ئیعجازی ئایه‌تی إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ صَيْحَةً وَاحِدَةً فَكَانُوا كَهَشِيمِ الْمُحْتَظِرِ

خوای گەورە دەفەرموێت:

إِنَّا أَرْسَلْنَا عَلَيْهِمْ صَيْحَةً وَاحِدَةً فَكَانُوا كَهَشِيمِ الْمُحْتَظِرِ (31) القمر.

لەم ئایەتەدا دەمەوێت تیشك بخەمە سەر دوو لایەنى ئیعجازی زانستی ئەوانیش (الصیحة) و (كهشیم محتظر)ن.

(الصیحة) بە مانای دەنگێكی زۆر بەرز دێت، ئەمڕۆ زانايان بۆیان دەركەوتوە كە ئەو وزەیەی لە دەنگدا هەیە ئەوەندە گەورەیە كە دەكرێت لە داهاتوودا وەك چەكێكی كوشندە بەكاربهێنرێت، بەڵام چەكێكی زۆر باشتر لە چەكەكانی تر چونكە ژینگە پیس ناكات، دەنگ كە جۆرێكە لە وزە بریتیە لە شەپۆلێكی میكانیكی درێژڕەو بە شێوەی زنجیرەیەك پەستاوتن و شاش بوون دەبێت و لە لەرینەوەی تەنەكانەوە دروست دەبێت و بە ناوەندی ماددیدا دەگوێزرێتەوە، سەبارەت بە گوێی مرۆڤ ژمارەی ئەو شەپۆلە دەنگیانەی گوێی مرۆڤ هەستیان پێ دەكــــــــات واتە (لەرەلەرەكانیان) لە نێوان (20–20000) هێرتزدا دەبن، واتە هەر دەنگێك لەرەلەری(frequency) لە20 هێرتز كەمتر بێت و لە 20000 هێرتز زیاتر بێت ئەوا هەرگیز نابیسترێت لە لایەن مرۆڤەوە، هەرچەنده گوێی گیاندارانی تر لەو ڕوەوە جیاوازە لە گوێی مرۆڤ و هەندێكیان ئەو دەنگانە دەبیستن، ئینجا ئەو سیفەتەی گوێی مرۆڤ بۆ خۆی چاكەیەكی گەورەی خوایە بۆ مرۆڤەكان كە ئەگەر وانەبوایە ئەوا هەرگیز مرۆڤ نەدەحەوایە و بەردەوام لە سەر گوێی ژاوەژاو و دەنگی زۆر دەبوو چونكە هەموو تەنێكی لەراوە دەنگ دروست دەكات، بەڵام ئێمەی مرۆڤ نایانبیستین ئینجا بڕی ئەو گۆڕانی پەستانەی كە گوێی مرۆڤ وەك دەنگ هەستی پێ دەكات لە نێوان ( 202 تا  N/m (0.00002 دەبێت، واتە ئەو دەنگەی بڕی گۆڕانی پەستانەكەی لەسەر گوێی مرۆڤ لە (20.00002 N/m) كەم تر بێت نابیسترێت و لە بڕی 202 N/m زیاتر بێت ئەوا زیان بە گوێی دەرەوە و پەردەی گوێ‌ دەگەیەنێت، وە زۆر لەوە زیاتر بێت لەوانەیە پەردەی گوێ دەدڕێنێت، خۆ ئەگەر لەوەش زیاتر بوو ئەوا زیانی گەورە بە گوێی ناوەوە دەدات و لەوەش زیاتر كار لە مێشك دەكات، بۆیە پێویستە لە كاتی دەنگی بەرز و تەقینەوەكاندا مرۆڤ دەمیان بكەنەوە چونكە هەردوو گوێی مرۆڤ بەهۆی دوو كەناڵی (ئۆستاكەوە) بەستراون بە قوڕگەوە بەمەش ئەو پەستاوتنە زۆرەی دەنگەكە لە ڕێگای دەم و قوڕگەوە دەچێتەوە دەرەوە و زیانێكی وا ناگەیەنێت بە مێشكی مرۆڤ، بوونی ئەو كەناڵانەی ئۆستاك لە نێوان گوێچكەكان و قوڕگدا بۆ چاكەیەكی تر و مەزنە دیزاینێكی تری خوای گەورە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو مرۆڤە. خۆ ئەگەر دەنگەكە لەوانەش گەورەتر و زیاتر بوو ئەوا ئیتر دەنگەكە دەچێتە پلەی (الصیحة)وە و ئەو كات هیچ شتێك بەرگری لە تێكدان و وەك دەڵێن تەقینەوەی مێشكی مرۆڤ ناكات و دەبێتە هۆی مردنی مرۆڤەكان، ئەوەش ئەو صەیحەیە كە قورئانی پیرۆز باسی دەكات. ئەو لایەنە ئیعجازیەی ئایەتەكە وردەكاری تری زۆری تێدایە كە من نەچوومەتە نێویەوە .

سەبارەت بە لایەنی دووەمی ئایەتەكە ( كَهَشِيمِ الْمُحْتَظِرِ ) شێخ حسین مەخلوف (رەحمەتی خوای لێبێت) لە فەرهەنگی (كلمات القران تفسیر و بیان)دا دەفەرموێت: (الهشیم كالیابس المفتت من الشجر) واتە الهشیم هەروەك الیابس كە بە مانای وشك دێت واتە وەك گەڵای پەرشبوو وە وشكهەڵاتوە یان ڕوەكی وشكهه‌ڵاتوو كە(گەوڕ)ی گیاندارانی لێ دروستدەكرێت،( الْمُحْتَظِرِ )دروستكاری (گەوڕە) یان(پەرژینە) بۆ گیانداران لە قامیشی وشك یان درەختی دیكەی وشكبوو دروستی دەكەن بۆ پاراستنی ئاژەڵان كە لای خۆمان بە پەرژین یان (گەوڕی ئاژەڵ) دەناسرێت، وە (راغبی ئەصفەهانی) لە (مفردات الفاظ القران)دا دەڵێت (الهشیم) بە مانای شكاندنی تەنی نەرمی وەك ڕووەك وەك خوا دەفەرموێت: فَأَصْبَحَ هَشِيمًا تَذْرُوهُ الرِّيَاحُ ۗ  …. (45) .

لە ڕێگای مانا زمانەوانی و ڕاڤەی ڕاڤەكارانی پێشوەوە دەگەینە ئەوەی كە ( كَهَشِيمِ الْمُحْتَظِرِ ) ئەو پوش و پەڵاش و پاشماوە ڕوەكیانە و ئەو درەختە وشكهەڵاتوانە دەگرێتەوە كە دەكەونە سەر زەوی و مرۆڤ لە درەختە وشكبوەكانیان پەرژین یان گەوڕ دروستدەكەن بۆ ئاژەڵانیان. ئەو ڕووەكە سەوز و تەڕو پڕە جوانانە كاتێك هەڵدەوەرێن و دەكەونە سەر زەوی و دەكەونە ژێر پێی ئاژەڵەكانەوە و میز و پیسایی واتە تەپاڵە و پشقلی ئەو گیاندارانە تێكەڵ دەبێت، ئیتر ئەو دیاردەیە دروست دەبێت كە قورئان بە ( كَهَشِيمِ الْمُحْتَظِرِ ) ناوی دەبات و حاڵی ئەو نەتەوە لەناوچوانە بەهۆی صیحەكەوە دەچوێنێت بەو ڕووەكە وشكهەڵهاتوو وە پەرشوبڵاوانە، لەو ناوەندە وشكهەڵاتوەدا وردبینە زیندەوەری لە بەكتیریا و كەڕوەكان و هەندێك لە مێرووە كرمەكان هەڵدەستن بە شیتەڵكردنی ئەو ڕووەكانە لە شێوە زیندوو ئاڵۆزەكانیانەوە كە ماددە سیلیلۆزیە ئاڵۆزەكان و پەكتین و شەكر بە جۆرەكانیەوە دەگرێتەوە وە هەموویان دەگۆڕێن بۆ شەكری سادە و لە ئەنجامی ئەو كردار و گۆڕانكاریانەدا گازەكانی وەك كاربۆن و نایترۆجین فۆسفۆر دەردەچن و ئەو پاشماوانەش وشك دەبن و دەگۆڕێن بۆ خەڵوز، زەوی گەوڕ دەوڵەمەندە بەو وردبینە زیندەوەرانە و بە تایبەتی بە بوونی نایترۆجینی میزی گیانداران، وە پاشماوەی خۆراكیان كە بە شێوەی پشقل و تەپاڵەن، و ئەو ماددە كاربۆهیدراتیانەی لە ڕووەكەوە بەرهەمدێن، بە لێكۆڵینەوە لەو كەڕوانەی لەسەر پاشەڕۆی ئەو گیاندارانە كراون دەركەوتوە كە بەدواییەكداهاتنێكی ڕێك هەیە بۆ دەركەوتنی ئەو كەڕوانە لەسەر ئەو پاشەڕۆیانە، لەسەرەتادا ئەو كەڕوانە دەردەكەون كە سەر بە میوكوڕەكانن(Order: Mucorales)، ئینجا كەڕوی نان و كەڕوی میوكەر كە لە كەڕوە جوتبوەكانە(zygomycota)، ئینجا جۆرێكی تر كەڕو كە بە ئەسكۆمیكۆتا(Ascomycota) دەناسرێت دروستدەبێت و لە كۆتایشدا جۆرێكی ترلە كەڕو دروستدەبێت كە بازیدی (Basidiomycota) دروستدەبێت.

پاشەڕۆی گیانداران واتە پشقل و تەپاڵە، لە سەرەتادا ئەو پاشەڕۆیانە پێكدێن لە شەكری هەمەجۆر وەك سلیلۆز و نیوە سلیلۆز (Hemicellulose) وە نایترۆجین كە بوونی كەڕوی میكۆرەكانی جوتبوون كارا دەكات ئیتر بەو جۆرە ئەو هەموو كردارە ئاڵۆزانە لەو ناوەندە ڕوودەدات كە پێی دەوترێت گەوڕی گیانداران، بەڵام قورئانی پیرۆز ئەو هەموو كردارە ئاڵۆزانەی لە تەنها دوو وشەی( كَهَشِيمِ الْمُحْتَظِرِ )دا كۆكردۆتەوە بۆ ئەوەی وەسفی حاڵی ئەو نەتەوانەی پێ بكات كە بەو صەیحەیە لە ناوی بردوون، ئا ئەوەیە ئیعجازی زمانەوانی و زانستی لە قورئانی پیرۆزدا.

سه‌رچاوه‌:

http://quran-m.com/container2.php?fun=artview&id=835

http://www.nazme.ne