادارم هەر لەم مانگەدا بڕیاری لەسەر بدرێت.

پ/ گرنگترین كێشە ژینگەییەكان ئێستا لە هەرێمی كوردستان چین؟

م. شەماڵ / بەرەئی من : یەكێك لە پێكهاتە سەرەكیەكانی ژینگە خاكە، خاكیش پۆلێن دەكرێت بۆ خاكی كشتوكاڵی (ARABLE LAND)، ئەو زەویەی كە بەروبومت دەداتێ‌، ئەوانە بۆ پلە (أ)، پلە (ب)، پلە (جیم)، كاتی خۆی روسەكان پۆلێنی هەموو عێراقیان كرد، پلە (أ)ەكە كە پێی دەوترێت باخ و باخات(بساتین)، بۆ خاوەنەكەی كە موڵكی تەواوی خۆیەتی، بۆی نیە خانوی تیا بكات، پاش ماوەیەك كە جەنگی عێراق و ئێران بەردەوام بوو، ئەنجومەنی سەركردایەتی رژێمی پێشوو زیادەیەكی بۆ دانا، گۆڕانكارییەكی كرد لەو یاسا كشتوكاڵیە، كە خاوەنەكەی بۆی هەیە خانوویەكی دووسەد مەتری لەسەر خاكی خۆی دروست بكات، بۆ چاودێری كردنی باخەكانی، پاش ماوەیەك وتیان ئەم خاوەن زەویە كە پلە (أ)ە، كە باخ و باخاتە، مناڵی هەیە، مناڵەكانی گەورەبوون، ژن دەهێن، گۆڕانكارییەكی تریش دەرچوو، كە بۆ هەموو كوڕێك دووسەد مەترێك بینا بكات، لەوە زیاتر قەدەغەیە، لەسەر خاكی خۆت.. كەچی ئەمڕۆ تەماشا دەكەی هەندێ‌ شوێن هەیە لەوانەیە پلە(أ) بێ‌، بكرێ‌ بە پرۆژەی تر، ئێمە هەوڵدەدەین كە دەزگای وەبەرهێنان لە مەسەلەی پۆڵینكردنی زەوی كشتوكاڵی ئاگادار بێت، ئەمەیان بۆ خاوەنەكەی دروست نیە خانوی تیا بكات، چونكە خانوودروست كردن واتە كوشتنی ئەو زەویە هەتاهەتایە، دوای ئەوە زەوی پلە(ب)، پلە (ج)مان هەیە. پرۆژەی وەبەرهێنان، خزمەتگوزاری بێت، ئابوری بێت، هەرجۆرێك بێت، دەبێ‌ لەسەر زەوییەك بكرێت كارنەكاتە سەر بەروبومی كشتوكاڵی، ئەوە زۆر زۆر گرنگە، لە ئیمارات بۆ نمونە، كە بیابانە، لەگەڵا ئەوەشدا هەندێك شوێنیان هەیە دەڵێن دەتوانین چاكی بكەین ببێتە زەوییەكی كشتوكاڵی، لەسەر ئەوەش خانوو ناكەن، ناوچەیەكیان هەڵبژاردووە بەتەواوەتی كشتوكاڵی تیاناكرێت، لەوێ‌ شاریان دروستكردوە، شاری نوێیان دروست كردوە، ئەوانەی لەسەر حیسابی حكومەت، سولفەی ژنهێنانیان بۆ كردون، خانوشیان بۆ كردون، چونكە فەرمانبەری حكومەتن، شوێنێكیان هەڵبژاردووە كە كشتوكاڵی نیە.. دەوڵەت دەبێ‌ بیر لە ئاسایشی خۆراكی بكاتەوە، دەبێ‌ ساڵ بەساڵ پلانی هەبێت بۆ ئەو خۆراكەی كە بتوانێ‌ ئەو خەڵكەی پێ‌ بەخێو بكات، ئاسایشی ووڵات و ئاسایشی دانیشتوان وئاسایشی خوراك و ئاسایشی ئاو هەر هەمووی یەك سیستەمی ئاسایشن و نابی جیابكرێنەوە لەیەك , ئەمرۆ جیهان هەنگاوی دەنێ‌ بەرەو قۆناغێكی زۆر زۆر ترسناك و مەترسیدارەوە، كە درووستكردنی سووتەمەنییە لە خۆراكەوە كە پێی دەوترێ‌ سووتەمەنی زیندەگی (بایۆ.فیووڵ) ، جۆرج بوش كە چوو بۆ ئەرجەنتین، نیازی وابوو لەگەڵ سەرۆكی ئەرجەنتین خواحافیزبوونێك بكەن لە وڵاتە عەرەبیەكان كە بەنەوت دەوڵەمەندن، ئەم (بایۆفیووڵ)ە كە ئیسانۆڵا نموونەیەكی سەرەكییە، لە گەنمەشامی درووست ئەكرێت و پاشان تێكەڵی بەنزین دەكرێ‌، ئەو وڵاتە ئیتر كەمتر بەنزین لەدەرەوە دەهێنێت، كەمتر نەوت لەدەرەوە دەهێنێت، هەرچەندە ئەمە رەهەندێكی رەوشتیی زۆر گەورەی هەیە، زۆر وڵاتان پشت بەو جۆرە خواردنە دەبەستن ، ئێستا ئەرجەنتین لە بەرهەمهێنانی (فول سۆیا) یەكەمی جیهانە، ئەمەریكا لە گەنم و لە گەنمەشامیدا یەكەمە،  بڕێك دیاری دەكا وەك 10%،یان  12%و نایفرۆشێت، دەیخاتە كارگەوە بۆ دروستكردنی ئیسانۆل، بۆ ئەوەی مەسەلەكە رونتر بێت لەلای خوێنەر، ئۆتۆمبێلێكی هەشت سلندەر لەو شۆفەرلێتانە بۆ نموونە، ئەگەر لەجیاتی بەنزین پڕی بكەیت لە ئیسانۆڵا واتا یەك تانكی سەیارە، ئەو ئیسانۆڵە لە گەنمەشامییەكەوە هاتوە بەشی خواردنی مرۆڤێكە بۆ ساڵێك، بۆ یەك تانكی!!، تا بزانیت ئەمە چەند شتێكی نامەنتیقیە، چەند دوورە لە ئینسانییەت.
لە رووی زانستەوە ئەو ووزەیەی بەرمیلیك بەنزین دەیدا زۆر زیاترە لە بەرمیلیك ئیسانۆل!!
واتا ئەگەر سەیارەیەك 500 كیلۆمەتر ببرێ‌ بە تانكییەك بەنزین تەنها 350 كیلۆمەتر دەبرێ‌ بە تانكییەك ئیسانۆل .
هیوادارم ئەم زانیارییانە بەسوود بووبن بۆ خوێنەرانی هێژا