گه‌ردوونزانى له قورئان و سوننه‌تدا
گه‌ردوونزانى له قورئان و سوننه‌تدا
د.مه‌ریوان ئه‌حمه‌د ره‌شید – دكتورا – فیزیای گەردونی
جێى خۆیه‌تى لێره‌دا باسى هه‌ندێك نموونه‌ى ئیعجازى بكه‌ین له قورئانى پیرۆزدا.. وه‌ك ئاشكرایه ئه‌م قورئانه موعجیزه‌ى پێغه‌مبه‌رى نازداره (صلى الله عليه وسلم) و به‌رنامه‌یه‌كه كه له‌و كاته‌ى هاتووه‌ته خواره‌وه بۆ پێغه‌مبه‌ر تا ئه‌و كاته‌ى ئه‌م هه‌ساره‌یه‌ى ئێمه (زه‌وى) ژیانى بۆ نووسرابێت به‌رنامه‌ى ژیانى مرۆڤه, بۆیه كاتێك باس له قورئان ده‌كه‌ین ئه‌و راستى یه‌مان بۆ ده‌رده‌كه‌وێت كه ئه‌م قورئانه هه‌موو لایه‌نه‌كانى ژیانى به‌سه‌ر كردووه‌ته‌وه: لایه‌نه كۆمه‌ڵایه‌تى یه‌كان, لایه‌نه رۆشنبیرى یه‌كان, لایه‌نه ئه‌ده‌بى یه‌كان, لایه‌نه زانستى یه‌كان و …..هتد.
كاتێك قورئانى پیرۆز هه‌موو لایه‌نه‌كانى به‌سه‌ر كردووه‌ته‌وه ئه‌وه‌شى دیارى كردووه كه رۆژێك دێته پێشه‌وه كه زانست بۆ خۆى بێته مه‌یدان و قسه‌ى هه‌بێت له‌سه‌ر رووداوه‌كان و ده‌وروبه‌ر, ته‌نانه‌ت له‌سه‌ر بیروباوه‌رِى مرۆڤیش, قورئانى پیرۆز له‌گه‌ڵ ئه‌و عه‌قڵانه‌ى له‌بوارى زانستدا كارده‌كه‌ن گفتوگۆى هه‌یه و هه‌روه‌ها روون كردنه‌وه و به‌رنامه‌ى هه‌یه, یه‌كێك له‌و بواره زانستى یه گرنگانه بوارى گه‌ردوونزانى یه.
لاى به‌رِێزتان ئاشكرایه كه یه‌كێك له‌و شتانه‌ى كه له كۆنه‌وه سه‌رنجى مرۆڤه‌كانى راكێشاوه بریتى بووه له ده‌وروبه‌رى, له‌وانه ئاسمان و به‌تایبه‌تى ئه‌ستێره‌كان, زۆرێك له دیارده گه‌ردوونى یه‌كان هه‌ر له كۆنه‌وه مرۆڤیان سه‌رسام كردووه, بۆ ئه‌وه‌ى بزانین كه قورئان چ ئاماژه باشى یه‌كى كردووه له بوارى گه‌ردووندا له پێشدا باسى ئه‌ستێره ده كه‌ین.. له ئه‌ستێره‌كه‌ى خۆمانه‌وه ده‌ست پيَبكه‌ین و پاشان ورده ورده هه‌نگاو بنێین بۆ هه‌ساره‌كانى تر و سه‌ربوردێكى خێرا بۆ كۆمه‌ڵه‌ى خۆر و پاشان ده‌وروبه‌رى كۆمه‌ڵه‌ى خۆر و ئه‌ستێره‌كانى تر.
كۆمه‌ڵه‌ى خۆرى خۆمان له ئه‌ستێره‌یه‌ك پێكهاتووه كه بریتى یه له خۆر, هه‌روه‌ها له چه‌ند هه‌ساره‌یه‌ك كه به ده‌ورىدا ده‌سوورِێنه‌وه,هه‌ساره‌كانى كۆمه‌ڵه‌ى خۆر بكه‌ین ئه‌مانه‌ن: عـطارد (Mercury), ڤـیـنۆس (Venus), زه‌وى (Earth), مه‌ریخ (Mars), موشته‌رى (Jupiter), زوحه‌ل (Saturn), ئۆرانۆس (Uranus), نیپتۆن (Neptune), پلۆتۆ (Pluto).
ئێمه له‌سه‌ر زه‌وىدا هه‌ندێك پێوانه به‌كاردێنین كه بریتى یه له مه‌تر یان كیلۆمه‌تر, ئه‌مانه تا رادده‌یه‌ك بۆ پێوانى ماوه‌كان له كۆمه‌ڵه‌ى خۆردا به كه‌ڵك دێن, بۆ نموونه ماوه‌ى نێوان زه‌وى و خۆر بریتى یه له 150 ملیۆن كیلۆمه‌تر، ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت پێوانه‌ى نێوان ئه‌ستێره‌كانى ده‌ره‌وه‌ى كۆمه‌ڵه‌ى خۆر بكه‌ین ئه‌م پێوانه‌یه به كه‌ڵك نایه‌ت, كاتێك ده‌چینه فراوانى گه‌ردوون پێویسته یه‌كه‌یه‌كى تر هه‌ڵبژێرین كه بتوانین دوورى نێوان ئه‌ستێره‌كانى پيَ بپێوین, بۆیه كه ده‌چینه ده‌ره‌وه‌ى زه‌وى و كۆمه‌ڵه‌ى خۆر یه‌كه‌یه‌كى ترى پێوانه هه‌ڵده‌بژێرین كه بریتى یه له (ساڵى رووناكى).
(ساڵى رووناكى) ئه‌و ماوه‌یه‌یه كه رووناكى له‌ماوه‌ى یه‌ك ساڵدا ده‌یبرِێت به خێرایی (300,000كم) له یه‌ك چركه‌دا, ئه‌مه بریتى یه له 1ساڵى رووناكى, كاتێك زانایان باس و لێكۆڵینه‌وه‌یان له‌سه‌ر ئه‌ستێره‌كانى كۆمه‌ڵه‌ى خۆر كرد بینى یان ماوه‌ى نێوانیان زۆر فراوانه كه كیلۆمه‌تر و ئه‌وانه به كه‌ڵك نایه‌ت بۆ پێوانه‌ى, له‌به‌ر ئه‌وه ساڵى رووناكى یان هه‌ڵبژارد و كاتێك پێوانه‌ى ئه‌و ماوه زۆرانه‌یان كرد بینى یان كه تێكرِاى دوورى نێوان ئه‌ستێره‌كان بریتى یه له 4ساڵى رووناكى (واته ئه‌گه‌ر 4ساڵ به خێرایی رووناكى كه بریتى یه له 300هه‌زار كم له یه‌ك چركه‌دا برِۆین ئینجا ده‌توانین له ئه‌ستێره‌یه‌كه‌وه بچینه سه‌ر ئه‌ستێره‌یه‌كى تر).
خۆرى خۆمان ئه‌ستێره‌یه‌كه له گه‌له‌ستێره‌ى ( مجرة )ى رێگاى كاكێشان (درب التبانه Milky Way) كه ئه‌و گه‌له‌ستێره‌یه‌یه كه خۆمانى تێداین, كه نزیكه‌ى 100ملیار (ئێستا ده‌ڵێن 200ملیار) ئه‌ستێره‌ى تێدایه, ئه‌میش به پشت به‌ستن به هه‌ندێك پێوانه و ئامارى تایبه‌تى, ئه‌م ئه‌ستێرانه ئه‌گه‌ر زوربه‌یشیان 4 ساڵى رووناكى له یه‌كتره‌وه دووربن ئه‌وه ماوه‌یه‌كى زۆر فراوان ده‌رده‌چێت, ئه‌مه سه‌باره‌ت به گه‌له‌ستێره‌ى خۆمان, خۆ ئه‌كه‌ر دوورتر برِۆین ئه‌وا نزیكترین گه‌له‌ستێره لێمانه‌وه, ئه‌گه‌ر بێتو هه‌ردوو گه‌له‌ستێره‌ى ماجه‌لانى گه‌وره (كه 24000 ساڵى رووناكى لێمانه‌وه دووره) و ماجه‌لانى بچووك كه (26000 ساڵى رووناكى لێمانه‌وه دووره) باس نه‌كه‌ین ئه‌وا نزیكترین گه‌له‌ستێره لێمانه‌وه (2.300,000) دوو ملیۆن و سىَ سه‌د هه‌زار ساڵى رووناكى دووره!! كه ناوى (ئه‌ندرۆمیدا)یه (Andromeda), واته ئه‌گه‌ر دوو ملیۆن و سىَ سه‌د هه‌زار ساڵ به خێرایى رووناكى كه 300 هه‌زار كیلۆمه‌تره له چركه‌یه‌كدا برِۆین ئینجا ده‌گه‌ینه ئه‌وىَ, ئه‌م ماوه فراوانه‌ى نێوان ئه‌ستێره‌كان تازه بۆ زانایانى سه‌رده‌م ده‌ركه‌وتووه و سه‌رسامى كردوون.
كه ته‌ماشاى قورئانى پیرۆز ده‌كه‌ین ده‌بینین له زوربه‌ى ئه‌و ئایه‌تانه‌ى باسى ئاسمان ده‌كه‌ن, به تایبه‌تى گرنگى یان داوه بــــــــه شوێنى ( موقع )ى ئــــاسمان, ئه‌وه‌تا خواى گه‌وره له سووره‌تى ( الواقعة )دا ده‌فه‌رموێت: فَلَا أُقْسِمُ بِمَوَاقِعِ النُّجُومِ {75} وَإِنَّهُ لَقَسَمٌ لَّوْ تَعْلَمُونَ عَظِيمٌ {76}
واتـــــه: سوێند بێت بــــــه جێگــه و ( موقع )ى ئه‌ستێره‌كــــان, چونكه ئه‌گه‌ر ئێوه بتانزانى یایه, بۆتان ده‌رده‌كه‌وت كه ئه‌م سوێنده چه‌ند گه‌وره‌یه.
گه‌وره‌یى ئه‌ستێره‌كان و شوێنه‌كانیان و دوورى یه‌كانیان ئێستا زانایانى سه‌رده‌م بۆیان ده‌ركه‌وتووه و ئه‌مه‌ش گرنگى و گه‌وره‌یی ئه‌م ئایه‌ته‌یان بۆ ده‌رده‌خات, لێره‌دا پرسیارێك دێته كایه‌وه: ئایا له سه‌رده‌مى پێغه‌مبه‌ر (صلى الله عليه وسلم) و هاوه‌ڵانى دا چۆن له‌م ئایه‌ته تێگه‌یشتوون؟
چونكه هیچ جۆره پێوانیه‌ك نه‌بووه كه ماناى راسته‌قینه‌ى ئایه‌ته‌كه‌ى پآهه‌ڵسه‌نگێنن و ته‌نیا له سه‌ده‌ى بیسته‌مدا ئێمه راستى ئه‌م بابه‌ته‌مان بۆ روون بووه‌ته‌وه, له وه‌ڵامدا ده‌ڵێین:
قورئان به‌رنامه‌ى سه‌ر زه‌وى یه تا دونیا دونیایه, گه‌وره‌یى یه‌كه‌ى له‌وه‌دایه كه هه‌موو مرۆڤه‌كان و له هه‌موو سه‌رده‌مێكیشدا به‌پيَى سه‌رده‌مه‌كه‌ى خۆیان لىَى تێگه‌یشتوون, ئه‌گه‌ر مرۆڤێك بێنین له بوارى گه‌ردوونزانىدا هیچ نه‌زانێت و ته‌نانه‌ت نه‌خوێنده‌واریش بێت, ئه‌گه‌ر بۆ خۆى به چاوى خۆى سه‌یرى ئاسمان بكات ئه‌ستێره‌كان و شوێنه‌كانیان سه‌رنجى راناكێشێت؟! له سه‌رده‌مى پێغه‌مبه‌ریشدا (صلى الله عليه وسلم) ئه‌م تێرِوانینه ساده‌یه كافى بووه بۆ ئه‌وه‌ى له‌ماناى ئایه‌ته‌كه تيَبگه‌ن, به‌ڵام ئێستا كه زانست و هۆكاره ته‌كنۆلۆجى یه‌كان پێش كه‌وتووه شتى گه‌وره‌تر و سه‌رسورِهێن ترى بۆ ده‌رخستووین و ماناى گه‌ره‌ترى ئایه‌ته پیرۆزه‌كه‌ى بۆ ده‌رهێناوین, دڵنیاین له‌وه‌ش كه له داهاتوودا شتى گه‌وره‌ترمان بۆ ده‌رده‌كه‌وێت و ته‌نها خواى گه‌وره خۆى ده‌زانێت كه چ خوێندنه‌وه‌یه‌كى ترمان ده‌بێت له داهاتوودا بۆ گه‌وره‌یی و دووریی و شوێنى ئه‌ستێره‌كان.
كاتێك زانستى گه‌ردوونزانى له سه‌ده‌ى بیسته‌مدا ئه‌و پێشكه‌وتنه گه‌وره‌یه‌ى به‌خۆوه بینى, شتى گه‌وره‌ترى له ( مواقع النجوم) دا بۆ ده‌رخستین, ئێستا باسى تر له ئارادایه و له هه‌ندێك بیردۆزى زانستى یه‌وه ئه‌وه روون بووه‌وه كه ئه‌ستێره‌كان ئێستا ئێمه له شوێنێكدا تێبینى ده‌كه‌ین به‌ڵام له‌راستىدا له‌و شوێنه‌ىدا نه‌ماوه, بۆ نموونه ئه‌ستێره‌یه‌ك كه 4ساڵى رووناكى لێمانه‌وه دووربێت, رووناكى هاتوو له‌و ئه‌ستێره‌یه‌وه 4سالڕ ده‌خایه‌نێت ئینجا ده‌گاته ئێمه و ده‌یبینین, واته ئه‌ستێره‌یه‌ك ساڵى 2000 رووناكى بۆ ناردووین ئێمه له 2004دا بینیومانه, كه‌واته ئێمه له 2004دا شوێنى ئه‌و ئه‌ستێره‌یه‌مان له ساڵى 2000دا بینیوه! ئه‌و ئه‌ستێره‌یه ئێستا له شوێنى جارانى نه‌ماوه و چووه‌ته شوێنێكى تر, كه‌واته ئه‌م گۆرِینى شوێنانه خۆى له‌خۆىدا گه‌وره‌یی شوێنى ئه‌ستێره‌كان ده‌رده‌خات كه ئایه‌ته‌كه‌ى سه‌ره‌وه ئاماژه‌ى پێداوه ( بِمَوَاقِعِ النُّجُومِ ) واته: به شوێنى ئه‌ستێره‌كان.
لێره‌وه خوێندنه‌وه‌یه‌كى ترمان بۆ ئایه‌ته پیرۆزه‌كه ئه‌وه‌یه كه له سه‌ره‌وه باسمان كرد, ئێستا ئێمه به سه‌دان هه‌زار كیلۆمه‌تر له شوێنى خۆمان لاچووین و ئێمه‌ش شوێن گۆرِینمان هه‌یه له‌م گه‌ردوونه‌دا, له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ئێمه پابه‌ند بووین به كۆمه‌ڵه‌ى خۆره‌وه و ئه‌ویش پابه‌نده به گه‌له ستێره‌كه‌مانه‌وه, لێره‌وه لایه‌نێكى تر له فراوانى گه‌ردوون دێته كایه‌وه كه زانایان له سه‌ره‌تاى سه‌ده‌ى پێشووه‌وه هه‌ستیان پێكرد , ئه‌ویش بریتى یه له فراوان بوونى گه‌ردوون.
وه‌ك سه‌ره‌تا ئاماژه‌مان پێدا یه‌كه‌ى سه‌ره‌كى پێكهاته‌ى گه‌ردوون بریتى یه له ئه‌ستێره, فراوان بوونى گه‌ردوون له قورئانى پیرۆزیشدا ئاماژه‌ى پێدراوه, خواى گه‌وره له سووره‌تى ( الذاريات )دا ده‌فه‌روێت: وَ السَّمَاءَ بَنَيْنَاهَا بِأَيْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ {47}
واته: هه‌ر ئێمه ئاسمانمان دروست كردووه و به‌رده‌وام فراوانى ده‌كه‌ین, ئه‌مه راستى یه‌كى دان پێدانراوى رۆژگارى ئه‌مرِۆمانه.
ئه‌م فراوان بوونى گه‌ردوونه یه‌كێك له كه‌ڵه زانایانى فیزیاى خسته هه‌ڵه‌وه كه ئه‌ویش زانا (ئه‌لبێرت ئه‌نیشتاین) بوو, ئه‌نیشتاین له بیردۆزه‌كانىدا باسى له‌وه كردووه كه گه‌ردوون وه‌ستاوه, ته‌نانه‌ت له یه‌كێك له تیۆره‌كانىدا نه‌گۆرِێكى ماتماتیكى هێنا كه فه‌رزى كرد كه ده‌بێت گه‌ردوون وه‌ستاو بێت, له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا زانایانى ئیماندار به پشت به‌ستن به ئایه‌ته‌كانى قورئان باوه‌رِیان وابوو كه نابێت و ناكرێت گه‌ردوون وه‌ستا بێت, تاوه‌كو یه‌كێكى تر له زانا ناسراوه‌كانى گه‌ردوونزانى به‌ناوى (ئه‌دوین هه‌بلڕ) هات و له‌كۆتایی بیسته‌كانى سه‌ده‌ى رابوردوودا هه‌ستا به تێبینى كردنى ئه‌ستێره‌كانى گه‌ردوون و بۆى ده‌ركه‌وت كه ئه‌ستێره‌كان له تێكرِاى گه‌ردووندا ئه‌و تیشكى رووناكى یه‌ى كه ده‌ینێرن شه‌به‌نگێكى سوور ده‌نێرن, به ئاوێته كردنى ئه‌م راستى یه له‌گه‌ڵ دیارده‌یه‌ك له فیزیادا كه پێى ده‌ووترێت دیارده‌ى دۆپله‌ر گه‌یشته ئه‌و راستى یه‌ى كه ئه‌م ئه‌ستێرانه و گه‌له‌ستێرانه‌ى له ده‌ورماندان له گه‌ردووندا هه‌موویان لێمان دوور ده‌كه‌ونه‌وه, واته گه‌ردوون له كشاندایه, ئه‌م زانایه هه‌ستا به ده‌عوه‌ت كردنى ئه‌نیشتاین بۆ سه‌ردانى ( مرصد )ه‌كه‌ى, كه پاشان ئه‌نیشتاین بیروباوه‌رِى گۆرِى و له كۆتایی ژیانىدا ده‌یووت: یه‌كێك له‌و هه‌ڵانه‌ى ژیانم ئه‌وه بوو كه گه‌ردوونم به وه‌ستاو دانا, ئه‌مه‌ش ئاماژه باشى یه‌كه بۆ فراوان بوونى گه‌ردوون له‌لایه‌ن گه‌وره زانایانى فیزیاوه.
به‌رِێزان كه دیسانه‌وه سه‌یرى ( مواقع ) و جێگه‌ى ئه‌ستێره‌كان ده‌كه‌ین, فراوان بوونى گه‌ردوون چ سه‌ره‌نجامێكى ده‌بێت؟ ئه‌گه‌ر فراوان بوونى گه‌ردوون به‌رده‌وام بێت ئه‌وا ده‌گاته رادده‌یه‌ك كه دیسانه‌وه یاسای گه‌ردوونى تێك ده‌چێت, ئه‌گه‌ر ئه‌م فراوان بوونى گه‌ردوونه به‌رده‌وام نه‌بێت و بوه‌ستێت به‌هۆى بوونى رێژه‌یه‌كى چرِى دیارى كراو كه سنوورى بۆ داده‌نێت, ئه‌مه ده‌بێته هۆى ئه‌وه‌ى جارێكى تر گه‌ردوون بچێته‌وه یه‌ك و بگه‌رِێته‌وه بۆ سه‌ره‌تاى پێك هاتنى گه‌ردوون, له فراوان بوونى گه‌ردووندا خاڵێكى گرنگى تر هه‌یه كه ئه‌ویش ئه‌وه‌یه كه ده‌یسه‌لمێنێت كه گه‌ردوون ناكۆتا ( أزلي ) نى یه و دروستكارى هه‌یه كه خواى گه‌وره‌یه, ئه‌گه‌ر بێتو هه‌ر شتێك به‌ره‌و بڵاوبوونه‌وه بچێت (وه‌ك گه‌ردوون) ئه‌مه ماناى ئه‌وه‌یه كه سه‌ره‌تا خاڵێك هه‌بووه كه لێوه‌ى ده‌ستى پيَكردووه, واته خاڵێكى سه‌ره‌تا هه‌بوو و ئینجا به تێپه‌رِبوونى كات به‌سه‌رىدا فراوان بووه و زیادى كردووه به‌ره‌و ده‌ره‌وه, ئه‌مه واى له زوربه‌ى زانایانى فیزیا كردووه كه بڵێن گه‌ردوون سه‌ره‌تا له خاڵێكه‌وه ده‌ستى پێكردووه, ئه‌مه‌یش ده‌ست پێكردنه‌وه‌یه‌كه كه دیسان قورئانى پیرۆز ئاماژه‌ى پيَكردووه, كه‌واته باس له ئه‌ستێره‌كان و فراوان بوونى گه‌ردوون یه‌كێكه له‌و مه‌سه‌له گرنگانه‌ى كه له قورئاندا ئاماژه‌یان پێكراوه.
راستى یه‌كى تر كه له‌م ساڵانه‌ى دوایىدا بۆ زانایان روون بووه‌وه, باسێكى زۆر گرنگه له قورئانى پیرۆزدا و ئاماژه‌یه‌كى سه‌رسورِهێنه‌رى تێدایه, ئه‌وه‌یه كه خواى گه‌وره له سووره‌تى ( الحديد )دا له به‌شێك له ئایه‌تى (25)دا ده‌فه‌رموێت: وَأَنزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ
بۆچى خواى گه‌وره ده‌فه‌رموێت ( وَأَنزَلْنَا الْحَدِیدَ) به ماناى ئه‌وه‌ى كه ئێمه كانزاى (ئاسن)مان له ئاسمانه‌وه دابه‌زانده سه‌ر زه‌وى, و بۆچى نافه‌رموێت: ئێمه (ئاسن)مان دروست كرد له‌سه‌ر زه‌وى دا؟
زانایانى گه‌ردوون له‌كاتى لێكۆڵینه‌وه‌یان له دروست بوونى زه‌وى و پێكهاته‌ى زه‌وى دا شتى سه‌ر سورِهێنه‌ریان بۆ روون بووه‌وه, له‌وه سه‌رسام بوون كه ئایا ئاسن له‌سه‌ر زه‌وى هى خودى زه‌وى خۆیه‌تى یاخود له شوێنى تره‌وه بۆى هاتووه؟ ئه‌و توێژینه‌وانه‌ى له‌م بواره‌دا كران ئه‌وه‌یان روون كرده‌وه كه ئاسن هیچ وزه‌یه‌ك نى یه له كۆمه‌ڵه‌ى خۆردا به وزه‌ى خۆریشه‌وه كه بتوانێت ئاسن دروست بكات, واته ده‌بێت له ده‌ره‌وه‌ى كۆمه‌ڵه‌ى خۆریشه‌وه هاتبێت, با بزانین چۆن؟
ئه‌ستێره‌كان قۆناغى ژیانیان هه‌یه وه‌ك مرۆڤ چۆن له ژیانى دا به قۆناغه‌كانى (منداڵى, لاوێتى, كاملَ بوون, پیریی و مردن)دا ده‌رِوات, ئه‌ستێره‌كانى گه‌ردوونیش هه‌مان حاڵيان به‌سه‌ردا دێت, كاتێك ده‌ڵێین ئه‌ستێره‌یه‌ك گه‌نجه یان له لاوێتى دایه ئه‌وه ماناى ئه‌وه‌یه كه زوربه‌ى زۆرى ئه‌و ئه‌ستێره‌یه له گازى هایدرۆجین پێك هاتووه, بۆ نموونه خۆرى خۆمان ئه‌ستێره‌یه‌كى گه‌نجه, هایدرۆجین مادده‌ى سه‌ره‌كى یه‌تى بۆ دروست بوونى ئه‌و ووزه و رووناكى یه‌ى كه پێمان ده‌گات, له خۆردا له هه‌ر چركه‌یه‌كدا 616ملیۆن ته‌ن له مادده‌ى خۆر كه هایدرۆجینه ده‌گۆرِدرێت بۆ 612ملیۆن ته‌ن له گازى هیلیۆم, واته له هه‌ر چركه‌یه‌كدا 4 ملیۆن ته‌ن له مادده‌ى خۆر نامێنێت له كردارێكدا كه پيَى ده‌ووترێت كردارى ناووكه یه‌كبوون, ئه‌م مادده‌یه نامێنێت و ده‌گۆرِێت بۆ رووناكى و گه‌رمیی و وزه, به‌شى زه‌وى خۆمان له‌و گه‌رمى یه ته‌نها بریتى یه له یه‌ك به‌ش له 2 ملیۆن به‌ش!!
كه‌واته كاتێك ئه‌ستێره‌كه له قۆناغێكى ژیانى یه‌وه ده‌چێته قۆناغێكى تره‌وه, ورده ورده هادرۆجینه‌كه‌ى سه‌رف ده‌كات و ده‌بێت به هیلیۆم, پاشان ئه‌ویش سه‌رف ده‌كات و ده‌بێت به مادده‌یه‌كى قورستر (وه‌ك كاربۆن), كه ئه‌ویش سه‌رف ده‌كات و تا ده‌كاته قۆناغێك ئه‌و ئه‌ستێره‌یه مادده‌ى ناوى ده‌بێت به ئاسن, كه بوو به ئاسن ئه‌و ئاسنه وزه‌یه‌كى یه‌كجار زۆرى ده‌وێت بۆ ئه‌وه‌ى بتوێته‌وه, كه ئه‌م كرداره ئه‌و كردارى تواندنه‌وه ئاسایى یه نى یه كه له‌سه‌ر زه‌وىدا هه‌مانه, ئه‌بێت ئه‌و كرداره بگاته ناوكى ئه‌تۆمى ئاسنه‌كه و كردارى ناوكه یه‌كبوونى به‌سه‌ردا بهێنێت و وزه‌ى ليَبدات, به‌ڵام هیچ ئه‌ستێره‌یه‌ك نى یه كه بتوانێت ئه‌مه بكات.
چونكه كاتێك ئه‌و ئاسنه به‌سه‌ر ناوكى ئه‌ستێره‌كه‌دا كه‌ڵه‌كه ده‌بێت, ئیتر تحویل نابێت و ئه‌و ئه‌ستێره‌یه ده‌گاته قۆناغى كوژانه‌وه و مردن و فه‌وتان, لێره‌دا ده‌بینین خواى گه‌ره له قورئانه‌كه‌ى دا ئاماژه‌ى به‌م راستى یه داوه له‌سووره‌تى (التكویر)دا كه ده‌فه‌رموێت: إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ {1} .. واته: رۆژێك دێت كه خۆر ده‌پێچرێت.
ئەم بابەتە لە گۆڤاری هەیڤ ژمارە (7) و ژمارە (25) ژمارە نایاب دا بڵاوكراوەتەوە
Related posts
-
كاريگه‌ريی ژه‌هری مار له‌سه‌ر مناڵ له‌بارچوون و نابینایی
-
کاریگەريی قورئان لە سەر لابردنی فشارە دەروونییەکان
-
ڕەواندنەوەی گومانێك لەسەر ئیعجازی ئایەتی (أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ كَانَتَا رَتْقًا فَفَتَقْنَاهُمَا)
-
ڕووەکی ئەلۆڤێرا لە ژێر ڕۆشنایی فەرموودە پیرۆزەکانی پێغەمبەرﷺ
-
هەڵسەنگاندنی لێدانەکانی دڵ و فشاری خوێن لە جووڵە جیاوازەکانی نوێژدا
