دابه‌زاندنی ئاسن
دابه‌زاندنی ئاسن
(تێبینیى وه‌رگێرِ):
یه‌كێك له‌و رِووانه‌ى ئیعجازى قورئان كه مامۆستا نوورسى له نووسینه‌كانى دا جه‌ختى له‌سه‌ر ده‌كات: جامیعییه‌تى واتاكانیه‌تى, كه وشه و، رِسته و، ته‌نانه‌ت ئایه‌ته‌كانى قورئانى پیرۆز چه‌ندین واتاى جیاجیا هه‌ڵده‌گرن، له‌و رِه‌هه‌نده‌وه كه قورئانى پیرۆز گوفتارى خواى گه‌وره‌یه ئاراسته‌ى سه‌رجه‌م چینه‌كانى مرۆڤى كردووه له هه‌موو كات و شوێنێكدا هه‌تا رِۆژى دوایى. جا ئه‌م ئایه‌ته پیرۆزه‌ى كه له‌م رِۆژگاره‌دا ته‌فسیر و واتاى زانستیى لـێ ده‌درێته‌وه، ئیعجازێكى زانستیى ئه‌وتۆى له‌خۆ گرتووه كه مه‌گه‌ر كه‌سێك نكوولى له رِاستى بكات ده‌نا باوه‌رِ ده‌هێنێت به‌وه‌ى كه ئه‌م قورئانه جگه له وه‌حیى خواى گه‌وره‌ى به‌دیهێنه‌رى گه‌ردوون و زاناى ئاشكرا و په‌نهانه‌كان گوفتارى كه‌سى تر نى یه. مامۆستا نوورسیش لێره‌دا ته‌فسیرێكى واى بۆ ئه‌م ئایه‌ته پیرۆزه كردووه كه له جه‌رگه‌ى ئامانجى هیدایه‌ت به‌خشى قورئانه‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێت و، له هه‌مان كاتدا واتا زانستى یه‌كه‌ى ئه‌م رِۆژگاره‌شى تێدا رِه‌چاو كردووه, ئه‌وه‌تا به پوختى ئه‌و واتا زانستى یه‌ى به شێوه‌یه‌كى نزیك له واقیعه زانستى یه‌كه‌وه لـێكداوه‌ته‌وه.
به‌ڵام ئه‌وه‌ى جێى سه‌رنجه له‌م رِووه‌وه ئه‌وه‌یه كه مامۆستا نوورسى ئه‌م ئاماژه زانستى یه‌ى له ناوه‌رِاستى ساڵه‌كانى سیى سه‌ده‌ى بیسته‌مدا باس كردووه، له كاتێكدا كه خودى واتا زانستى یه‌كه له كۆتایى ساڵه‌كانى په‌نجاى سه‌ده‌ى بیسته‌م له لایه‌ن زانایانى بواره زانستى یه‌كانه‌وه باس كراوه! واته بیست تا بیست و پێنج ساڵ پێش ئه‌وه‌ى زانست به ئامرِاز و لێكدانه‌وه تایبه‌ته‌كانى خۆى په‌رده له‌سه‌ر ئه‌و نهێنى یه هه‌ڵبماڵێت، قوتابى یه‌كى قورئان له ئاماژه‌یه‌كى ته‌فسیره‌كه‌ى دا ئه‌و نهێنى یه‌ى دركاندووه!
(وه‌رگـێــرِ)
نوسینی : به‌ديعوززه‌مان سه‌عيدى نوورسى
وه‌رگێرِانى بۆ كوردى: فاروق رِه‌سوول یه‌حیا
وَ أَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَ مَنَـافِعُ لِلنَّـاسِ (الحدید:25)
وه‌ڵامێكى پوخت و یه‌كجار گرنگه بۆ پرسیارێك كه تایبه‌ته به‌م ئایه‌ته‌وه و، كه‌سێكى گرنگ ئاراسته‌ى كردووه كه خاوه‌نى زانستێكى فراوانه و، هه‌ندێ له زانایانیشى پێ ئیلزام داوه.
پرسیار:
ده‌ووترێت: ئاسن له زه‌وى ده‌رده‌هێنرێت و له ئاسمانه‌وه نایه‌ته خواره‌وه تا بووترێت:
أَنْزَلْنا .. ئه‌ى بۆچى قورئانى پیرۆز نه‌یفه‌رموو: “اخْرَجْنا ” له بریى: أَنْزَلْنا كه به رِواڵه‌ت له‌گه‌ڵ واقیعدا یه‌ك ناگرێته‌وه؟!
وه‌ڵام:
قورئانى پیرۆز بۆیه وشه‌ى: أَنْزَلْنا ى به‌كارهێناوه تاكو خه‌ڵكى بۆ لایه‌نى ئه‌و نیعمه‌ته مه‌زنه بێدار بكاته‌وه كه له ئاسندا هه‌یه و له ژیاندا داراى گرنگى یه. واته قورئانى پیرۆز سه‌رنجى خه‌ڵكى بۆ لاى خودى مادده‌ى ئاسن رِاناكێشێت تابڵێت: “اخرجنا ” به‌ڵكو ده‌فه‌رموێت: أَنْزَلْنا تاكو بێداریان بكاته‌وه بۆ ئه‌و نیعمه‌ته مه‌زنه‌ى كه له ئاسندا هه‌یه و، بۆ مه‌وداى ئه‌و پێویستى یه‌ش رِێنمایى یان بكات كه مرۆڤ به ئاسن هه‌یه‌تى.
جا له‌به‌ر ئه‌وه‌ى “نیعمه‌ت ” له ژێره‌وه نایه‌ته ده‌ره‌وه به‌ره‌و سه‌ر، به‌ڵكو له گه‌نجینه‌ى میهره‌بانى یه‌وه دێت، كه بێگومان ئه‌م گه‌نجینه‌ى میهره‌بانى یه‌ش به‌رزه و له ناوه‌رۆكدا داراى پلـه‌یه‌كـى بڵند و باڵایه، ئه‌وا “نیعمه‌ت ” له به‌رزایى یه‌وه به‌ره‌و خواره‌وه نـازڵ ده‌بێت و، پله‌ى مرۆڤیش – كه موحتاجى ئه‌و نیعمه‌ته‌یه – بێگومان له خوار پله‌ى ئه‌و نیعمه‌ته‌وه‌یه و، “نیعمه‌ت به‌خشین “یش له سه‌رووى “موحتاجى “یه‌وه‌یه. له‌به‌ر ئه‌وه، ته‌عبیرى رِاست و دروست بۆ ده‌ربرِینى هاتنى نیعمه‌ت له لایه‌ن میهره‌بانیى خواوه‌نده‌وه بۆ فریاگوزاریى موحتاجیى مرۆڤ: أَنْزَلْنا یه نه‌ك “أخرجنا “!
ئنجا له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ده‌رهێنانى ته‌دریجیى ئاسن له‌سه‌ر ده‌ستى مرۆڤدا ئه‌نجام ده‌درێت، ئه‌وا وشه‌ى “إخراج ” لایه‌نى نیعمه‌ت ناخاته هه‌ستى مرۆڤ و پێشچاوى هه‌ستى بێ ئاگایان.
به‌ڵێ، ئه‌گه‌ر مه‌به‌ست مادده‌ى ئاسن بوایه، ئه‌وا به‌پێى جێگاى ماددیى ئاسن ده‌ربرِینى مه‌به‌ست به “إخراج ” كارێكى شیاو ده‌بوو. به‌ڵام لێره‌دا مه‌به‌ست سیفه‌ته‌كانى ئاسن و نیعمه‌ته‌كانى ئاسنه، كه دوو شتى مه‌عنه‌وین. بۆیه ئه‌م واتایه رِووى له شوێنى ماددیى ئاسن نى یه، به‌ڵكو رِووى له پلهوپایه مه‌عنه‌وى یه‌كه‌یه‌تى.
ئه‌و نیعمه‌ته كه له گه‌نجینه‌ى “میهره‌بانى “یه‌وه دێت، كه ئه‌ویش یه‌كێكه له دره‌وشانه‌وه‌كانى پلهوپایهى به‌رزى خواوه‌ندى میهره‌بان، ئه‌و نیعمه‌ته بێ هیچ گومانێك له به‌رزترین پله‌وه به‌ره‌و خواره‌وه رِه‌وانه ده‌كرێت.
كه‌واته گوزارشتى رِاست و دروست بۆ ده‌ربرِینى ئه‌م مه‌به‌سته: ( أَنْزَلْنا )یه.
هه‌روه‌ها قورئانى پیرۆز به‌م ده‌ربرِینه مرۆڤ بۆ ئه‌و رِاستى یه بێدار ده‌كاته‌وه كه: ئاسن نیعمه‌تێكى گه‌وره‌ى خواوه‌نده.
به‌ڵێ: ئاسن مایه‌ى سه‌رهه‌ڵدانى گشت ته‌كنۆلۆژیاى گرۆى مرۆڤ و، سه‌رچاوه‌ى هه‌موو پێشكه‌وتن و ته‌وه‌ره‌ى سه‌رجه‌م هێزه‌كانیه‌تى.
جا له‌به‌ر یادخستنه‌وه‌ى ئه‌م نیعمه‌ته مه‌زنه، قورئانى پیرۆز به‌وپه‌رِى گه‌وره‌یى و سام و هه‌یبه‌ته‌وه و له مه‌قامى منه‌ت لێنان و نیعمه‌ت به‌خشیندا، ده‌فه‌رموێت:
وَأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَ مَنَافِعُ لِلنَّاسِ
هـه‌روه‌ك گـه‌وره‌تـریـن مـوعـجیـزه‌ى داوودیش-دروودى له‌سه‌ر بێت – به
وَ أَلَنَّا لَهُ الْحَدِيد
ده‌رده‌برِێت. واته ده‌ریده‌خات كه نه‌رمكردنى ئاسن موعجیزه‌یه‌كى گه‌وره و نیعمه‌تێكى مه‌زن بووه كه به پێغه‌مبه‌رێكى گه‌وره‌ى به‌خشیوه.
دووهه‌م:
“سه‌ر ” و “خوار ” دوو گوزارشتى نیسبین و، سه‌باره‌ت به مه‌ڵبه‌ندى گۆى زه‌وین. ته‌نانه‌ت ئه‌وه‌ى كه سه‌باره‌ت به ئێمه به “لاى خواره‌وه ” داده‌نرێت سه‌باره‌ت به كیشوه‌رى ئه‌مریكا “لاى سه‌ره‌وه “یه! واته بارودۆخى ئه‌و ماددانه‌ى كه له‌ناو مه‌ڵبه‌ندى زه‌وى یه‌وه دێنه سه‌ر رِووى زه‌وى، سه‌باره‌ت به دانیشتووانى رِووى ده‌ره‌وه‌ى زه‌وى، ده‌گۆرِین.
قورئانى پیرۆزى خاوه‌ن ئیعجازى به‌یان به زمانى ئیعجازه‌كه‌ى ده‌فه‌رموێت:
ئاسن گه‌لـێ سوودى زۆر و فراوانى هه‌یه، به رِاده‌یه‌ك كه نابێ وا بزانرێت كانزایه‌كى سروشتیى وه‌هایه هه‌رچۆنێك به ده‌سته‌وه هات به‌و جۆره له پێداویستى یه‌كاندا به‌كار دێت، به‌ڵكو ده‌رى ده‌خات كه نیعمه‌تێكى گه‌وره‌یه و به‌دیهێنه‌رى گه‌ردوون به سیفه‌تى شـكـۆدارى
“رب السـموات والارض “ و له گـه‌نجینـه‌ى میهـره‌بانیى خـۆیه‌وه هیناویه‌ته خوار و، له كارگه‌ى گه‌وره‌ى گه‌ردوونیشدا ئاماده‌ى كردووه، تاكو ببێت به خولگه و ته‌وه‌ره‌ى جێبهجێ بوونى پێویستى یه‌كانى دانیشتووانى زه‌وى. بۆیه ته‌عبیرى “نازڵ كردنى ” بۆ به‌كارهێنا و فه‌رمووى:
وَأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ
تاكو ئه‌و سووده گشتى یانه ده‌ربخات كه له ئاسندا هه‌ن، به وێنه‌ى سووده‌كانى “جووڵه ” و “رِووناكى ” كه له ئاسمانه‌وه دێن و له كارگه‌ى گه‌ردوونه‌وه رِه‌وانه ده‌كرێن.
كه‌واته ئاسن له گه‌نجینه بچووك و به‌رته‌سكه‌كانى گۆى زه‌وى یه‌وه ده‌رناچێت، به‌ڵكو له گه‌نجینه‌ى میهره‌بانى یه‌وه دێت كه ئه‌ویش له كۆشكى گه‌وره‌ى گه‌ردووندایه و پاشان نێرراوه بۆ زه‌وى و له گه‌نجینه‌كانى دا دانراوه، تاكو ورده ورده و به‌پێى پێداویستیى چه‌رخ و سه‌رده‌مه‌كان بتوانرێت ده‌ربهێنرێت و سوودى لێ وه‌ربگیرێت.
واته مه‌به‌ستى قورئانى پیرۆز رِوونكردنه‌وه‌ى ئه‌م ده‌رهێنانه ته‌دریجى یه‌ى ئاسن نى یه له‌م گه‌نجینه بچووكه‌ى زه‌وى دا، به‌ڵكو مه‌به‌ستى ئه‌وه‌یه كه دهرىبخات: ئه‌و نیعمه‌ته مه‌زنه پێكه‌وه له‌گه‌ڵ گۆى زه‌وى دا له گه‌نجینه‌ى مه‌زنى گه‌ردوونه‌وه نازڵ كراوه، بۆ ئه‌وه‌ى ئاشكراى بكات كه ئاسن له هه‌موو شتێك پێویست تره بۆ گه‌نجینه‌ى زه‌وى، به رِاده‌یه‌ك كه به‌دیهێنه‌رى شكۆمه‌ند كاتێ زه‌ویى له خۆر جیا كرده‌وه ئاسنیشى له‌گه‌ڵدا نارده خواره‌وه تاكو زۆربه‌ى پێداویستى یه‌كانى مرۆڤ دابین بكات و بیانهێنێتهدى. كه‌واته قورئانى حه‌كیم، له رِێى ئیعجازه‌كه‌یه‌وه، ئه‌م واتایه به مرۆڤ رِاده‌گه‌یه‌نێت كه: كاره‌كانتان به‌م ئاسنه رِابپهرِێنن و، هه‌وڵ بده‌ن به ده‌رهێنانى له‌ناو زه‌وى دا سوودى لـێ وه‌ربگرن.
ئه‌م ئایه‌ته مه‌زنه، دوو جۆر له‌و نیعمه‌تانه ده‌رده‌خات كه ته‌وه‌ره‌ى: “دوورخستنه‌وه‌ى دوژمن ” و “نزیكخستنه‌وه‌ى سووده‌كان “ن.
پێش نازڵ بوونى قورئان سووده گرنگه‌كانى ئاسن بۆ گرۆى مرۆڤ هاتبوونه‌دى و به چاو بینرابوون، به‌ڵام قورئان ده‌ریده‌خات كه له دوارِۆژدا ئاسن چه‌ند شێوه‌یه‌كى ئه‌وتۆ ده‌گرێته خۆى كه كه‌سانى ژیر و هۆشمه‌ند سه‌رسام بكات و، به ناو ده‌ریا و هه‌وا و وشكانى دا برِوات و، ته‌نانه‌ت زه‌وى ژێربار و ته‌سخیر ده‌كات و، هێزێكى هێنده ده‌راسا ده‌رده‌خات كه هه‌رِه‌شه‌ى مردن له مرۆڤ بكات. قورئان ئه‌مه‌شى به:
فيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ
ده‌ربرِیوه و، به‌مه‌ش بریسكه‌یه‌كى ئیعجازى له هه‌واڵدانێكى غه‌یبى دا ده‌رخستووه.
كاتێ ده‌رگاى باس له‌سه‌ر ئه‌و سه‌رنجه‌ى پێشوو خرایه سه‌ر پشت، ده‌رگاى قسه‌ش له‌سه‌ر “په‌پوو “ى حه‌زره‌تى سوله‌یمان كرایه‌وه و، یه‌كێك له براكانمان، كه زۆر له پرسیاركردندا ئیلحاح ده‌كات(1)، ده‌پرسێت: په‌پووسڵێمانه به:
يُخْرِجُ الْخَبْءَ في السَّمواتِ وَالأَرْضِ (النمل:25)
وه‌سفى به‌دیهێنه‌رى به‌خشنده ده‌كات. ئایا هۆى چى یه له‌م مه‌قامه مه‌زنه‌دا ئه‌م وه‌سفه‌ى باس كردووه كه له چاو وه‌سفه مه‌زن و شكۆمه‌نده‌كاندا وه‌سفێكى ناسك و نیانه؟
وه‌ڵام:
یه‌كێك له تایبه‌تكارى یه‌كانى گوفتارى رِه‌وان (الكلام البليغ) ئه‌وه‌یه كه: ئه‌و سنعه‌ته‌ى خاوه‌ن گوفتار پێوه‌ى خه‌ریكه، بیخاته هه‌ست و نه‌ستى گوێ بیسته‌وه. جا په‌پووى سوله‌یمانیش، كه به وێنه‌ى ده‌شته‌كیى شاره‌زا، رِێشناس و شاره‌زاى نێوان باڵنده و زینده‌وه‌رانه و، به فیراسه‌تێكى وه‌كو كه‌رامه‌ت له دوورگه‌ى كه‌م ئاوى عه‌ره‌بدا شـوێنه په‌نهانه‌كانى ئاو ده‌دۆزێته‌وه. ئه‌م باڵنده بـه‌فـه‌رِ و پیرۆزه، ئه‌ركى ئه‌ندازیارى و كارى دۆزینه‌وه‌ى ئاوى له خزمه‌ت سوله‌یماندا – دروودى خواى له‌سه‌ر بێت – خرابووه ئه‌ستۆ. بۆیه به پێوه‌رى سنعه‌ته ورده‌كه‌ى خۆى، ئه‌وه ده‌چه‌سپێنێت كه هه‌ر ته‌نها خواى گه‌وره شایانى په‌رستن و سوژده بۆ بردنه. چونكه ئه‌و خواوه‌نده‌یه كه شتانى په‌نهانى ناو زه‌وى و ئاسمانه‌كان ده‌رده‌هێنێت و ده‌یانخاته رِوو. ده‌بینیت له رِێى سنعه‌ت و كاره ورده‌كه‌ى خۆیه‌وه ئه‌م رِاستى یه ده‌چه‌سپێنێت! جا ئه‌م بۆرِوانینه‌ى په‌پووسڵێمانه گه‌لـىَ جوانه! چونكه سروشتى كانزا و ناوك و تۆوه له‌ژماره‌به‌ده‌ره‌كانى ژێر گڵ داخوازى ئه‌وه نى یه كه له ژێره‌وه بۆ سه‌ره‌وه بێنه ده‌ره‌وه، چونكه ته‌نه قورسه‌كان كه خاوه‌نى گیان و داراى ئیختیار نین، له خۆیانه‌وه به‌ره‌و لاى ژوور سه‌ر ناكه‌ون، به‌ڵكو لاى ژووره‌وه به‌ره‌و خواره‌وه داده‌كه‌ون. كه‌واته ده‌رهێنانى ته‌نێكى په‌نهانى ژێر گڵ له ژێره‌وه بۆ سه‌ره‌وه و ته‌كاندنى ئه‌و گڵه زه‌به‌لاحه‌ى سه‌ر شانى بيَگیان و هه‌ستى ئه‌و، ده‌بێت له رِێى توانستێكى ده‌راساوه بێت، نه‌ك له لایه‌نى خۆیه‌وه. جا په‌پووسڵێمانه له رِێى شاره‌زایى یه‌وه له كاره‌كه‌ى دا، په‌نهانترینى ئه‌و به‌ڵگانه‌ى دۆزیوه‌ته‌وه كه دهیچهسپێنن هه‌ر ته‌نها خواوه‌ند په‌رستراو و سوژده بۆ براوى رِاسته‌قینه‌یه و، له رِێى سنعه‌ته‌كه‌ى خۆیه‌وه گرنگترینى ئه‌و به‌ڵگانه‌ى دۆزیوه‌ته‌وه.
قورئانى حه‌كیمیش ئیعجازێكى ئه‌وتۆى پێ به‌خشراوه كه ته‌عبیر له‌م حاڵ و گوفتاره‌ى په‌پووسڵێمانه بكات!
* * *
سه‌رچاوه:
كليات رسائل النور – مجلد (اللمعات) ص (422-424). تأليف: بديع الزمان سعيد النورسي. ترجمة: إحسان قاسم الصالحي. الطبعة الأولى 1993 استانبول. په‌راوێز: (1) مه‌بـــه‌ســـت “رِه‌ئفـــــه‌ت “ه، كــــــــه لـــــــه پرســــیار كردندا زۆر بهغیرهته و، كه‌چى لـــه نووســـینــــه‌وه‌ى په‌یامه‌كــــانیشـدا سستى و ته‌مبه‌ڵى ده‌نوێنێت! (دانه‌ر)
Related posts
-
ڕەواندنەوەی گومانێك لەسەر ئیعجازی ئایەتی (أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا)
-
ئایا لە قورئاندا باسی خۆرگیران كراوە؟
-
گەردوونی بینراو لە ژمارەکاندا
-
گوڵی ڕەنگاڵەیی و موعجیزەیەكی تر
-
ئیعجازی زانستی لە ئایەتی: (وَكُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ) – بەشی دووەم
