چه‌ند موعجیزه‌یه‌كی گه‌ردوونیی

 

 

سه‌رچاوه‌: پێگه‌ی عبدالدائم الكحیل
ئا: نارين

 

یه‌كه‌م: كۆتایی خۆر

كاتێك ئه‌ستێره‌ گه‌وره‌ ده‌بێت و پیرده‌بێت ده‌ته‌قێته‌وه‌ و قه‌باره‌كه‌ی بچووك ده‌بێته‌وه ‌و ده‌بێت به‌ كورته‌بنه‌یه‌كی سپی (قزم ابيض)، به‌جۆرێك پله‌ی گه‌رمی ئه‌م ته‌قینه‌وه‌یه‌ ده‌گاته‌ 400 هه‌زار پله‌ی سه‌دی! زانایان دووپاتی ده‌كه‌نه‌وه‌، كه‌ خۆره‌كه‌ی ئێمه‌ ده‌گاته‌ كۆتایی خۆی و ده‌سوتێت، كرده‌ی سووتانه‌كه‌ ده‌بێته‌ هۆی كه‌مبوونه‌وه‌ی قه‌باره‌ی خۆر به‌پێی چه‌ند قۆناغێك تا ده‌بێته‌ خۆرێكی بچووكی كز، ئایا سه‌یر نییه‌، كه‌ ببینین قورئان باسی كۆتایی هاتنی خۆری بۆكردووین، خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت:

(إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ) [التكویر: 1]. (كاتێك خۆرده‌پێچرێته‌وه ‌و ڕووناكيی نامێنێت).

ئه‌م ڕاستییه‌ گه‌ردوونییه‌ له‌ سه‌رده‌می هاتنه‌خواره‌وه‌ی قورئاندا زانراو نه‌بووه‌، له‌و كاته‌دا خه‌ڵك له‌وباوه‌ڕه‌دا بوون، كه‌ گه‌ردوون هه‌تاهه‌تاییه‌، بۆیه‌ ئه‌م ئایه‌ته‌ گه‌وره‌یه‌ به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر هه‌بوونی كۆتایی خۆر، ئه‌مه‌شه‌، كه ‌زانایان له ‌ئه‌مڕۆدا باسی ده‌كه‌ن، هه‌روه‌ها ئه‌مه‌ موعجیزه‌یه‌كه‌ له‌ موعجیزه‌كانی قورئان!

  دووه‌م: نه‌یزه‌كه‌كان

زانایان ده‌ڵێن ملیۆنان نه‌یزه‌ك هه‌یه‌، كه‌ ڕۆژانه‌ ده‌كه‌ونه‌ سه‌رزه‌وی و زۆربه‌یان ده‌سووتێن له‌ سنووری به‌رگه‌هه‌وای زه‌ویدا، به‌ڵام ئه‌و نه‌یزه‌كانه‌ی ده‌توانن به‌رگه‌هه‌واكه‌ ببڕن له‌ ناوچه‌ی دوور له‌ ئاودانی ده‌كه‌ونه‌ خواره‌وه‌، ئه‌گه‌ر وانه‌بووایه‌ ئه‌وا مرۆڤ تووشی زه‌ره‌ر و زیانی زۆر گه‌وره‌ ده‌بوون… پاكی و بێگه‌ردی بۆ ئه‌وخوایه‌ی له‌ شه‌ڕی ئه‌م نه‌یزه‌كانه‌ پاراستوینی و ده‌فه‌رموێت:

(وَجَعَلْنَا السَّمَاءَ سَقْفًا مَحْفُوظًا وَهُمْ عَنْ آَيَاتِهَا مُعْرِضُونَ) (ئێمه‌ ئاسمانمان كردووه‌ به‌ سه‌قفێكی پارێزراو، كه‌چی ئه‌وانه‌ له‌هه‌موو نیشانه‌ و به‌ڵگه‌كانی ئاسمان ڕوو وه‌رده‌گێڕن) [الأنبياء: 32]!

ئایا به‌خششه‌كانی خوای گه‌وره‌مان بیربده‌كه‌وێته‌وه‌ و سوپاسی خوای گه‌وره‌ ده‌كه‌ین له‌سه‌ریان؟!

 سێیه‌م: خولگه‌ی خۆر و مانگ

خولگه‌ی مانگ له‌ ده‌وری زه‌وی جیاوازه‌ له‌ خولگه‌ی زه‌وی له‌ ده‌وری خۆر، هه‌رگیز ناكرێت پێكدادان له‌ نێوان خۆر و مانگدا ڕووبدات. هه‌روه‌ها مانگ به‌ جوڵه‌یه‌كی زۆر ئاڵۆز ده‌سوڕێته‌وه‌، به‌ده‌وری زه‌ویدا ده‌خولێته‌وه‌، له‌گه‌ڵ زه‌ویدا به‌ ده‌وری خۆردا ده‌سوڕێته‌وه‌، له‌گه‌ڵ خۆردا به‌ ده‌وری چه‌قی مه‌جه‌ڕه‌كه‌دا ده‌سوڕێته‌وه‌، له‌گه‌ڵ هه‌موو مه‌جه‌ڕه‌كه‌دا له‌ خولگه‌یه‌كی گه‌ردوونیدا ده‌سوڕێته‌وه‌، كه‌ ته‌نها خوای گه‌وره‌ پێی زانایه‌.
ئه‌م ڕاستییه‌ سه‌رسوڕهێنه‌رانه‌ له‌ باره‌ی یاسای گه‌ردوونییه‌وه‌ ته‌نیا له‌م سه‌رده‌مه‌ نوێیه‌دا په‌ی پێبراوه‌، به‌ڵام قورئانی پیرۆز ئاماژه‌ی پێداوه‌، خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت:

(لَا الشَّمْسُ يَنبَغِي لَهَا أَن تُدْرِكَ الْقَمَرَ وَلَا اللَّيْلُ سَابِقُ النَّهَارِ وَكُلٌّ فِي فَلَكٍ يَسْبَحُونَ) [یس: 40]

ئه‌مه‌ موعجیزه‌یه‌كی زانستییه‌، دووپاتیده‌كاته‌وه‌، كه‌ قورئان وته‌ی خوای گه‌وره‌یه‌.

 چواره‌م: جێگیربوون و سره‌وتنی زه‌وی

زانست سه‌لماندی، كه‌ زه‌وی جێگه‌ی سره‌وت و ئارامییه‌ بۆمان، ئه‌گه‌ر هێزی كێشكردنی زه‌وی نه‌بووایه‌، ئه‌وا ژیان له‌سه‌ر ڕووی ئه‌م زه‌وییه‌ جێگیرنه‌ده‌بوو. زانایان ده‌ڵێن هێزی كێشكردن و ڕاكێشان و چڕییه‌كه‌ی، هه‌موو ئه‌مانه‌ وامان لێده‌كه‌ن هه‌ست به‌ سره‌وت و جێگیریی بكه‌ین، ئه‌گه‌ر هه‌ر به‌هایه‌ك له‌م به‌هایانه‌ گۆڕان ئه‌وا هه‌ست به‌ نائارامیی و ناجێگیریی ده‌كه‌ین، بۆیه‌ قورئانی پیرۆز باسی ئه‌م به‌خششه‌ی كردووه ‌و ده‌فه‌رموێت:

(اللَّهُ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ قَرَارًا) [غافر: 64].

قسه‌كردن له‌باره‌ی ئه‌م ڕاستيیانه‌وه‌، له ‌په‌رتووكێكدا كه‌ پێش چوارده‌ سه‌ده‌ هاتووه‌ته‌خواره‌وه‌، وامان لێده‌كات بێگومان بین، كه‌ ئه‌م په‌رتووكه‌ له‌لایه‌ن خوای گه‌وره‌وه‌یه‌.

پێنجه‌م:- ده‌ركه‌وتنی ڕۆژ

زانایان دووپاتیده‌كه‌نه‌وه‌، دیارده‌ی شه‌و و ڕۆژ له‌ دیارده‌ ئاڵۆزه‌كانی سروشتن، ئه‌فسانه‌ی زۆرله‌باره‌ی ئه‌م دوو دیارده‌یه‌وه‌ هۆنراوه‌ته‌وه‌، به‌ڵام هیچ مرۆڤێك زانستی ده‌رباره‌ی به‌دوایه‌كدا هاتنی شه‌و و ڕۆژ نه‌بووه‌، به‌ڵام قورئانی پیرۆز له‌ زۆر ئایه‌ته‌كانیدا باسی شه‌و و ڕۆژی بۆكردوین، كه‌ چۆن ڕووناكی ڕۆژ خۆر ده‌رده‌خات. هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر چینی زه‌وی نه‌بوایه‌، ئه‌وا خۆر وه‌ك ئه‌ستێره‌یه‌كی بچووك ده‌رده‌كه‌وت !
له‌ڕێی وێنه‌گیراوه‌كانی مانگه‌ده‌ستكرده‌كانه‌وه‌ ده‌ركه‌وتووه‌، كه‌ به‌ره‌به‌یان (الفجر) به‌ڕه‌نگی شین ده‌رده‌كه‌وێت وه‌ك ئه‌وه‌ی شه‌و لاببات و ده‌ریبكات، لێره‌دا وته‌ی خوای گه‌وره‌مان بیرده‌كه‌وێته‌وه‌، كه‌ سوێندی به‌م دیارده‌یه‌ خواردووه‌ ” دیارده‌ی ده‌رخستنی ڕۆژ”:

(وَالنَّهَارِ إِذَا جَلَّاهَا) [الشمس: 3].

واتای (جلَّى) له‌زماندا: ئاشكراكرن و ده‌رخستنه‌، تێبینی ده‌كه‌ین چۆن ڕووناكی ڕۆژ ئه‌م خۆره‌مان بۆ ده‌رده‌خات و ڕوونیده‌كاته‌وه‌ بۆمان له‌ وێنه‌یه‌كی جوان و سه‌رسوڕهێندا، پاكی و پیرۆزی بۆ خوای به‌دیهێنه‌ر.