پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم) كاتێك پرسیاری لێ دەكرێت سەبارەت بە بەكارهێنانی مەی بۆ چارەسەركردنی نەخۆشی؟ لە وەڵامدا دەفەرموێت: ئەوە نەخۆشیە، و شیفای تێدا نیە:

– أن طارق بن سويد (رضي الله عنه) سأل النبي (صلى الله عليه وسلم) عن الخمر، فنهاه، أو كره له أن يصنعها. فقال: إنما أصنعها للدواء. قال: “إنه ليس بدواء ولكنه داء” -مسلم (3/ 1573) في كتاب الأشربة، 32 – باب تحريم التداوي بالخمر-.

 هەروەها دەفەرموێت: “إن الله لم يجعل شفاء أمتي فيما حرم عليها” -أبو داود، وأبو يعلى، والبزار، وصححه إبن حبان-.

 هەروەها دەفەرموێت: “إن الله خلق الداء والدواء، فتداووا، ولا تتداوو بحرام” -الطبراني: بإسناد رجال ثقات، كما في مجمع الزوائد.

هەروەها دەفەرموێت: “إن الله أنزل الداء والدواء، وجعل لكل داء دواء، فتداووا ولا تتداووا بحرام” -أبو داود في سننه (4/ 206- 207) كتاب الطب، 11- باب في الأدوية المكروهة.. السلسلة الصحيحة (برقم 6033)-.

خوای گەورە نەخۆشی و دەرمانەكەشی دروست كردووە.. ئێمەی مرۆڤ فەرمانمان پێكراوە بە دوای ڕێگە چارەكاندا بگەڕێین، كە بێگومان بوونیان هەیە، و لە خواردن و خواردنەوەی حەڵاڵیشدا دەست دەكەون، ئەگەر بیدۆزینەوە.. بەڵام پێدەچێت، لە كاتی ونیی ڕێگە چارە حەڵاڵەكە، ناچارمان كات هەندێك خواردن و خواردنەوە و ماددەی حەڕامكراو بەكار بێنین لە چارەسەرەكانماندا، بەڵام دەبێت بە ڕێژەی خۆی بێت و زیادەڕەوی تێدا نەكرێت.. لەگەڵ ئەوەی وا هەست دەكرێت دەستەوسانی ئێمەی مرۆڤ بێت كە ڕێگە چارە حەقیقیە حەڵاڵەكەمان دەرك پێ نەكردبێت..

ئایا نابێت خۆراك و خواردنەوەی قەدەغەكراو (حەرام) بەكاربهێنرێت وەك دەرمان؟

دیارە زانایان لە مێژەوە ئاماژەیان بەو پرسە داوە، و قسەی زۆریان لەسەر كردووە.. لەگەڵ بوونی هەندێ جیاوازی وردەكاریی لە بۆچوونەكانیاندا، بەڵام پێدەچێت لە كۆتاییدا لەسەر ئەو خاڵە، تا ڕادەیەك، بۆچوونیان نزیك بێت: كە ئەگەر خواردن و خواردنەوەی قەدەغەكراویش بەكار هات دەبێت لە سنورێكی زۆر تەسكدا بێت.. بە نموونە لەم ڕیوایەتەدا پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) ڕێگە دەدات بە یەكێك لە هاوەڵانی كە ئاڵتون بەكاربێنێت لە تەداوی لوتیدا: عن عجرفة بن أسعد، قال: أصيب أنفي يوم الكلاب في الجاهلية، فاتخذت أنفاً من ورق، فانتنّ عليّ، فأمرني رسول الله (صلى الله عليه وسلم) أن أتخذ أنفًا من ذهب -رواه الترمذي وقال حسن

. هەروەها ڕێگەی داوە هەندێك لە پیاوان ئاوریشم بەكار بێنن لەبەر نەخۆشی: -. (رخص رسول الله (صلى الله عليه وسلم) لعبدالرحمن بن عوف والزبير بن العوام بلبس الحرير لحكة كانت بهما) –البخاري ومسلم-.

باسەكەمان لەسەر بەكارهێنانی كحولە وەك چارەسەر، كە خواردنەوەی لە ڕێسای ئیسلامیدا حەرامە: (يَٰٓأَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوٓاْ إِنَّمَا ٱلۡخَمۡرُ وَٱلۡمَيۡسِرُ وَٱلۡأَنصَابُ وَٱلۡأَزۡلَٰمُ رِجۡسٞ مِّنۡ عَمَلِ ٱلشَّيۡطَٰنِ فَٱجۡتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمۡ تُفۡلِحُونَ) النساء90 هەروەها خوای گەورە خواردن و خواردنەوەی حەڵاڵی بۆ ڕوونكردوینەتەوە، تا نەكەوینە هەڵەوە: (وَمَا لَكُمۡ أَلَّا تَأۡكُلُواْ مِمَّا ذُكِرَ ٱسۡمُ ٱللَّهِ عَلَيۡهِ وَقَدۡ فَصَّلَ لَكُم مَّا حَرَّمَ عَلَيۡكُمۡ إِلَّا مَا ٱضۡطُرِرۡتُمۡ إِلَيۡهِۗ)  الأنعام 119.. دیارە لەلایەنی پزیشكیشەوە مەی خواردنەوە زیانی زۆری هەیە، گەرچی وترابێتیش به‌كارهێنانی هەندێك لەو جۆرە خواردنەوانە هەندێك سوودی هەیە بۆ تەندروستی –وەك لەناو هەندێكدا باوە – وەك نەخۆشی گۆرچیلە!

بەكارهێنانی هەر ڕێگەیەك لە ڕێگەچارەكانی پزیشكی دەبێت دوای توێژینەوەی زانستی، و بنكەی زانیاری Data base بێت، و لایەنی چاكە و خراپەی ئەو ماددانە لێی بكۆڵرێتەوە.. كاتێكیش بەكاردێت دەبێت سوودەكانی حەقیقی بن، و زیانەكانی زۆر كەم بن. ئەگینا ئەو كاتە هیچمان بە هیچ نەكردووە ئەگەر ماددەیەكی زیانبەخش بەكاربێنین بۆ چارەسەری نەخۆشییەكی ئاسان! بەڵام كاتێك زەروور بوو، بێگومان لەگەڵ زیانە زۆرەكانیشی ناچارین بەكاری بهێنین، بە نموونە: دەرمانە ژەهراوییەكانی نەخۆشییەكانی شێرپەنجە، كە پێشتر پێیان دەوت Cytotoxic drugs واتە: (دەرمانی ژەهراویكەری خانە!)، بەڵام ئێستا پێیان دەوترێت Chemo therapy واتە: چارەسەری كیمیایی!

((هیچ بڕێك لە كحول سەلامەت نییە)).. ئەمە سەربابەتی توێژینەویەكی پزیشكیی فراوانە لە مانگی نیسانی ساڵی 2014دا بڵاوكراوەتەوە، لە لایەن Laura A. Stokowskin, RN, MS. تێیدا هاتووە: «خواردنەوەی بەرپرس⁽¹⁾ Responsible drinking بووەتە ویردی سەر زمانی سەدەی 21، چۆن زۆربەی خەڵكی ئەنواڕنە كحول بەكارهێنان.. بەڵام كاتێك باس لە بوونی بە هۆكاری شێرپەنجە

ڕاپۆرتی جیهانیی شێرپەنجە (World Cancer Report) (WCR) بوو، كە لە لایەن ڕێكخراوی تەندرووستی جیهانی (WHO)/ بریكاری نێودەوڵەتی بۆ توێژینەوە لەسەر شێرپەنجە IARC بڵاوكرایەوە.

هەروەها لە ساڵی 1988دا ڕاگەیەنراوە كە كحول ماددەیەكی تووشكەری شێرپەنجەیەcarcinogen⁽³⁾..Jürgen Rehm  بەشداربووی WCR، لەسەر بابەتی خواردنەوەی كحول، و زانای گەورەی سەنتەری قاڵبوون و تەندرووستی دەروونی لە تۆرۆنتۆی كەنەدا، دەڵێت: «لە مێژەوە بوو دەمانزانی كە كحول هۆكاری تووشبوونی شێرپەنجەی سوورێنچكە، بەڵام تا15–10 ساڵی دوایی بە تەواوەتی نەماندەزانی چ پەیوەندیەك هەیە لە نێوان كحول و شێرپەنجەكانی تر، وەك شێرپەنجەی مەمك. تەنها لە 15–10ساڵی دواییدا سەرنجی ڕاكێشاین».

مەترسی مەی خواردنەوە پەیوەندی بە قەبارەی ژەمەكانەوە هەیە:

تا كحول زیاتر بخورێتەوە مەترسییەكان زیاترن.. دۆزراوەتەوە كە پەیوەندی نێوان شێرپەنجە و كحول خواردنەوە پەیوەندییەكی ڕاستەوخۆیە لە هەندێ جۆری شێرپەنجەدا، وەك شێرپەنجەی دەم و گەروو و قوڕقوڕاگە و سورێنچك و كۆڵۆن و ڕێكە و جگەر و مەمك، هەروەها پەنكریاس و لیوكیمیا و شێرپەنجەی ملی منداڵدان و دەرچە و زێی كۆئەندامی زاووزێی مێینە و پێست⁽¹⁾. بە ڕێژەیەكی كەمتر پەیوەندی ژەمەكانی خواردنەوەی كحول لەگەڵ شێرپەنجەی گورچیلە دۆزراوەتەوە⁽²⁾.

ئایا ڕاستە خواردنەوەی ڕێژەیەكی كەمی كحول نابێتە هۆی توشبوون بە شێرپەنجە؟

لە كۆ توێژینەوەیەك Meta-analysis كە 222 توێژینەوەی لە خۆ گرتووە، و 152000 بەشداربووی لەخۆ گرتبوو، 92000 كەسیان كە بە ڕێژەیەكی كەم كحولیان خواردبۆوە و شێرپەنجەیان هەبوو.. بەڵام 60000 كەسیان نەیانخواردبۆوە و شێرپەنجەیان هەبووە: بینرابوو كە ئەوانەی بە كەمیش دەخۆنەوە مەترسی توشبوونیان هەیە بە شێرپەنجەی دەم و گەروو و سورێنچك و مەمك⁽³⁾.

لەو كۆتوێژینەوەیەدا دەركەوتووە: ساڵی 2004 لەسەر ئاستی جیهاندا 5000 حاڵەتی مردوو تۆمار كراوە بە هۆكاری شێرپەنجەی دەم و گەروو، 24000 حاڵەتیش بەهۆی شێرپەنجەی سوورێنچكەوە، و 5000 حاڵەتیش بەهۆی شێرپەنجەی مەمكەوە.. هۆكانیان گەڕێندراوەتەوە بۆ خواردنەوەی ڕێژەیەكی كەمی كحول.. هاوكات تێبینیان كردبوو كەم خواردنەوەی كحول پەیوەندی نەبووە بە شێرپەنجەی كۆڵۆن و ڕێكە و جگەر و قوڕقوڕاگەوە.

خواردنەوەی كحول بەلای كەمەوە 15 ماددەی شێرپەنجەكەری تێدایە لەوانە: ئەسیت ئەڵدیهایت (Acetaldehyde)، ئەكریلەماید (Acrylamide)، ئەفلادۆكسینەكان (Afladoxins)، ئاڕسنیك (Arsenic)، بەنزین (Benzene)، كادمیۆم (Cadmium)، ئیسانۆڵ(Ethanol)، كاربۆناتی ئەسیل(Ethyl Carbonate)، فۆرم ئەڵدیهاید (Formaldehyde)، قوڕقوشم (Lead)⁽⁴⁾.. كاتێك ئەو ماددانە بەر ناوپۆشی گەروو و ناودەم و قوڕقوڕاگە و سورێنچك دەكەوێت -بەهۆی بەرزی چڕی ئەسیت ئەڵدیهایتەوە- دەبێتە هۆی ئەستوور بوونی ناوپۆشەكەیان (hyperprolifration).. تەنانەت ژەمێكی كەمی كحولیش كە ڕاستەوخۆ بەر ئەو ناوپۆشە دەكەوێت مەترسی تووشبوونی شێرپەنجە زیاد دەكات تیایاندا⁽⁵⁾.

لەم دوو دەیەیەی دواییدا هەندێك توێژینەوە دەركەوت بە تایبەتی لە فەڕەنسا، پێیان دەوترێت (French Paradox)، واتە (ناتەبایی فەڕەنسی)، وەك دژوارییەك لە نێوان ڕاستیە زانستیەكان دەربارەی زیانەكانی كحول، و ئەو بەناو سوودانەی كە بە هۆی خواردنەوەی بەرپرسانەی كحولەوە مرۆڤ دەستی دەكەوێت! بۆیە بەناوی فەرەنساشەوەیە چونكە لە فەڕەنسادا زۆرترین ڕێژەی خواردنەوەی تێدا سەرف بووبوو، بەتایبەتی شەراب.. تیایاندا هاتووە: بە خواردنەوەی ژەمێكی كەم یان مامناوەند لە كحول، بە تایبەتی شەرابی سوور پێش یان كاتی نانی ئێوارە، دەركەوتووە پارێزگاری لە نەخۆشییەكانی دڵ دەكات.. بینیوبیان ئەو كەسانە كەمتر دووچاری نەخۆشییەكانی دڵ دەبن. هاوكات زیانە زۆرەكانی خواردنەوەی بڕی زۆریان بیرنەچووە ئاماژەی پێ بدەن، وەك بەرزبوونەوەی فشاری خوێن، و لەرزینی دڵ، و جەڵتەی دڵ و مێشك⁽⁶⁾.

بوونی بەڵگە لەسەر زیانە تەندروستیەكانی كحول بەهێزترە لە بوونی بەڵگە لەسەر سوودەكانی.. خوای گەورە دەفەرموێت: (يَسۡ‍َٔلُونَكَ عَنِ ٱلۡخَمۡرِ وَٱلۡمَيۡسِرِۖ قُلۡ فِيهِمَآ إِثۡمٞ كَبِيرٞ وَمَنَٰفِعُ لِلنَّاسِ وَإِثۡمُهُمَآ أَكۡبَرُ مِن نَّفۡعِهِمَا) البقرة219.. ئەگەر پێبچێت هەندێك سوودی مەی خواردنەوە دۆزرابێتەوە لە لایەنی پزیشكیەوە، ئەوە بێگومان زیانەكانی زۆر زۆرترە، لەوانە تووشبوون بە نەخۆشی شێرپەنجە -وەك باسمان كرد -.. دۆزراوەتەوە «رێژەی (زیان -بۆ -سوود)ی خواردنەوە زیاترە لە تەمەنی گەنجیدا، كە دەبێتە هۆی ژەهراوی بوونی لاشە. ئەمە جگە لە ماكە خراپەكان، وەك ڕووداوی هاتووچۆ، و توندوتیژی، و كێشە كۆمەڵایەتییەكان.. لە ڕاستیدا لەنێوان تەمەنی 59-15 ساڵیدا هەڵسوكەوتە خراپەكان بەهۆی بەكارهێنانی كحولەوە هۆكاری زوو مردنە (premature death)⁽⁷⁾.

ماوەتەوە بڵێین خوای گەورە شارەزاترە لەوەی سوود بە مرۆڤ دەگەیەنێت لە مرۆڤ خۆیشی، چونكە خۆی مرۆڤی بەدیهێناوە، و لە هەموو كەس بۆیان باشترە (أَلَا يَعۡلَمُ مَنۡ خَلَقَ وَهُوَ ٱللَّطِيفُ ٱلۡخَبِيرُ) الملك14.

1)واتە خواردنەوەی بڕێكی دیاریكراو لە كحول، بە قەبارەیەكی كەم، لە چەند كاتێكی دیاری  كراوا.

2)Rehm J, Shield K. Alcohol consumption. In: Stewart BW, Wild CB, eds. World Cancer Report 2014. Lyon, France: International Agency for Research on Cancer; 2014.

3)Bagnardi V, Rota M, Botteri E, et al. Light alcohol drinking and cancer: a meta-analysis. Ann Oncol. 2013;24:301-308. Abstract

4)Lachenmeier DW, Przbylski MC, Rehm J. Comparative risk assessment of carcinogens in alcoholic beverages using the margin of exposure approach. Int J Cancer. 2012;131:E995-E1003.

5)Homann N, Kärkkäinen P, Koivisto T, Nosova T, Jokelainen K, Salaspuro M. Effects of acetaldehyde on cell regeneration and differentiation of the upper gastrointestinal tract mucosa. J Natl Cancer Inst. 1997;89:1692-1697.

6)Renaud S, de Lorgeril M. Wine, alcohol, platelets, and the French paradox for coronary heart disease. Lancet. 1992;339:1523-1526.

7)O›Keefe JH, Bhatti SK, Bajwa A, DiNicolantonio JJ, Lavie CJ. Alcohol and cardiovascular health: the dose makes the poison…or the remedy. Mayo Clin Proc. 2014;89:382-393.