السقف المحفوظَ بانی پارێزراو

خوای گەورە دەفەرموێت: (وجعلنا السماء سقفا محفوظا وهم عن آياتها معرضون — الأنبياء 32–)

ئاماژەی دەق:

ئەم دەقە لە قورئانی پیرۆز بەڵگەیە لەسەر ئەوەی كە ئاسمان – واتە ئەوەی كە لەسەرمانەوەیە – وەك پارێزەرێك  وەهایە بۆ مرۆڤەكان, لەگەڵ ئەوەی پارێزراوە لە دەستدرێژی جنۆكەكان و گوێ‌ ڕادێرانیان بۆ بەدەستهێنانی هەواڵی زەوی.

لە هەمان كاتدا ئەم دەقە قورئانییە ئاماژە بەوە دەكات كە ئاسمان نیشانە و بەڵگەی تیایە بۆ پەند و ئامۆژگاری وەرگرتن  و بەڵگەیە بۆ توانا و دەسەڵاتی خوای گەورە, هەرچەند مرۆڤەكان بێ ئاگان لەو ڕاستی یە.

ئاماژەی زانستی:

بەرگە هەوای گۆی زەوی ـــ كە لەچەند چینێك پێك هاتووە بەپێی خاسیەتەكانی هەریەك لەوچینانە ـــ بە هەموویەوە قەڵغانێكی پارێزەری پێك هێناوە بەدەوری زەویدا. بەجۆرێك كە توێژینەوە زانستی یەكان ئەوەیان سەلماندووە كە بەرگەهەوای زەوی لەم چینانەی لای خوارەوە پێك دێت:

1 / ترۆپۆسفیر (Troposphere) چین (پشتێنە)ی گۆڕانكاریەكانی كەش وهەوا:

ئەستووری ئەم چینە لەنێوان (6–8) كیلۆمەتردایە، (5) میل لە هەردوو جەمسەری باكوور و باشوورەوە، (11) میل لە ئاستی ( هێڵی كەمەرەیی ــخط الأستواءــ ) وە تێكڕای ئەستوورییەكەی دەگاتە (11) میل لە ئاستی ڕووی دەریاوە.

پلەی گەرمی ئەم چینە لە بەرگە هەوادا نزم دەبێتەوە بە تێكڕای (6) پلە بۆ هەموو هەزار مەتر بەرزبوونەوەیەك, بەشێوەیەك دەگاتە (سفر) پلەی سەدی لەكاتی گەیشتن بە كۆتایی ئەم چینە، پەستانی هەواش كەم دەكات هەرچەند بەرەو سەرەوە بەرزببینەوە.

ئەم چینە (85%)ی بارستایی بەرگە هەوا پێك دەهێنێت، پێكهاتەی ئەم چینە (87%)ی نایترۆجینە و (21%)ی ئۆكسجینە و (0.93%)ی دووەم ئۆكسیدی كاربۆنە و جگە لە هەڵمی ئاو و چەندجۆرێكی تر لە گازەكان بەڕێژەی زۆركەم.

سەرجەم گۆڕانكارییەكانی كەش و هەوا لەم چینەدا ڕوو دەدات وەك با و هەور و باران و هەورە بروسكە.

2/ ستراتوسفیر(stratosphere):

 ئەم چین (پشتێنە)یە دەكەوێتە سەرووی چینی یەكەم (ترۆپۆسفیر-چینی گۆڕانكارییەكانی كەش و هەوا -) بەرگە ئۆزۆن دەكەوێتە ئەم چینەوە، ئەستوری ئەم چینە بەرز دە بێتەوە بۆ ئاستی (50 )كم لە ئاستی ڕووی دەریاوە.

بەرگە ئۆزۆن دەكەوێتە بەرزی نێوان (20 بۆ 30)كم لە ئاستی ڕووی دەریاوە.

بەبێ هەبوونی بەرگە ئۆزۆن ژیان ئەستەم دەبوو لەسەر زەوی هەندێ‌ لە نەیزەكەكان ئەم بەرگە دەبڕن، پلەی گەرمی ئەم چینە بەرز دەبێتەوە بەهۆی مژینی تیشكی ژوور وەنەوشەیی لەلایەن بەرگە ئۆزۆنەوە، هەروەها پەستانی ئەم چینە دادەبەزێت تادەگاتە (0.01) لە كۆتایی چینەكەدا.

3/میتوسفیر(Metosphere).

چین (پشتێنە)ی ناوەند، ئەم چینە (50 – 85)كم لە ئاستی ڕووی دەریاوە بەرزە و نەیزەكەكان دەیبڕێت، پلەی گەرمی نزمترینە بە بەراورد لەگەڵ چینەكانی تردا.

لەگەڵ بەرزبوونەوە لەم چینەدا پلەی گەرمی دادەبەزێت تا دەگاتە (90) پلەی سەدی لەژێر سفرەوە، پەستانیش كەم دەبێتەوە تا دەگاتە پلەی (0,000004) (چوار لە ملیۆن)ی پەستانی هەوا.

4/پێرمۆسفیر(Thermosphere)

چین (پشتێنە)ی گەرمی، ئەم چینە نزیكەی (600)كم لەسەرووی چینی ناوەندەوەیە واتە (85-70)كم لە ئاستی ڕووی دەریاوە بەرزە، هەروەها پلەی گەرمی دەكاتە (500) پلەی سەدی لە بەرزی (120)كم دا.

چینی ئایۆنی (Ionosphere) دەكەوێتە ئەم پشتێنەیەوە لە بەرزی (4000)كم لە ئاستی ڕووی دەریادا كە زەوی لە تیشكە گەردونیەكان و شەپۆلە بای خۆر دەپارێزێت و شەپۆلە ڕادیۆییەكان دەگەڕێنێتەوە، بەم هۆیەوە ڕۆڵی كاریگەری هەیە لە پەیوەندییە بێتەلەكاندا.

5/ئێكسۆسفیر(Exosphere)

چین (پشتێنە)ی دەرەوە، بەرزترینی چینەكانی بەرگی هەوایە و بەرزییەكەی لە (700-3500)كم لە ئاستی ڕووی دەریاوەیە، هەوای ئەم چینە بە زۆری لە گازە سوكەكانی وەك هایدرۆجین و هیلیۆم پێك دێت وە چڕییەكەی لەوپەڕی كەمیدایە.

6/ماگنیتوسفیر(Magnetosphere)،

بۆ بەرزی (500)كم بەرز دەبێتەوە و جوتێك پشتێنەی موگناتیسی لەخۆدەگرێت هەربۆیە بەم چینە دەوترێت (بەرگە موگناتیسی) ئەم پشتێنانە لە ئاستی هێڵی ئاسۆیی ئەستوورتر دەبن و لە دوو جەمسەری باكور و باشورەوە تەنكتر دەبنەوە.

تیشكە پشتێنەی ناوەوەی (الحزام اڵاشعاعی الداخلی) دەكەوێتە بەرزی (2000)كم لە ئاستی ڕووی دەریاوە.

ئەم چینە وەك ڕاوگە و داوێك وەهایە بۆ تەنۆلكە گەردیلەییە وزەبەرزەكان كە لە بۆشایی گەردونەوە ڕوو بەزەوی ناوهێنانی بەرگەهەوا بە (بانی پارێزراو) (السقف المحفوظ) یەكەم دەربڕینە بەرامبەر بە بەرگە هەوا هاوجوت دەبێت، چونكە لە ڕاستیدا وەك بانێك كاردەكات بەسەرمانەوە كە زیانە نەبینراوەكانمان لێ‌ دەگیڕێتەوە و دەمان پارێزێت و ناهێڵێت بگاتە زەوی مەگەرمۆڵەت و ڕێگەپێدانی خوایی نەبێت، وە ئەم بەرگە لەهەمان كاتدا پارێزراویشە لە لەناوچوون و فەوتان لەگەڵ هەموو ئەو بەسەرهات و پێشهاتە گەردوونیانەی بەسەریدا هاتووە لە سەرەتای دروستبوونیەوە وەك ئەوەی بەسەر مانگدا هاتووە و بەرگەكەی تیاچووە و ئێستا مانگ بانێكی نیە كە بیپارێزێت.

خوای گەورە سەرنجی ئێمە ڕادەكێشێت بۆ هەندێ‌ لە تایبەتمەندیەكانی بەرگەهەوا كاتێك دەفەرموێت: [وجعلنا السماء سقفا محفوظا وهم عن آياتها معرضون (الأنبياء – 32)].

لەو تایبەتمەندیانە، بەرگری لە مەترسیەكان و ڕێگری لە تیاچوون، لە كاتێكدا ئەم تایبەتمەندییانە توێژینەوە زانستیەكانی سەدەی بیستەم سەلماندویانە.

ئاشكرابووە كە بەرگەهەوای دەوری زەوی ئەركی پارێزگاری لە بەردەوامی ژیان لەسەر زەویدا جێبەجێ دەكات، لە هەمان كاتدا زۆرێك لە نەیزەكەكان لەناو دەبات و ڕێگە لە زۆربەیان دەگرێت لەوەی بكەونە سەرزەوی و زیان بەژیان و ژینگەی سەر زەوی بگەیەنن.

ئەوەی جێگەی سەرنجە ئەوەیە كە ئەم بەرگە هەوایەی دەوری زەوی ڕێگەنادات بە تێپەڕبوونی تیشكە زیان بەخشەكان و ڕێگری ناكات لە تێپەڕبوونی تیشكە بێ زیانەكانی وەك تیشكی خۆر.

هەروەها دانیشتوانی زەوی دەپارێزێت لە سەرمای گەردوونی كە دەگاتە نزیكەی (270) پلە لە ژێر سفرەوە، لەكاتێكدا پشتێنە موگناتیسییەكەش وەك قەڵغانێك كاردەكات و زەوی دەپارێزێت لەو خۆرە بایەی (الریاح الشمسیە) كە هەڕەشە لە ژیانی سەرزەوی دەكات.

وە ئەگەر ئەم بەرگە هەوایە نەبوایە كە خوای گەورە بەدەوری زەویدا دابینی كردووە ئەوا ملیۆنەها نەیزەك بەر زەوی دەكەوتن و كۆتاییان بەژیان دەهێنا لەسەر گۆی زەوی هەر بۆیە بە دوور نازانرێت كە ڕووداوی لەناوچوونی دایناصۆرەكان كە نزیكەی ( 65) ملیۆن ساڵ لەمەوبەر ڕووی داوە بەهۆی ئەو دووكەڵەوە بووبێت كە دەوری زەوی گرتووە، لە ئەنجامی كەوتنەخوارەوەی نەیزەكێكی گەورە بۆسەر زەوی و تیاچوونی زۆربەی گیاندارانی سەر وشكانی و ناو دەریاكانی لێكەوتبێتەوە .

بەكورتی ئەوەی كە دەگوزەرێت ئەوەیە كە لەسەر زەوی سیستەمێكی تێر و تەواوی نەبینراو هەیە كە بەبێ‌ دەنگی دەمانپارێزێت لە هەموو هەڕەشە و مەترسییە دەرەكیەكان، بەجۆرێك كە زانایان تازە بە تازە پێیان زانیوە و  هەستیان پێ‌ كردووە.

ڕووی ئیعجاز لەم بابەتەدا:

پێزانین و پەی بردنی ئەم دواییانەی زانایان بۆ ئەم گەلە هێرش بەرە زەبەلاحە گەردوونی و تیشكە گەردوونی یە جۆراوجۆرانەی ــ كە ئەگەر ڕێگەی گەیشتن بەزەویان هەبوایە ئەوا وێرانكاری و كاولكارییەكی بێگومانیان بەسەر زەویدا دەهێناـــ بەڵگەیە لەسەر ئەوەی كە ئەوەی لەو ئایەتانەدا هاتووە سەبارەت بە پارێزگاری ئاسمان بۆ زەوی  ئەوەی لەسەر زەویدایە لە تیاچوون و لەناوبردن, بەڵگەن لەسەر ئەوەی ئەم قورئانە پیرۆزە لە لایەن بەدیهێنەری ئەم بوونەوەرەوە هاتووە.

چونكە لەسەردەمانێكدا هاتووە كە مرۆڤایەتی لەوپەڕی نەزانین و بێئاگایی بوون لەم بابەتانە بەتایبەت كە ئەم پێغەمبەرەی ئەم پەیامەی لە لایەن پەروەردگارەوە هێناوە نەخوێندەوار بووە و توانای نوسین و خوێندنەوەی نەبووە .

((سەرنج ـــ وەرگێڕـــ ))

هە ركەس سەرنج و تێبینی و ڕاڤەی ئەم دەقە قورئانییەی كردووە ڕاستەوخۆ زەینی بۆ ئەوەچووە كە ئاسمان سەقفێكی پارێزەرە بۆ زەوی, لەكاتێكدا دەقەكە زۆر بە ڕوونی بە ئاشكرا باس لە سەقفێكی پارێزراو (سقفا محفوظا) دەكات, نەك سەقفێكی پارێزەر (سقفا حافظا), كە ئەوەش ئاماژەیە بەوەی كە سەقف بۆ خۆی خاسیەتی پارێزەریی تیایە بەڵام ئەم سەقفە جۆرێكی تایبەتە و بۆ خۆیشی  پێویستی بە پارێزگاری لێكردن ئەبێت, ئەگەر نا ئەوا سیفەتی پارێزەریەكەی لەدەست دەدات, كە ئەم مەترسییەش ئێستا سەریهەڵداوە و بووەتە جێگەی نیگەرانیی زانایان  (والله اعلم).

سەرچاوە: 

كتێبی (هذا محمد رسول الله و براهین رسالته/ د. عبدالله المصلح).