ئاماژەکانی ئیعجاز لە چیرۆكەكانی قورئانی پیرۆزدا

ئاماژەکانی ئیعجاز لە چیرۆكەكانی قورئانی پیرۆزدا

 

أ‌. باسم وحید الدین علی
و: ئەندازیار/ شاهۆ ڕەشید غفور

 

خوای گەورە لە سورەتی (الملك )دا دەفەرموێت : (أَلا ێعْڵمُ مَنْ خَڵقَ ۆهُۆ اللَّطیفُ الْخَبِیرُ ﴿١٤﴾) واتە : (مه‌گه‌ر خوا نازانێت کێی دروست کردووه‌ و چۆنی دروست کردووه‌، له‌ کاتێکدا ئه‌و زاته وردکار و به سۆز و ئاگایه‌.)
وردەكار و زانایە بە چۆنیەتی ئامۆژگاریكردنی بەندەكانی خۆی و ڕاكێشانی سەرنجیان بۆ گوێگرتن و پەند وەرگرتن، لەبەرئەوە باسكردنی ڕووداوەكان بە شێوازی چیرۆك بەشێكی گرنگە لە قورئانی پیرۆزدا، چونكە چیرۆك كاریگەرییەكی زۆری هەیە لە سەر دەروونی مرۆڤەكان و با كەس گومان نەبات كە چیرۆك تەنها ئاراستەی مناڵان ئەكرێت، بەڵكو كۆمەڵگاكان بە گشتی حەزیان لە بیستنی چیرۆكە و هەروەها كۆبونەوەی خەڵكی هەندێك جار بۆ بیستنی چیرۆكی یەكترە ، تەنانەت لە كۆمەڵگە هەژارەكاندا خەڵكی ڕوودەكەنە چیرۆكخوانەكان بۆ بیستنی چیرۆك و لەم سەردەمەشدا خەڵكی ڕوودەكەنە شانۆو سینەماكان بۆ هەمان مەبەست.
لەبەرئەوە دەروونی مرۆڤەكان بە پەرۆشە بۆ زانینی ڕووداوەكان خەمبار بن یان دڵخۆشكەر، هەروەها دەروونی مرۆڤەكان بە پەرۆشە بۆ چاودێریكردنی سامانی دەوڵەمەندەكان و دەسەڵاتی خۆسەپێنی فەرمانڕەواكان و كاریگەر دەبێت بە كارەساتەكان و حەزی لە زانینی وردەكاری ناكۆكی یەكانی نێوان خەڵكییە. هەروەها مرۆڤ ناخی حەزی لە گەڕانە بە دوای هەواڵدا و حەزی خۆهەڵقورتانی بانگهێشتی دەكات بۆ گوێگرتن و بە دواداچوون .
خواوەندی بەدیهێنەر چیرۆكەكانی لە قورئاندا بە زمانێكی پاراو و سەرنجڕاكێش و ئاسان داڕشتووە كە لەبەركردنیان ئاسان بێت و دوور نین لە هەست و سۆزی مرۆڤایەتی، وشەبەندییەكی وای لە گەڵدایە كە لە گوێدا بمێنێتەوە و دەشگونجێت لەگەڵ كەشی چیرۆكەكەدا.
وشەكان پڕ سۆزن كاتێك باسی بەیەك گەیشتنی خزم و دۆستان دەكات، وەك بە یەك شادبوونەوەی (یەعقوب و یوسف) (دروودی خوایان لێ‌ بێت) لە كۆتایی (سورەتی یوسف)دا و ئەو گفتوگۆیەی لە نێوان (پێغەمبەر ئیبراهیم) (علیە السلام) و باوكیدا ڕوویدا باسكراوە لە (سورەتی مریم)، هەروەها وشەكان یەكلاكەرەوەون لە كاتی ڕووبەڕوو بوونەوەی دوژمنانی بیروباوەڕدا وەك لە (سورەتی اڵاحزاب) خوای گەورە دەفەرموێت: ( ۆرَدَّ اللَّهُ الَّذینَ كَفَرُوا بِغَیْڤظهِمْ ڵمْ ێنَالُوا خَیْرًا ۆكَفَی اللَّهُ الْمُۆْمِنِینَ الْقِتَاڵ ۆكَانَ اللَّهُ قَوِیًّا عَزِیزًا {25} ۆأَنزَڵ الَّذینَ ظاهَرُوهُم مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مِن صَێاصِیهِمْ ۆقَذفَ فِی قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ فَڕیقًا تَقْتُلُونَ ۆتَأْسِرُونَ فَڕیقًا {26} ۆأَوْرَثكُمْ أَرْضهُمْ ۆدِێارَهُمْ ۆأَمْۆاڵهُمْ ۆأَرْضا لَّمْ تَگطۆُوهَا ۆكَانَ اللَّهُ عَڵی كُلِّ شَیْ‌ء قَدِیرًا {27}. واتە : ( خوا کافرانی تێكشکاند و گێڕانیه‌وه دواوه به‌خۆیان و کینه و بوغزیانه‌وه‌، هیچ جۆره خه‌یرێکیان ده‌ست نه‌که‌وت، هه‌ر خوا خۆی ئیماندارانی له‌جه‌نگ پاڕاست (هه‌ر خۆێشی به باو باران و له‌شکری تایبه‌تی کافرانی تێكشکان)، جا هه‌میشه‌و به‌رده‌وام خوا به‌هێزه‌و به‌ده‌سه‌ڵاته‌. ئه‌وانه‌ی پشتگیری قوڕه‌یشیه‌کانیان کرد له‌خاوه‌نی کتێبه ئاسمانیه‌کان، له‌جووه‌کانی (بنی قریزە) خوای گه‌وره له قه ڵاکانیان دایگرتن، ترس و بیمی فڕێدایه دڵیان، تا وایان لێهات، ده‌سته‌یه‌کتان کوشتن و ده‌سته‌یه‌کیشتان به‌دیل گرتن سه‌ره‌نجام هه‌رچی زه‌وی و زارو ماڵ و خانوو سامانێکیان هه‌بوو خوا به‌خشی به‌ئێوه‌، هه‌روه‌ها شوێنی تریش که‌هێشتا تا ئێستا پێیدا نه‌ڕۆشتوون، هه‌میشه‌و به‌رده‌وامیش خوا ده‌ستی به‌سه‌ر هه‌موو شتێکدا ده‌ڕوات). 
وە لە كاتی مشتومڕ لە گەڵ بێ‌ باوەڕاندا چیرۆكەكە بە شێوازێكی قایلكەرو ژیرانە ( عەقڵانی ) داڕێژراوە وەك چۆن پێغەمبەر ئیبراهیم (علیە السلام) بتەكانی هۆزەكەی تێكشكاند و مشتومڕ كەوتە نێوانیان وەك لە (سورەتی الشعرا‌ء ) هاتووە كە دەفەرموێت : (قَالُوا نَعْبُدُ أَصْنَامًا فَنَظلُّ ڵهَا عَاكِفِینَ {71} قَاڵ هَلْ ێسْمَعُونَكُمْ إِذ تَدْعُونَ {72} أَوْ ێنفَعُونَكُمْ أَوْ ێضرُّونَ {73} قَالُوا بَلْ ۆجَدْنَا آبَا‌ونَا كَذلِكَ ێفْعَلُونَ {74}. واتە : (وتیان (ئاشکرایه‌) ئێمه کۆمه‌ڵێ بت ده‌په‌رستین و به‌رده‌وام ده‌ورو خولیان ده‌ده‌ین. ئیبراهیم وتی: ئایا کاتێک که هاناو هاواریان بۆ ده‌به‌ن و دوعا و نزا ده‌که‌ن، گوێیان له ئا‌هو ناڵه و داخوازیه‌کانتان هه‌یه‌؟!… یاخود ده‌توانن ئه‌وانه قازانجێک یان زیانێکتان پێبگه‌یه‌نن؟… بت په‌رستان وتیان: (ئێمه ئه‌وه نازانین) باو باپیرانمان بینیوه ئاوایان کردووه (ئێمه‌ش وا ده‌که‌ین…)
هەندێك جار چیرۆكەكە غەمباری پێوە دیارە ئەویش لە كاتی نائومێدی پێغەمبەران لە گەلەكەیان و ناڕەحەتبوونی پیاوچاكاندا وەك چۆن لە هەردوو سورەتی ( نوح و لوط ) باسكراوە ،وە هەندێك جار چیرۆكەكە ترسێنەرە كەباسی دابەزینی تۆڵەو سزای خوایی دەكات لە گەلی ستەمكاران وەك چۆن لە هەردوو سورەتی ( الدخان و الحاقة ) دا هاتووە . بەم شێوەیە خوێنەرو بیسەری ئەم چیرۆكانە بیانەوێت یان نەیانەوێت لە ناخ و دڵ و دەروونیاندا پەندێك وەردەگرن .
چیرۆكەكانی قورئانی پیرۆز هەڵبژێردراوو جۆراوجۆرن ، هەر چیرۆكێك پەندو تایبەتمەندییەكی تیایە كە لە چیرۆكەكانی تری جیا دەكاتەوە ، چونكە چیرۆك لێرەدا ئامانج نیە بەڵكو بابەتەكە گرنگە لە دەرخستنی ئارەزووی مرۆڤەكان و نەخۆشیەكانی كۆمەڵگەو جۆری تاوانەكان و جیاكردنەوەی خاوەن ئیرادەو دەروونە بەهێزەكاندایە ، لە چیرۆكەكاندا كەسانێك دەبنە پەند و ئامۆژگاری و كەسانێكیش دەبنە پێشەنگ و نموونەی باش بۆ كەسانی دوای خۆیان .
كاتێك لە چیرۆكە قورئانیەكاندا باسی كەسانی ناوداری گەل و نەتەوە جیاوازەكان دەكرێت یان پەردە لەسەر چیرۆكی نەتەوە لەناوچووەكان لادەبات وە كۆتایی بەو مشت و مڕانە دێنێت كە سەردەمانێكی دوورو درێژیان خایاندووە ، بێ‌ گومان كاریگەری چیرۆكەكان زیاتر دەبێت.
مەبەست لە باسكردنی چیرۆك لە قورئاندا پشتراستكردنەوەی پەیامە ئاسمانیەكان و سرووشی پێغەمبەرانە، هەموویان لەلایەن خوداوە نێردراون، وە ئایینەكان یەك بنچینەیان هەیە،ئامڕازی بانگەوازی پێغەمبەران وەك یەك بووە و بەرپەرچدانەوەیان لە لایەن گەل و نەتەوەكانیان هاوشێوە بووە ، خوای گەورەش لە كۆتاییدا پێغەمبەرانی سەرخستووەو سەرپێچیكەرانیشی لەناو بردووە، وە مرۆڤەكانی ئاگادار كردووەتەوە لە گومڕاییەكانی شەیتان ، خوای گەورە بەتوانایە لە بەدیهێنانی ئەو ڕووداوانەی كەلە سروشت بەدەرن وەك لە دایك بوونی (پێغەمبەر عیسی ) (علیە السلام ) وە گەڕانەوەی ژیانی باڵندەیەك لە چیرۆكی (پێغەمبەر ئیبراهیم ) (علیە السلام ) هەروەها زیندوبوونەوەی مردووەكان.
سەرەڕای ئەمەش لە چیرۆكەكانی قورئاندا پەندێكی ڕادەبەدەر هاتووە كەلە ژمارە نایەن ، هەندێكیان ڕوون و ئاشكران لای خوێنەر وە هەندێكی تریان بە شێوەی لاوەكین لە بابەتی چیرۆكەكەدا بەڵام ڕەهەندی زۆر هەڵدەگرن .
ناساندنی كەسایەتی مرۆڤەكان لە چیرۆكەكانی قورئاندا پشكی شێریان بەركەوتووە لە چەند دیوێكی جیاوازەوە، وە كارو ئیشی چیرۆكەكەش چارەسەركردنی گرێ‌ ئاشكراو شاراوەكانی دەروونی مرۆڤەكانە، هەروەها كاریگەریەكانیشی شۆك بوون و پەندو ئامۆژگاریە، وەك پێغەمبەری خوا (دروودی خوای لێ‌ بێت) دەفەرموێت : ” فالسعید من وعڤ بغیره “ واتە : ( خۆش بەخت ئەو كەسەیە كە پەندو ئامۆژگاری لە كەسانیتر وەردەگرێت ).
چیرۆكەكانی قورئان نە دروستكراوی خەیاڵن وە نە پڕوپاگەندەی ڕووداوێكن كە لە هزردا وێنەی كێشرابێت ، بەڵكو چیرۆكی ڕاستەقینەن و لە نەتەوەكانی پێشوودا ڕوویانداوەو شوێنەوارو جێماوە لە ناوچووەكان بەڵگەن لەسەر ئەم ڕاستی یە . جێی تێڕامان و ئیعجاز لەوەدایە كە خوای گەورە پێش وەخت پێی ڕاگەیاندووین ئەم شوێنەوارانەی كە لە چیرۆكەكاندا باسكراون لە لایەن مرۆڤەوە دەدۆزرێنەوەو هەواڵی بەڵگە نەویستیشی لە سەر ئەم ڕاستیە پێ‌ داوین ، نموونەی ئەو بەڵگانەش وەك : دۆزینەوەی شوێنەواری ( ثمود ) كە هۆزی (پێغەمبەر صاڵح ) (دروودی خوای لێ‌ بێت) بوو، وە دۆزینەوەی شاری ئیرەم (مدینە إرم ) كە بارەگای گەلی ( عاد ) بوون كە هۆزی (پێغەمبەر هود ) (دروودی خوای لێ‌ بێت) بوو، وە ڕزگار بوونی لاشەی فیرعەون دوای نوقوم بوونی كە پێش دەیان ساڵ زانایانی فەڕەنسی ئەوەیان سەلماند كە لەناوچوونی فیرعەون لە ئەنجامی خنكانی بووە ئەویش بە شیكاری سییەكانی ، وەك خوای گەورە دەفەرموێت: (فَالْێوْمَ نُنَجِّیكَ بِبَدَنِكَ لِتَكُونَ لِمَنْ خَلْفَكَ آێەً ۆإِنَّ كَثیرًا مِّنَ النَّاسِ عَنْ آێاتِنَا ڵغَافِلُونَ ){92} (سورە یونس). واتە : (ئه‌مڕۆ ئیتر لاشه‌ی تۆ ڕزگار ده‌که‌ین تا ببێته موعجیزه و په‌ند و ئامۆژگاری بۆ ئه‌وانه‌ی دوای تۆ دێن (دیاره خوای گه‌وره پاڕاستویه‌تی له‌وه‌ی که ماسی بیخوات، شه‌پۆلی ده‌ریا گه‌یاندیه که‌نار، تا ئه‌وانه‌ی که به‌خوایان ده‌زانی به‌چاوی خۆیان ببینن که فیرعه‌ون ئاده‌میزادێکه وه‌ک ئه‌و خه‌ڵکه و ببێته په‌ند، بۆ هه‌موو پاشاو زۆرداره‌کانی سه‌ر زه‌وی که ئه‌وه سه‌رئه‌نجامی مسۆگه‌ری هه‌موویانه‌)، به‌ڵام به‌ڕاستی زۆربه‌ی خه‌ڵکی له ئایه‌ت و موعجیزه‌کانی ئێمه غافڵ و بێئاگان.) وە هەروەها لەوانەش دۆزینەوەی پارچەكانی كەشتیەكەی (پێغەمبەر نوح) (دروودی خوای لێ‌ بێت) .
 با كەس گومانی ئەوە نەبات چیرۆكێك لە چیرۆكەكانی قورئان دووبارەبوونەوەی تیایەو بەرەو بێزاریت ئەبات بەتایبەت لە باسی (پێغەمبەر موسا) (دروودی خوای لێ‌ بێت) وە باسی بەنی ئیسرائیل، چونكە دووبارە باسكردنی ڕووداوێكی دیاریكراو سەرنج دەخرێتە سەر ڕوویەكی تری ڕووداوەكە كە لە پێشتردا باس نەكراوە ئەمەش دەبێتە بابەتێكی تازە كە لەم سورەتەدا باس دەكرێت وە دەبێتە بەڵگە بۆ ئەو بابەتەی كە سورەتەكە ئاماژەی پێ‌ دەدات.
بۆ نموونە هەواڵی جادوگەرەكانی فیرعەون لە ڕووبەڕووبوونەوەیان بەرامبەر (پێغەمبەر موسی) (دروودی خوای لێ‌ بێت) لە سێ‌ گۆشە نیگاوە باسكراوە جارێك پشتگیری ئەو كەسانە دەكەن كە زۆرترین بەخشینیان پێ‌ دەدەن ، وە جارێك بۆ سەلماندنی ئەوەی كە جادووكردن (سحر) كارێكی ناحەقەو تەنها بۆ چاوبەستی خەڵكی یەو بە یادكردنەوەی خوای گەورە بەتاڵ ئەبێتەوە ، وە جاری سێیەمیش بۆ دەرخستنی لاوازی كوفر بەرامبەر بە ئیمان ئەویش بە باوەڕهێنانی جادووكارەكان سەرەڕای هەڕەشەو تۆقاندندیان…
شێخ (أحمد كفتارو ) ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت دەڵێت : بەشكردنی چیرۆكێك بەسەر چەند سورەتێدا بۆ دووركەوتنەوەیە لە درێژەدان بە چیرۆكەكەو چارەسەكردنی بابەتێكە لە چەند گۆشەیەكی جیاوازەوە ، وە هەركاتێك مرۆڤ بەشێكی كەم لە چیرۆكەكە بخوێنێتەوە هەموو چیرۆكەكەی بەتەواوی دێتەوە یاد ئەگەر چی مەبەستیشی نەبێت. سەرەڕای ئەو گفتوگۆیانەی كە لە هەموو چیرۆكێكدا باس دەكرێت بە شێوازێك داڕێژراون كە دەچنە قوڵایی دەروون و هەست هەژێنن و لە یادەوەریدا دەمێننەوە.
لە قورئاندا ژیاننامەی هیچ پێغەمبەرێك بەتەواوی لە یەك سورەتدا باسنەكراوە بێجگە لە ژیاننامەی (پێغەمبەر یوسف) (دروودی خوای لێ‌ بێت) كە لە (سورەتی یوسف)دا هاتووە، ئەمەش بەتەنها ئیعجازێكی بكرێت بە شتێكی تر تایبەتە بەو سورەتە، كە ژیاننامەو نەهامەتیەكانی (پێغەمبەر یوسف) (دروودی خوای لێ‌ بێت) لە كۆمەڵە چیرۆكێكی كورت و پوختدا كۆكردووەتەوە. ئەم كورتكردنەوەیەش هیچ كاریگەری لە سەر درێژەی ئەو ڕووداوە زۆرانەی ناو چیرۆكەكە نیە وە هیچ كاریگەریەكی لەسەر شیكاری هەڵوێستی مرۆڤەكان و دەرخستنی هەڵوێست و هەست و سۆزی پاڵەوانانی ناو چیرۆكەكە نیە.
جێی سەرنجە ئەنجامی ئەو لێكۆڵینەوەو ڕەخنە ئەدەبیانەی كە لە سەدەی بیستەمدا دەربارەی (مەرجەكانی چیرۆكی سەركەوتوو) بەدەست هاتووە هیچیان شتێكی نوێ‌ یاخود نامۆیان لە سەر چیرۆكەكانی قورئانی پیرۆز پێ‌ نەبووە كە پێش هەزارو چوار سەد ساڵ باسكراون …!
هەر لە پێشەكی چیرۆكەكەو ناساندنی پاڵەوانانی ناو چیرۆكەكە یان كورتەیەك لەسەر بارودۆخی باوی چیرۆكەكە یان گرێكانی یان یەك بابەتی چیرۆكەكە یان شیكردنەوەی دەروونی بۆ ناخی ئەو پاڵەوانانەی كە لە چیرۆكەكەدا هەن، بۆ گەیشتن بە ئەنجامێكی كاریگەرو پەندئامیزە، هەموو ئەمانەش بە شێوازێكی سەرنج ڕاكێش و پاراوو موعجیزە ئاسا هاتوون.
وە چیرۆكەكانی قورئان دوورن لە جەنجاڵی و بێزاركردن، ئیعجاز لەوەدایە كە چیرۆكێك بە چەند ئایەتێك باس دەكات هەندێك جاریش تەنها بە یەك ئایەت یان كەمتر لە ئایەتێكیش، بۆ ئەوەی خوێنەرو بیسەر ئاشناكات لە كەشی باوی چیرۆكەكە وە پاشان ڕاستەوخۆ بیگوازێتەوە بۆ ناوەڕۆكی بابەتەكە ئەمیش بە وەسفی دیمەنەكەو تۆماركردنی گفتوگۆكان بۆ گەیشتن بە ئەنجامی كۆتایی چیرۆكەكە بەزۆری كەمتر لە نیو لاپەڕەدا پێشكەش دەكرێت.
وە لە قورئانی پیرۆزدا چەند چیرۆكێكی زۆر كورت هەیە، كە هەندێكیان لە یەك ئایەت یان دوو ئایەت كورتكراوەتەوە وەك گفتوگۆی نێوان (پێغەمبەر ئیبراهیم) (دروودی خوای لێ‌ بێت) و پادشای ئەو سەردەمە كەلە (سورەتی البقرە) دا هاتووەو دەفەرموێت: : أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِي حَاجَّ إِبْرَاهِيمَ فِي رَبِّهِ أَنْ آتَاهُ اللَّـهُ الْمُلْكَ إِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّيَ الَّذِي يُحْيِي وَيُمِيتُ قَالَ أَنَا أُحْيِي وَأُمِيتُ ۖ قَالَ إِبْرَاهِيمُ فَإِنَّ اللَّـهَ يَأْتِي بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِهَا مِنَ الْمَغْرِبِ فَبُهِتَ الَّذِي كَفَرَ ۗ وَاللَّـهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ ﴿٢٥٨﴾  واتە ( ئایا نه‌تبیستووه و نه‌تڕوانیوه‌ته ئه‌و که‌سه‌ی ده‌مه‌قاڵه‌ی ده‌کرد له‌گه‌ڵ ئیبراهیمدا له باره‌ی په‌روه‌ردگاریه‌وه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی خوا پاشایه‌تی پێبه‌خشی بوو، (له جیاتی باوه‌ڕهێنان و سوپاسگوزاری که‌چی ده‌مه ده‌مێی ده‌کرد له‌گه‌ڵ ئیبراهیمدا)، (ئه‌م لووت به‌رزیه‌شی کاتێک بوو به هه‌واو فیزه وه پرسیوویه‌تی له ئیبراهیم که په‌روه‌ردگاری تۆ کێیه‌؟ ئه‌ویش له وه‌ڵامدا وتی: په‌روه‌ردگاری من ئه‌وزاته‌یه که ژیان ده‌به‌خشێت و مردنیشی به‌ده‌سته‌، (نه‌مروود له وه‌ڵامیدا) وتی: جا منیش ژیان ده‌به‌خشم و مردنیشم به‌ده‌سته‌، (ئینجا فه‌رمانیدا هه‌ندێک له نه‌یارانی بکوژن گوایه ئه‌وه ده‌یانمرێنێت، هه‌ندێکیشی نه‌کوشت گوایه ئه‌وه ژیانی پێبه‌خشین !! )، ئه‌وسا ئیبراهیم وتی: به‌ڕاستی خوا خۆر له ڕۆژهه‌ڵاته‌وه ده‌هێنێت جا ئه‌گه‌ر تۆ ده‌توانیت له ڕۆژئاواوه بیهێنه‌، ئینجا ئه‌و بێ باوه‌ڕه ڕه‌نگی په‌ڕی و ده‌مکوت کراو وه‌ڵامی نه‌ما، بێگومان خوا هیدایه‌تی قه‌ومی زاڵم و سته‌مکار نادات.)
وە لە هەواڵی (پێغەمبەر موسی) (دروودی خوای لێ‌ بێت) لە قورئاندا چیرۆكێكی كورت هاتووە لە سورەتی (
القصص)دا ، خوای پەروەردگار باسی حالەتی (پێغەمبەر موسی) (دروودی خوای لێ‌ بێت) دەكات پاش دەربازبوونی لە (میسر) وە ڕۆیشتنی بۆ شاری (مەدیەن) كە چەندە برسی و ماندوو و بێ‌ هیوا بووە، لە گەڵ ئەوەشدا ئاو دەهێنێت بۆ ئەو دوو ئافرەتەی كە چاوەڕێی ئاویان دەكرد بێ‌ ئەوەی داوای پاداشتیان لێ‌ بكات، بەڵكو داوای پاداشتی لە خوای گەورە كرد پاشان دەرووی خێری لێ‌ كرایەوە، هەموو ئەمەش تەنها لە سێ‌ ئایەتدا باسكراوە كە دەفەرموێت : وَلَمَّا وَرَدَ مَاءَ مَدْيَنَ وَجَدَ عَلَيْهِ أُمَّةً مِّنَ النَّاسِ يَسْقُونَ وَوَجَدَ مِن دُونِهِمُ امْرَأَتَيْنِ تَذُودَانِ ۖ قَالَ مَا خَطْبُكُمَا ۖ قَالَتَا لَا نَسْقِي حَتَّىٰ يُصْدِرَ الرِّعَاءُ ۖ وَأَبُونَا شَيْخٌ كَبِيرٌ ﴿٢٣﴾ فَسَقَىٰ لَهُمَا ثُمَّ تَوَلَّىٰ إِلَى الظِّلِّ فَقَالَ رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ ﴿٢٤﴾فَجَاءَتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِي عَلَى اسْتِحْيَاءٍ قَالَتْ إِنَّ أَبِي يَدْعُوكَ لِيَجْزِيَكَ أَجْرَ مَا سَقَيْتَ لَنَا ۚ فَلَمَّا جَاءَهُ وَقَصَّ عَلَيْهِ الْقَصَصَ قَالَ لَا تَخَفْ ۖ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ ﴿٢٥﴾
واتە ( كاتێك گه‌یشته ئاوه‌كه‌ی مه‌دیه‌ن خه‌ڵكێكی بینی ماڵاته‌كانیان ئاوده‌دا، له‌ولاشه‌وه دوو ئافره‌تی بینی كه به‌خۆیان و مه‌ڕه‌كانیانه‌وه دووره په‌رێز وه‌ستا بوون، بۆیه‌لێیان چووه پێشه‌وه و پرسی و وتی: ئه‌وه ئێوه بۆچی لێره وه‌ستاون؟ كێشه‌تان چیه وادووره‌په‌رێزن؟ ئافره‌ته‌كان وتیان: ئێمه ناتوانین ماڵاته‌كه‌مان ئاوبده‌ین، هه‌تا شوانه‌كان نه‌رۆن و چۆڵی نه‌كه‌ن، باوكیشمان پیره‌مێردێكی به‌ساڵا چووه‌. موسا مه‌ردانه‌، شوانه‌كانی بڕدا و ماڵاته‌كه‌یانی ئاودا و به‌ڕێی كردن، دوایی پشتی تێكردن و چووه ژێر سێبه‌ره‌كه و نزای كردو وتی: په‌روه‌ردگارا به‌ڕاستی تۆ خێرو بێری زۆرت به‌سه‌ردا ڕژاندووم، به‌ڵام هێشتا هه‌ژارم و ئاتاجی به‌خششی زیاترم. دوای تاوێك یه‌كێك له كچه‌كا‌ن هات بۆ لای مو‌سا زۆر به‌شه‌رم و حه‌یاوه ده‌رۆیشت به ڕێگه‌دا، كه گه‌یشته لای پێی وت: باوكم بانگت ده‌كات و حه‌ز ده‌كات پاداشتی ئه‌و چاكه‌و ئاودانی ماڵاته كه بۆ ئێمه‌ت ئه‌نجامدا، بداته‌وه‌…، كاتێك موسا گه‌یشته لای باوكیان، دوای حه‌وانه‌وه هه‌موو به‌سه‌رهاته‌كه‌ی خۆی بۆ گێرایه‌وه باوكی كچه‌كان وتی: مه‌ترسه‌، تۆ ئیتر ڕزگارت بوو له ده‌ست قه‌ومی سته‌مكار. )
وە سەبارەت بە ڕووداوێكی زۆر گرنگ كە مێژووی مرۆڤایەتی تۆماری كردووە ئەویش لافاوە گەورەكەی سەردەمی (پێغەمبەر نوح) (دروودی خوای لێ‌ بێت) بوو كە لە قورئاندا بە شێوازێكی پاراوو كورت و پوخت هاتووە ، بەبێ‌ ئەوەی لە گەورەیی دیمەنی ترسێنەری ئەم ڕووداوە كەم بكاتەوە كە پێش چەند ساتێك باڵی كێشابوو بەسەر باروودۆخەكەدا، وەك خوای گەورە دەفەرموێت : وَقِيلَ يَا أَرْضُ ابْلَعِي مَاءَكِ وَيَا سَمَاءُ أَقْلِعِي وَغِيضَ الْمَاءُ وَقُضِيَ الْأَمْرُ وَاسْتَوَتْ عَلَى الْجُودِيِّ ۖ وَقِيلَ بُعْدًا لِّلْقَوْمِ الظَّالِمِينَ ﴿٤٤﴾ (سورە هود).
واتە ( پاشان فه‌رماندرا به زه‌وی: ئاوه‌که‌ت با ڕۆبچێت به‌ناختدا، ئه‌ی ئاسمان: تۆش با به‌س بێت و باران مه‌بارێنه‌، ئیتر ئاوه‌که ڕۆچوو، فه‌رمانیش به‌ڕێکی و ته‌واوی ئه‌نجامدرا، که‌شتیه‌که‌ش له‌سه‌ر کێوی جودی (که له کوردستانی باکووره‌) ئەمە لا ببرێت (كێ دەلێت وایە) وه‌ستاو له‌نگه‌ری گرت و وترا: ده‌ك دووری له به‌زه‌یی خواو تیاچوون بۆ به‌ره‌ی سته‌مکاران.)
دوای كۆتایی هاتنی ئەم شۆڕشەی سرووشت ئەمە لا ببرێت بۆنی ڕێكەوتی لێ دێت ئارامی باڵ دەكێشێت بەسەر باروودۆخەكەدا ئەمەش پاش ئەوەی زەوی ئاوەكە قووت دەداتەوە لەگەڵ هەموو ئەوانەی كە بڕیاری لەناوچوونیان بۆ درابوو لە لایەن خوای گەورەوە، هەموو ئەمەش لە یەك ئایەتدا باسكراوە.
ئەوەی باسمانكرد تەنها مشتێكە لە خەرمانێك، خۆزگە بوارێكی زیاتر هەبوایە ئەمە لا ببرێت مقالە هەر ئەوەندەی تیا دەبێت (ئەم قسانە جوان نیە) بۆ چێژ وەرگرتن لەو شیوازە باسەی كە خوای گەورە دەربارەی نەتەوەكانی پێشوو باسی كردوون، كە هەندێكیان دڵخۆش دەكەن وە هەندێكیان ترسێنەرن وە بەشی سێیەمیشیان پەندو ئامۆژگارین بۆ دەروونی مرۆڤەكان وە هەندێكی تریان ڕاچڵەكاندنە وە هەمووشیان بانگەوازێكن بۆ بیركردنەوەو تێڕامان، وە خۆشبەختی بۆ ئەو كەسانەی كە هۆگری قورئانن وە لەگەڵ چیرۆك و پەندو ئامۆژگاریەكانیدا دەژین.
پوختەی باسەكە ئەوەیە كە قورئانی پیرۆز تەنها كتێبێك نیە كە چەند كۆمەڵە چیرۆكێكی خەیاڵی لە خۆ گرتبێت ، بەڵكو چەند ڕاستیەكن بۆ ئامۆژگاری و بیرخستنەوە، ئامانجی چیرۆك لێرەدا تەنها لە خزمەتی پەندو ئامۆژگاری و بیرخستنەوەی باوەڕدارانە، وەك خوای گەورە لە (سورەتی هود)دا دەفەرموێت: وَكُلًّا نَّقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ أَنبَاءِ الرُّسُلِ مَا نُثَبِّتُ بِهِ فُؤَادَكَ ۚ وَجَاءَكَ فِي هَـٰذِهِ الْحَقُّ وَمَوْعِظَةٌ وَذِكْرَىٰ لِلْمُؤْمِنِينَ ﴿١٢٠﴾
واتە ( ئه‌ی محمد (صلی الله علیه وسلم) هه‌موو ئه‌وانه‌شت بۆ ده‌گێڕینه‌وه له چیرۆك و هه‌واڵی پێغه‌مبه‌ران، بۆئه‌وه‌ی که دڵی تۆی پێ دابمه‌زرێنین و دڵنیات بکه‌ین، دڵنیاش به که له‌م هه‌واڵانه‌دا حه‌ق و ڕاستیت بۆ هات و بۆت ڕوونکرایه‌وه‌، هه‌روه‌ها ئامۆژگاری و بیرخسته‌وه‌ی باشی تێدابوو بۆ ئیمانداران.)
خوای گەورە لەو كەسانەمان بگێڕێ‌ كە هەردەم خوێنەری قورئان بین و لێی تێبگەین و پەندو ئامۆژگاری لێ‌ وەرگرین و كاری پێ‌ بكەین … اللهم امین …
سەرچاوە:
1- بابەتی/ (الإعجاز القصصی فی القرآن الكریم) نووسینی/ أ.باسم وحید الدین علی/ لە گۆڤاری (الإعجاز) ژمارە: (40) دا بڵاوكراوەتەوە.

الإعجاز القصصي في القرآن الكريم

________________________________________
2- ڕاڤەی ئایەتەكان تەفسیری ئاسانە.