جۆرەكانی هەور و تەسبیحات و پێكهاتنیان

جۆرەكانی هەور و تەسبیحات و پێكهاتنیان

 

 

(أَلَمْ تَرَ‌ أَنَّ اللَّـهَ يُزْجِي سَحَابًا ثُمَّ يُؤَلِّفُ بَيْنَهُ ثُمَّ يَجْعَلُهُ رُ‌كَامًا فَتَرَ‌ى الْوَدْقَ يَخْرُ‌جُ مِنْ خِلَالِهِ وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاءِ مِن جِبَالٍ فِيهَا مِن بَرَ‌دٍ فَيُصِيبُ بِهِ مَن يَشَاءُ وَيَصْرِ‌فُهُ عَن مَّن يَشَاءُ ۖ يَكَادُ سَنَا بَرْ‌قِهِ يَذْهَبُ بِالْأَبْصَارِ‌ ﴿٤٣﴾)(سورة النور الاية 43)

واتە: موڵكایەتی ئاسمانەكان و زەوی بۆ خوایە و گەڕانەوەش هەر بۆلای خوایە، ئایا نابینی كە خوا هەورەكان لەسەرخۆ دەهێنێ‌ و پاشان كۆیان دەكاتەوە و پاشان چین لەسەر چین ئەوەستن ئەوكات دەبینێ‌ باران لە نێوانیانەوە دەبارێ‌، لەو ئاسمانەشەوە لە هەوری كێو ئاسا تەرزە دەبارێنێ،‌ تووشی ئەوانەی دەكا كە ویستی لەسەری بێ‌ و لای ئەدات لە هەر كەسێ‌ كە بیەوێ‌، بروسكەكەی لەوانەیە سۆمای چاوان ببات‌.
ئەم ئایەتەی سورەتی نور هەموو وشەیەكی موعجیزەیە وەك عەبدولمەجید زیندانی دەڵێت: چوار زانا لە زاناكانی كەشناسی بابەتێكیان لە گۆنگرەكەدا پێشكەش كرد كە منیشیان لەگەڵدا بووم، شەش مانگ بە تەفسیری ئەم ئایەتەی سورەتی نورەوە خەریك بوون، ئەم ئایەتە هەموو لەفزێكی بۆخۆی موعجیزەیەكە:

 (الم تر ان الله یزجی سحابا) كرداری یەكەم: (یزجی) لە زمانی عەرەبیدا ئەو وشەیە واتە هێنانی شتێك بەشێنەیی و نەرم نەرم.
وێنەیەكیان لە مانگە دەسكردەكان وەرگرتبوو بە ڕوونی ئەوەی تێدا بوو چۆن لەسەرخۆ پەڵە هەورەكان بەرەو هێڵی كۆكردنەوە دەبرێن و پاشان لەو هێڵەدا كۆئەكرێنەوە و لەو هێڵەدا دوای كۆكردنەوە تێكەڵ دەكرێن ئەمەش كرداری دووەمە (ثم یؤلف بینه) و هەموویان بەیەك شێوە ڕێك ئەخرێن.
كرداری سێیەم (ثم یجعله ركاما) ڕاخستنی ئەو چینانە لەسەر یەكتر وا دەكات هێزی ڕاگرتنی لاواز بێت و ئاویش لە تێكەڵ بوون و چڕبونەوەكەدا ئامادە بووە، هەر لە دوای نەمانی هێز و قورس بوون یەكسەر باران ئەبارێ‌، بۆیە خوای گەورەش لە نێوان پیتەكانی عەتف پیتی (ف) بەكار دەهێنێ‌ كە بۆ بە دوادا هاتنی خێرایە، لە كردارەكانی پێشوودا حەرفی عەتفی (پم)ی دانابوو، بەڵام بۆ ئەمەیان كردی بە (ف).
هەرگیز لە هەموو هەورەكان باران نابارێ‌، بەڵكو لە بەشە لاوازەكانییەوە ئەبارێ‌ بۆیە خوای گەورە وشەی (من خلاله) بەكارئەهێنێ‌.
(وینزل من السما‌‌ء من جبال فیها من برد) واتە تەرزە لە ئاسمانەوە لە كێو دەبارێ‌، كەواتە دەبێت هەورەكان لە شێوەی كێودا بن ئەوكات تەرزە دروست ئەبێ‌.
(فیصیب به من یشا‌‌ء ویصرفه عن من یشا‌‌ء) كاتێك تەرزە دروست بوو دەبارێ‌ بەڵام هەندێ‌ جار بینراوە دابەزیوە بەڵام پێش جیابونەوەی لە هەورەكان دیسان بەرزبووەتەوە بۆ چینەكانی سەرەوە، بەویستی خوا، جاری وا هەیە تیرەی هەر دانەیەكی حەوت سانتیمەترە.
(یكاد سنابرقه یذهب بالابصار)، خەریكە بروسكەكانی ئاوی چاو بەرێت، لە ساڵی (1985) زانایانی كەشناسی ڕایانگەیاند: بۆ ئەوەی بەرق دروست بێت، دەبێت:
یەكەم: هەورەكان لە نێوان دە تا بیست پلەی سەدی بن بەسالب.
دووەم: دەبێت لەناو هەورەكان مادە لە دۆخی ڕەقی و لە دۆخی شلەش هەبێت، ڕەقەكە دانەی تەرزەكانە و شلەكەش تنۆكەی ئاوە، كاتێك ئاوەكان دەگۆڕێن بۆ دۆخی ڕەقی لەو پلەی سەدییەدا ئەو كات بارگەیەكی كارەبایی دەردەكات و ئەو كارەبایەشە كە تەرزەكان دەبزوێنێ‌، ئەو بروسكە توند و تیژەی دەبینرێ‌ ئەوە ئەو بارگە كارەبایەیە كە لە دەرەنجامی دروست بوونی تەرزە دروست ئەبێ‌.
(زیندانی) دەڵێت‌: كاتێك زانایان ئەمەیان دۆزییەوە بۆ ئەوەبوو بەرزە فڕەكان لە مەترسی ئەو بەرقانە بپارێزن، كە مەترسی كۆێر بوونیان لەسەر بوو بەهۆی ئەو بەرقانەوە بەتایبەت لە شوێنە گەرمەكان كە جاری وا هەیە لەیەك خولەكدا چل بروسكەی هەیە، نەك بۆ ئەوەی تەفسیری ئایەتەكە بزانن بەڵام بێ‌ ئەوەی مەبەستیان بێت خزمەتێكی گەورەیان بە قورئان كرد.
لە قورئاندا كارلێكی هەورەكان و دروست بوونی ئەو شەوق و بروسكانە بەسێ‌ وشە ناو دەبات (البرق، الرعد، الصواعق) و لەم دوو ئایەتەی سورەتی (الرعد) هەرسێكیان هاتووە: (هُوَ الَّذِي يُرِ‌يكُمُ الْبَرْ‌قَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنشِئُ السَّحَابَ الثِّقَالَ ﴿١٢﴾ وَيُسَبِّحُ الرَّ‌عْدُ بِحَمْدِهِ وَالْمَلَائِكَةُ مِنْ خِيفَتِهِ وَيُرْ‌سِلُ الصَّوَاعِقَ فَيُصِيبُ بِهَا مَن يَشَاءُ وَهُمْ يُجَادِلُونَ فِي اللَّـهِ وَهُوَ شَدِيدُ الْمِحَالِ ﴿١٣﴾)( سورة الرعد الاية 13-12)
واتە: “هەر خودایە كە بەرقتان پیشان دەدا بۆئەوەی بترسن و تەماداربن، هەر ئەوەشە هەورە قورسەكان پێك دەهێنێت‌، بە حەمدی خوا گرمەی هەورەكان تەسبیحات دەكەن، فریشتەكانیش لەسامی ئەو، تریشقەش دەنێرێ‌ و دەیدا لەوانەی ویستی لەسەربێ‌، كەچی ئەوان دەمەدەمێ‌ لەبارەی خواوە دەكەن، ئەو خوایە بەرانبەریان توند و بەهێزە.”
كەواتە: دەبێت بروسكە نیشانەی هاتی و نەهاتیش بێت، هەورە گرمە، واتە شریخەی كارلێكی هەورە بارگە جیاوازەكان دەنگی تەسبیحات كردنە و دەربڕینی سوپاس كردنیەتی بۆ خوا بەڵام فریشتەكان لە سامی خوا تەسبیحات دەكەن.
ئەمانە هەمووی چەندەها هەواڵی زانستی وردن كە هەندێكیان تەفسیری عیلمیان بۆ كراوە وەك دروست بوونی هەورەكان و كارلێكەكانی و جۆری هەورەكان، بەڵام هەندێكیان هەر بە نادیاری ماونەتەوە! لەوانە تەسبیحاتی هەور! ئایا دەكرێ‌ لە ڕێگەی تۆماری لەرینەوەكانی دەنگەكەی واتاكانی بزانرێ‌؟ یان هەر بە نادیاری دەمێنێتەوە، چونكە ئەوە زمانێكە ڕێگەی فێربوونیان نازانرێ‌؟
شێخ (زیندانی) دەڵێت:‌ “پرسیارمان كرد لە زانایانی كەشناسی: ئایا هەورەكان بە ئاوازی دووبارە دەگرمێنن؟ وتیان بەڵێ‌ لەسەر یەك ئاوازی دووبارەیە و لەسەر یەك وەتیرەیە.” خوای گەورەش دەفەرموێت‌ هەموو دروستكراوێك تەسبیحات دەكەن بەڵام ئێوە لەوان ناگەن، وەك لەم ئایەتەدا هاتوە: (…..وَإِن مِّن شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَلَـٰكِن لَّا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ ۗ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورً‌ا ﴿٤٤﴾)  .