ئیسلام بێ سوننەت مانای چی؟

ئیسلام بێ سوننەت مانای چی؟

د.محمد بەرزنجی

   خوای گەورە سوێندی خواردووە و ‌فه‌رمويه‌تی: (فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتَّىٰ يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لَا يَجِدُوا فِي أَنفُسِهِمْ حَرَجًا مِّمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيمًا (65) النساء. واته: “نه‌خێر، سوێند به په‌روه‌ردگارت ئه‌وانه‌ی (لافی بڕوا لێده‌ده‌ن) بڕوا ناهێنن هه‌تا له هه‌موو کێشه‌یه‌کدا که له نێوانیاندا ڕووده‌دات تۆ نه‌که‌ن به دادوه‌ر و گوێڕایه‌ڵی تۆ نه‌که‌ن، دوای ئه‌وه‌ش نابێت له دڵ و ده‌روونیاندا هیچ ناڕه‌زاییه‌ک دروست ببێت به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌ی که داوه‌ریت له‌سه‌ر کردووه و ده‌بێت به‌ ته‌واویی ته‌سلیم بن و ڕازیی بن.” كەواتە یەكێك لە بنەماكانی ئیمان و ئیسلام ئەوەیە كە سوننەتی پێغەمبەر ﷺ پاش وەفاتی لە نێوانمان پێوەر و حەكەم بێت، هەروەها ئیسلام بێ سوننەت واتە وێڵبوون لە مه‌قاصد و مه‌عانی قورئان و خوای گەورە فەرمویەتی: (بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ ۗ وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ (44) النحل. واتە: دەبێت ئایەتەكانی قورئان بۆ خەڵك ڕوونبكەیتەوە، هەروەها ئیسلام بێ سوننەت واتە داخستنی ڕێگا لە خەڵكی بۆ ڕەزامەندی خوای گەورە  ﴿لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآَخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيراً (21) الأحزاب.

(أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ) بە مانای پێشەنگ و پێشەوایە ئەویش بە سوننەتەكەی كە گوتار و رەفتاریەتی، ئەوانەش كە ئیسارەی ئەم بابەتە دەكەن زۆر بە هەڵەدا چوون كە دەڵێن  تەنها قورئان دەسكاری ناكرێت و خوا دەیپارێزێت چونكە دەفەرموێت: [إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ (9)] الحجر، لێرە (الذِّكْرَ) تەنها بە واتای قورئان نایەت بەڵكو به واتای (قورئان و سوننەت) دێت، (الذِّكْرَ) لە قورئان زیاتر لە (50) جار هاتووە، بۆ نموونە بە مانای سەربەرزی: [لَقَدْ أَنزَلْنَا إِلَيْكُمْ كِتَابًا فِيهِ ذِكْرُكُمْ أَفَلا تَعْقِلُونَ (10)] الانبیا‌ء، بە مانای ئیشپێكردن و پاراستن وەكو دەفەرموێت: [وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَكُمْ وَرَفَعْنَا فَوْقَكُمُ الطُّورَ خُذُوا مَا آَتَيْنَاكُمْ بِقُوَّةٍ وَاذْكُرُوا مَا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (63)] البقرة، بە مانای تاعەت و گوێرایەڵی وەكو [اذكُرُونِی أذْكُرْكُمْ]، هەندێ جار بە مانای بیرخستنەوە هاتووە: [ۆذكِّرْ فَإِنَّ الذكْرَیٰ تَنفَعُ الْمُۆْمِنِینَ] الذاریات (55)، هەروەها (ۆذكِّرْ) بە مانای پێغەمبەر و سوننەتەكەی دێت، وەك دەفەرموێت: [انزلنا الیكم ذكرا رسولا]، بەڵگەی دووەم بۆ پاراستنی سوننەتی صحیح چەند ئایەتێك لە سورەتی قیامەت وەكو خودا دەفەرموێت: [انَّ عَڵیْنَا جَمْعَهُ ۆقُرْا‌نَهُ] القیامة (17) ئەمە بەڵێنی یەكەمە بۆ پاراستنی قورئان، لە پاشان دەفەرموێت: [ثم إِنَّ عَڵیْنَا بَێانَهُ] القیامة، ئەمەش بەڵینی دووەمە ڕوون و ئاشكرایە بۆ پاراستنی سوننەتی پێغەمبەر (ﷺ).. ئەم بەڵگەیە پێی دەوترێت: (الحفظ بالاصالة). بەڵگەی سێیەم ئەو ئایەتە پیرۆزەیە كە دەفەرموێت: [بِالْبَیِّنَاتِ ۆالزُّبُڕ ۆأَنزَلْنَا إِڵیْكَ الذِكْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّڵ إِڵیْهِمْ ۆڵعَلَّهُمْ ێتَفَكَّرُونَ] النحل (44)، ئەمەش پێی دەوتریت (الحفظ بالتبعیة) بە مانای ئەگەر سوننەتی صحیح نەپارێزراوبێت. كە بەیان و ڕوونكردنەوەی قورئانە كەواتە خەڵكەكە ناگەنە ئەو قۆناغەى كە دەفەرموێت: [ۆڵقَدْ ێسَّرْنَا الْقُرْا‌نَ لِلذِكْڕ فَهَلْ مِن مُّدَّكِرٍ] چونكە وتە و ژیاننامەی پێغەمبەری پێشەوا تێگەیشتن لە قورئان ئاسان دەكات، ئەوانەش كە ڕەخنە لە سوننەت دەگرن هەموویان وەك يه‌ك نین هەیانە دڵسۆزی سوننەتە وەك كاك ناصری سوبحانی (ڕەحمەتی خوای لێ بێت)، بەڵام هەندێك دژایەتی سوننەت دەكەن و سەرچاوەكەیان كتێبی ڕۆژهەڵات ناسێكی جولەكەیە كە ناوی (زیهر ئیكنز)ه‌، كە ساڵی (1921) مردووە، پاش ئەویش (صدیق خان) لە هیندستان و (أبو ریە) لە میسر تا دەگاتە (عدنان إبراهیم) بەڵام  كاك (ناصری سوبحانی) (رەحمەتی خوای لێ بێت) جیاوازە و لە حرص و دڵسۆزی بۆ ئیسلام ڕەخنەی لە هەندێ فەرموودە گرتووە وەك ئەو فەرموودەیەی كە دەفەرموێت: (سبعون الفا یدخلون الجنة بغیر حساب)، سوبحانی دەڵێت: تێیدا هاتووە: (وهم یرقون ویسترقون)، بەڵام لە هەموو صحیحی بوخاری بە هیچ شێوەیەك (یرقون) نە هاتووە لە بەر ئەوەی كاك ناصر زۆر شارەزا نەبوو لە بواری فەرموودەدا بۆیە بەمەی نەزانیوە بەڵام كەسێك وەك (عدنان إبراهیم) لەسەر مینبەر دژی (ئیمام بوخاری) دەوەستێتەوە خەڵك چەواشە دەكات و باسی ڕاستیەكان ناكات چونكە (ئیمام بوخاری) هەندێ جار فەرموودەیەك دووبارە و سێ بارە دەكاتەوە بەڵام پارچە پارچە و لە شوێنیك بە تەواوی ڕوایەتی دەكات بەڵام (عدنان إبراهیم) بۆ چەواشەكاری هەمووی باس ناكات بەڵكو تەنها بەشێك یان دوو بەشی باس دەكات… ئەی ئەمانە بۆ چی زیاتر ڕەخنە لە (ئیمام بوخاری) ده‌گرن، بێگومان چونكه‌ (بوخاری) لە عالـمە زۆر زیرەكەكانی پێش خۆی فەرموودەی بە هەموو ئەمانەتێكەوە وەرگرتووە وەك (ئیمام ئەحمەد و عبدالرزاق صنعانی و لیث بن سەعدی مصری) بوو، (بوخاری) زیاتر له (600) حدیث له (موطأ)ی (ئیمام مالك) دەرهێناوە خستویەتیە صحیحەكەی، دووەم (بوخاری) مەرجی زۆر قورس بووە بۆ قبوڵكردنی حه‌دیسی صحیح و لە كۆی 100000 سەد هەزار حەدیس تەنها 9000 نۆ هەزار حەدیسی لە صحیحەكەی نوسیوە، لە پاشان هەموو كەس ناتوانێت ڕەخنە لە حدیث بگرێت مەگەر یەكێك (مصنف و محدث و حافظ و عالم بێت لە علمی علل) وەك (دار  قطنی)  كە ئەویش لە 7500 فەرموودە تەنها ڕەخنەی لە (110) فەرموودە گرتووە (كتاب التتبع) ئەویش تەنها لە ئیسنادەكەی نەوه‌ك لە دەقەكان و (ئیمام نووی و إبن حجر) موناقەشەی كتێبەكەی (دار قطنی)یان كرد بۆیان دەركەوتووە تەنها لەو 110 فەرموودە (10) (حدیث) قابلی ڕەخنە لێگرتنی هەیە واتا (10) حدیث  لە (7500) حەوت هەزار و پێنج سه‌د حدیث، نسبەی زۆر زۆر كەمە  بە مانای زانایانی ئیسلام ڕێكن لەسەر ئەوە كەوا له‌ سەدا نەوەد و نۆ و نیوی ڕاستە بۆیە بڕوای تەواویان هەیە كە ڕاستریین كتێب پاش قورئان (أصدق الكتب بعد القران) (صحیح البخاری)یە هەروه‌ها ئیمامی بوخاری كە صحیحەكەی نووسی پیشانی سێ زانای (مصنف ومحدث و حافظ)ی داوە وەكو: (أحمد بن حنبل، علی أبن المدینی و ابن المعین) و وتی چ ڕەخنەیەكتان هەیە ئاگادارم كەنەوە ئەوانیش پاش دراسەكردن ڕەخنەیان تەنها لە چوار حدیث هەبوو… هەندێ كەس هەن ڕەخنە دەگرن لە فەرموودە و دەڵێن (عیسی) دانابەزێت پێش قیامەت چونكە وەك دەڵێن خوای گەورە دەفەرموێ بە (عیسی): [انی متوفیك و رافعك الی] واتە پێغەمبەر (عیسی) مردووە لە وەڵامی ئەم ڕەخنە و گومانە دەڵێم وەفات تەنها بە مانای مردن نایەت و لە قورئاندا نەهاتووە كە بفەرموێت: (مات عیسی) واتە (توفی) لەگەڵ (موت) بێگومان جیاوازن بۆیە ڕەخنەگرەكان زۆر بە هەڵەدا چوون، بۆ نموونە لە قورئان دا هاتووە: [اللَّهُ ێتَۆفَّی الْأَنفُسَ حِینَ مَوْتِهَا ۆالَّتِی ڵمْ تَمُتْ فِی مَنَامِهَا فَیُمْسِكُ الَّتِی قَضی عَڵیْهَا الْمَوْتَ ۆیُرْسِلُ الْأُخْرَیٰ إِڵیٰ أَجَلٍ مُّسَمًّی إِنَّ فِی ذلِكَ لا‌ێاتٍ لِّقَوْمٍ ێتَفَكَّرُونَ] (الزمر))  كەواتە لێرە وەفات هەر دوو نوستوو و مردووی گرتەوە، لە پاشان فەرموودەی گەڕانەوەی (عیسی) لە پلەی (متواترە) نەك (ئاحاد) و كەسانێك دەڵێن و دلیلی سیەم ئەو ئایەتەیە كە دەفەرموێت: [ۆإِنَّهُ ڵعِلْمٌ لِّلسَّاعَة فَڵا تَمْتَرُنَّ بِهَا ۆاتَّبِعُونِ هَذا صِرَاط مُّسْتَقِیمٌ] الزخرف (61) مانای دابەزینی (عیسی) علیە السلام یەكێكە لە نیشانەكانی قیامی الساعة و، دەلیلی چوارەم ئەم ئایەتەیە: [ۆإِن مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ إِلَّا ڵیُۆْمِنَنَّ بِهِ قَبْڵ مَوْتِهِ ۆێوْمَ الْقِێامَەِ ێكُونُ عَڵیْهِمْ شَهِیدًا] النسا‌ء (159))، بێگومان زۆر لە ئەهلی كتاب باوەڕیان پێ هێناوە بەڵام پاش دابەزینی و پێش مردنی دروودی خوای لەسەر بێت.