دەركەوتنی ئیعجازی فەرمودەكانی پێغەمبەر،(8 هەفتە) بۆ گەیشتن بە تەندروستییەكی نموونەیی:

 

 

 

نوسینی: دكتۆر كاوە فەرەج سەعدون

 

ئەمـــە ناونیشـــانی كتێبێكە كـــە زانای خۆراكـــزانی ئەمریكی ئەندریا وایــــڵد (Andrea Wild) بــە زمانی ئینگلیــزی داینـــــاوە, نـــــاونیشــــــــانی كتێبەكە بە زمانی ئینگلیزی بریتییە لـــــــە (8 Weeks to Optimum Health), ئــــەوەی ســـەرنج راكێشە ئەوەیە كــــە (ئەندریـــا وایڵد) لەگــــەڵ ئەوەشدا كـــە موسوڵمان نەبووە بەڵام ناونیشـــــانی ئــــــەم كتێبـــــەی لـــــە فەرموودەیــــەكی پێغــــەمبەرەوە (صلی الله علیه‌ وسلم) وەرگرتووە!:

[عن عـروة بن الزبيـر (رَضِيَ الله عنهما) أن عائشة (رَضِيَ الله عنها) قالت: وَ الله يا ابنَ أُختي, إِنَّا كُنَّا لَنَنْظُرُ إِلى الهِلالِ ثُمَّ الهِلال ثَلاثَةُ أَهِلَّة في شَهْرَين, وَ ما أُوقِدَ في أَبْياتِ رِسولِ الله (صلى الله عليه وسلم) نار, قال عروة: قلت: يا خالة, فما كان عيشكم؟ قالت: الأسْوَدان, التَّمْرُ و الماء]رواه مسلم.

واتـە: عائیشەی خێزانی پێغــــەمبەر (علیه الصلاە والسلام) دەڵێت: سوێند بەخوا ئێمە مانگ و مانــــگ سێ‌ مـــانگی (یـــەك شەوە)مــان دەبینی لـە 2مانگدا (واتە 8هەفتە بە نزیكی), كە لەهیچ یەكێك لە ماڵەكانی پێغەمبەردا ئاگــــری چێشت لێنــــان نەدەكرایەوە, (عــــوروە) لێ‌ی پـــــرسی: پوورێ‌ ئەی ئێوە لەسەر چــی دەژیان؟

ئەویش وەڵامی دایەوە: لەســەر دوو شتە رەشەكە: خورمـــا و ئاو.

(ئەندریـــــا وایــــڵـد) پێـــش دانـــانی كتێبەكەی ئەم فەرمــــوودەیەی كرد بە پێــــوەرێك بـــــۆ خۆی و لــەســــەر ئـــەم بناغـــــەیــــە پرۆگــــرامێـــكی دانـــا بــــۆ چارەســەری نــــەخۆشی شێـــرپەنجەی ئێسك (Osteosarcoma) كـە خۆی تووشیبوو بوو, ئــەویش پاش ئەوەی كــــە بێ‌ئومێد بــــوو لـــــە چـــــارەســەرە پزیشكییەكانیتر, لە پرۆگرامەكەیدا بێجگە لــــە خـــورما چەند خواردنێكی تری سوننەتیشی بەكـار دەهێنا, وەك: زەیــــتی زەیــتــــوون و ســـــركـــــە, لــــە كـتـێـبـــــەكــــەیدا ســـــەرەتــا راڤـــــــــەی فەرمـــــــوودەكــــە دەكـــــــات لــــــە رووی زانستییـــــەوە و دەیســـــەلمێنێت كــە ئەگەر مرۆڤ رۆژانە بە تەنها خورما و ئاو بەكار بهێنێت زۆر تەواوە و هەموو پێویستییەكانی لەش دابین دەكات و تووشی نوقسانی نابێت لە خۆراكدا, تەنانــــەت ئەگــــەر ماوەیەكی زۆریش خۆراكی تر بەكـــار نەهێنێت, ئەمەش لەبەر ئەوەیە كــــە خورما هەموو ماددە خۆراكییەكانی تێدایە, بەم شێوەیە: 2.2%ی بریتییە لــە ئـــاو, 87,4%ی كــــاربــۆهـیــدرات و شـــەكــرە, 2.8%ی بریتییە لـە چەوری, 2,1%ی پرۆتینە, 5.5%یشی ریـــــشــــاڵــــە, هـــــەروەهـــــــا رێــــژەیـــــەكی زۆر بـــــاشـیـشـی لـــــــــە ڤیتامینەكان بە تایبەتی ڤیتامین (A) و (B1, B2)ی تێــدایە, كــــە بــــە تاقیكردنةوة زانستییـەكان سەلماوە, لەلایەكی تریشەوە هەموو كانزا گرنگ و پێویستەكانیشی بــۆ لــەش تێدایە, بــــە تایبـــەتی ئـــاسن كــە خــورما بە كـــانگـــای ئــــاسن دادەنرێت, كـــەواتە خورما خواردنێكی تەواوە لە هەموو لایەكەوە (طعام متكامل)4.
(ئەندریا وایڵد) پاشان باسی سوودەكانی زەیتی زەیتوون دەكات لە رێگرتــــن لـــــە دروســــت بــــوون و چارەسەری شێرپەنجەدا, كە یەكێكە لەو ماددانەی كە ئامۆژگاری خەڵكی پێ‌دەكـــــات بـــــــۆ گەیشتـــــن بـــــــە تەندروستییەكی نموونەیی, لێرەدا ئایەتێكی قورئانی هێناوە كە خوای گــــەورە بـــــاس و وەسـفی زەیتــی زەیتوونی تێدا دەكات, ئەویش لە سوورەتی(المۆمنون) ئایەتی (20)دا دەفەرموێت:

[وَ شَجَرَةً تَخْرُجُ مِن طُـورِ سَيْنَـاء تَنْبُتُ بِالدُّهْـنِ وَ صِبْغٍ لِّلْآكِلِينَ].

موفەسیرەكان دەربارەی ئەم ئایەتە دەڵێن: خوای گەورە باسی ئەو دارە پیرۆزە دەكات كە داری زەیتوونە و لە كێوی (طور) لە ناوچەی (سینا) لـــــە ووڵاتی میسر دەردەچێت, ئـــــەم داری زەیـــــتـــــــوونــــە زەیـتـێــــك و چەورییەكی لێــوە پــــەیدا دەبێت كە زۆر بەسوودە ئەگەر بخورێت و زۆر بەسوودیشە ئەگەر بدرێت لە پێست و وەك بۆیەیەك بۆ لەشیان بەكاری بهێنن, وەك پێشتر باسكرا زەیتی زەیتوون ئەگەر بدرێت لــــە پێست بەجوانی دەیهێڵێتەوە و لـــــــە چرچ و لۆچی دەیپارێزێت, لــــــــە ووڵاتـــانی باشووری رۆژهەڵاتی ئاسیا بەزۆری زەیتی زەیتوون بــــۆ جوان راگرتنی پێست بەكاردێنن, بۆیە لەو ووڵاتانە دەبینرێت پیـــاو و ئـــافرەتی تەمەن 80ساڵا و بەرەو ژوور پێستیان هەر بەگەنجی ماوەتەوە و بەتەمەنیی پێوە دیار نییە, لــــــــە ووڵاتانی مەغریبی عـــــەرەبیش (تـــونس و جــــەزائیر و مەغریب) وەك عـــــــادەت هـــــــەمـــــوو هەفتەیەك یەك جار هەموو لەشیان بە زەیتی زەیتوون چەور دەكەن, پاشان هەموو لەشیان بــــــــە شاشێكی پاك دەپێچن و پێـــــوەی دەخــــەون و تــــا بەیانی بەلەشیانەوە دەیهێڵنەوە, بۆیە دەبینرێت كە پێستیان زۆر نەرمە و بە سروشــــتی دەمێنێتـــــەوە, تەنانــــــەت پیاوانی تەمـــــەن 90ساڵا دەبینیت پێستی وەك پێستی منداڵا نەرم و نیانە, دەتوانین ئەم سوودەمان دەست كەوێت تەنــــــانـــــەت ئەگــــەر هەموو هەفتەیەك یەك جاریش و بــــۆ ماوەی 30دەقیقە بـــەتایبەتی, زەیتەكە بدەین لە دەم و چاومان بۆ هێشتنەوەی بە نــــەرمی و سروشتییــــانە, (لێـــرەدا خوێنەری بەڕێز دەبێت لەوە ئاگادار بین كــــــە زەیتی زەیتوونی گووشراو بەشێوەیەكی سروشتی بەكار بێنین, نـــــــــــەك ئــــەوەی بــــەهـــــۆی مـــــاددە كیمیایییەكان و لە كارگەكاندا بەهۆی ئامێرەوە جیادەكرێتەوە).
(ئەندریــــا وایڵد) ســــەبارەت بـــــەم ئایەتـــە رایـــــەكی تـــری هەیــــە, و لێكدانەوەیەكی گونجـــاوی تری بـــۆ هێناوە, دەڵێت: لـــــە زمانی عەرەبیدا مـــــاددەی بۆمـــــاوەیی مـــرۆڤ كـــــە كرۆمۆسۆمەكانە Chromosomes بە (صِبْغِیّات) ناودەبرێت, من پێم وایە كە ووشەی (وَ صِبْغٍ لِّلْآكِلِينَ)ی ئایەتەكە ئاماژەی تێدایە بۆ ماددەی بۆماوەیی لـــە لـــەشی مرۆڤدا, واتــــە مانایەكی تری ئایەتەكە دەبێت بەوەی كە: زەیتی زەیتوون بەسوودە و پارێزەرە بۆ كرۆمۆسۆمەكانی لەشی مرۆڤ, گەورەترین خەتەرێك بۆ سەر مــــاددەی بۆمــــاوەیی لـــــە خانەكانی مرۆڤدا بریتییە لە تێك چوونی, و پەیدابوونی خانـــــەی شێرپەنجەیی (سەرەتانی) لێ‌یانەوە, لێرەدا (ئەندریا وایڵد) باسی پەیوەندی نێوان پەیدا بــــوونی خــــانە شێرپەنجەیییەكان و تێك چوونی مــــاددە بۆماوەیییەكان دەكـــــات.
خـــــانەی شێرپەنجەیی (سەرەتانی) و دروسـت بـوونـــی سـەرەتان با بزانین لە خانەكانی لەش خۆیەوە دەبێت, و هەموو خانەیەكی لەش لەوانەیە ببێت بــــە خانەیەكی ســــەرەتانی, خـــــــانەی ســـــەرەتانی خانەیەكی ئاسایی لەشە كــــە كۆنترۆڵی دابەشكردنی نەماوە و بـــــە بەردەوامی زیاد دەكات و دابەش دەبــێــــت, و بـــــە كــــاری ئــــــاســـایی خـــۆی هــــەڵـنــــاسـێــت, و جێ‌ی خــانە ئاسایییەكانی لـــــــەش دەگـــرێتەوە و دەبێتە هۆی لەناو چوونیان.
هەربۆیــــە كـــە لــــە هـەر ئەندامێكی لـــــەشــدا بڵاودەبێتـــەوە دەبێتــە هۆی لەكارخستنی ئـەو ئەندامە, لە نوێترین دۆزینەوەكـــــاندا دەر كـــــەوتووە كـــــە هۆكـــارێكی ســــەرەكی پـــــەیدا بــوونی شێرپـەنجــــە بریتییـــە لـــە تێكچوونی مـــــاددەی بۆمــــاوەیی مرۆڤ, بینراوە مـــــاددەی بۆمــــــاوەیی لــــــە خــــــانە ئاسایییەكانی لەشدا كە بریتییە لە كرۆمۆسۆمەكان لە دوو بەش یان دوو پرچ پێكهاتووە, كە ماوەی نێوان ئەم دوو پرچە دیاری كراوە و بریتییە لە 26 Å ئەنگستـــرۆم (بریتییـــــــە لــــــــە یــــەك لــەســـەر ملیــۆنی میللیمەترێك), ئەگەر بێتوو ئەم ماوەیە زیاتر ببێت لــەم رێژەیە (بـــۆ نموونە ئەگــــەر بگاتە زیاتر لــــە 36 Å) ئــەمـــە دەبێتـە هۆی ئەوەی كــــە خــــانەكـــە زۆر بەخێرایی دابەش ببێـــت و كۆنترۆڵی نەمێنێت و ببێت بە خانەیەكی سەرەتانی.
رۆڵی پێكهاتــــەكــــانی نـــــاو زەیتی زەیتـــوون لێــــرەدا زۆر بـــــە تـــــازەیی دۆزراوەتـــــەوە و بینـــراوە كـــــە ئــــەو مــــــاوەیـــــەی نێـــــوان پرچـــــەكـــــانی كرۆمۆسۆمــــەكان راگیــــر دەكــــــات و نایەڵێت لـــەوە زیاتر ببێت, هەروەها بینراوە كە كۆتایی ئـــــەم پرچانەی كرۆمۆسۆمەكــــــان لــــــــــــــە داخوران دەپارێزێت (كــــــە هۆكــــارێكی تری تێك چـــــوونی ماددەی بۆماوەیییە), بـــــەڕاستی شتێـــكی زۆر گــــەورەیە و لێك دانــەوەیەكی جــــــوانـە بــــۆ ئایەتە پیرۆزەكـــــە, و پـێـــش هـەمـــوو شتێــــك دەرخستنی ئیعجــازێكی زانستی تری ئایەتە پیرۆزەكــەیە.
پاشان (ئەندریا وایڵد) بەردەوام دەبێت لــــە باس كــردنی سوودەكانی زەیتی زەیتــــوون و لـــــــە كـــۆتـــاییدا دەڵێت: ئەگــــەر بێتــــوو هـــــەر مرۆڤێك بـــــەردەوام بێت لــــەســــەر خــــواردن و بەكـــــار هێنـــــانی زەیتی زەیتــوون لـــە ژیـــــانی رۆژانـــــەیدا ئــــەوا بـــەهیـــچ شێوەیــــەك تــــووشی نـــــەخۆشییەكی خەتەرناك و لەناوبەر نابێت.
(ئەندریا وایڵد) ئەم كتێبەی بە تــــەواوەتی بــــــە پشت بەستن بـــــــــە ئامۆژگارییەكانی قورئان و سوننەتی پێغەمبەر (علیه الصلاە والسلام) داناوە و لەهەمان كاتدا وەك پرۆگرامێك بۆ چــــــارەســەری شێرپەنجـــــە دیـــــاری كردووە, كـــــــە پێش هەموو كەسێك خۆی پێ‌چارەسەر كردووە, كاتێك كە ئەم ئامۆژگارییە سادە و ئاسانانە: (خــــواردنی خورمــــا, بەكــــار هێنانی زەیتی زەیتوون لەگەڵا رۆیشتن رۆژانە بۆ ماوەیەك)ی بەكار هێنا (وەك خۆی دەڵێت) ئەندازەیەك چاك بوونەوە و سارێژبوونەوەی نەخۆشییەكەی دەست كەوت كـــە بـــە هیچ دەرمـــانێك ئـــەو ئەندازە چــــاك بوونەوەیــــەی دەست نەكــــەوت.
لێــــرەدا (ئەندریــــا وایڵد) پرسیــار دەكات: ئــــــایا (مـحـمـد) مــــامۆستای زانستی خۆراكزانی بووە كە ئەم شتە ووردانە باس دەكات؟ مەگەر هەر ئەوندە بڵێین كــــە ئەمانــــە زانیاری كەسێكی ســـەروو مرۆڤــــەكانە (كـــــە خودایە) و نێـــــردراوەكـــەی پێ‌فێر كـــردووە.
ئەمە شایەتی كەسێك و زانایەكی نـــامــــوسوڵمـــــانە لــــەســــەر راستیی و گـــەورەیی و نــــاوازەیی ئامۆژگارییە خودایییەكــــان و پێغەمبەرییەكان, بەڵام بابزانین ئەم زانایە لەبەر ئەوەی كـــەسێكی بـــــە ئینصــاف و خــــاوەن وویژدانە كاتێك بە تەواوەتی راستیی ئـــەو فەرموودانەی بۆ دەركەوت لــەم ساڵانەی دواییدا موسوڵمان بوونی خۆی ئاشكرا كرد [وَيَرَى الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ الَّـذِي أُنـزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ هُوَ الْحَقَّ وَ يَهْـدِي إِلَى صِـرَاطِ الْعَـزِيزِ الْحَمِيدِ] سبأ6.