ئاماژە قورئانییەكان بۆ زانستی زەویناسیی

ئاماژە قورئانییەكان بۆ زانستی زەویناسیی

نووسەر: پرۆفیسۆر: زەغلول محمد النجار
وەرگێڕ: باوكی زانیار
قورئانی پیرۆز لە ژمارەیەك ئایەتەكانیدا ئاماژە بۆ گەردوون‌و زۆرێك لە پێكهاتەكانی وەك ئاسمان‌و زەوی‌و زیندەوەران‌و بێگیانەكان‌و دیاردە گەردوونییە جۆربەجۆرەكانی دەكات.
ئاماژەكانی قورئانی پیرۆز بۆ گەردوون لەلایەكەوە ڕێ‌ ڕوونین بۆ مرۆڤەكان‌و بەڵگەن لەسەر توانای بێسنوری خوای پەروەردگار، لەلایەكی دیكەشەوە ئاماژەن بۆ ئەو زانست‌و داناییە تەواوەی خوای گەورە كەلە دروستكردنی گەردوندا بەدی دەكرێت، ئەوەش بۆ سەلماندن‌و چەسپاندنی ڕاستێتی خوای پەروەردگاری جیهانیان بۆ باوەڕداران‌و هەروەها بۆ وەڵامدانەوەی بێباوەڕان‌و بیانوبڕینی هاوبەشدانەر‌و بەدگومانەكان.
ئایەتە گەردوونییەكان لە قورئانی پیرۆزدا ڕاستەوخۆ لە شێوەی هەواڵپێدانی زانستیدا نەهاتوون، ئەوەش لەبەر دوو هۆ:
یەكەم: قورئانی پیرۆز لە بنەڕەتدا پەڕتوكی هیدایەتە، بیروباوەڕی ڕاستەقینەو خواپەرستن‌و ئاكارو چۆنیەتی مامەڵەو هەڵوێستە دروستەكان نیشانی مرۆڤەكان دەدات، ئەمانەش بابەتێكن مرۆڤەكان بەتەنهاو بە هەوڵ‌و توانای سنورداری خۆیان ناتوانن تیایاندا بە بۆچونی ڕاست بگەن، بۆیە مرۆڤ لەم بوارەدا هەمیشە پێویستی بە هیدایەتی پەروەردگارو نیگای ئاسمان دەبێت.
دووەم: بەهۆی ئەوەی سوننەتەكانی خوای گەورە بەردەوامن‌و ناگۆڕێن ئەمە لەلایەك، لەلایەكی تریشەوە ڕێی كۆبونەوەی زانیارییەكان‌و سروشتی كەڵەكە بوونی زانستەكان بەهۆی سنورداریی توانای مرۆڤەوە ماوەی زۆرو كاتی درێژخایەنیان دەوێت، بۆیە گەردونناسی‌و خوێندنەوەی سونەتەكانی خوای گەورەو خستنە گەڕی ئەو زانیاریی‌و سوننەتانە بۆ هەڵسان بە ئەركی ئاوەدانكردنەوەی ژیان لەسەر زەوی، هەر هەمووی خوای گەورە بە تەواوی وەك بوارو مەودایەك بۆ هەوڵا‌و تێكۆشانی مرۆڤەكان جێی هێشتون، ئەوەش لە ڕێی ڕێكحستنی تێبینییەكان‌و بەرهەمە ژیریەكانی هۆش‌و لۆژیك لەلایەن مرۆڤەكانەوە لە ماوەوكاتە درێژ خایەنەكاندا.
بەڵام لەبەرئەوەی قورئانی پیرۆز وتەی خوای گەورەیەو خوای گەورەش گەردوونی بە دانایی‌و توانای خۆی هێناوەتە بوون، لەبەر ئەوە مەحاڵە واقعی خوڵقێنراو لەگەڵا وتەی كردگاریدا دژایەتی یەكتر بكەن، هەر بۆیە ئەو ئایەتانەی قورئان كە باس لە گەردوون‌و پێكهاتەكانی گەردوون دەكەن، ژمارەیەك لەو ڕاستییانەی گەردوون لەخۆ دەگرن، كە ئەگەر موسڵمانان سودیان لێوەربگرتایە، ئەوا ئێستا لە دۆزینەوەی ئەو ڕاستییانەدا دەستپێشخەر دەبوون.
لەو ئایەتانەی قورئانی پیرۆز كە باس لە گەردوون دەكەن لە 461ئایەتدا ئاماژە بە زەوی كراوە، هەندێك لەو ئایەتە پیرۆزانە ئاماژە بۆ زەوی بەشێوەیەكی گشتی دەكەن‌و هەندێكی تریشیان ئاماژە بۆ بەرگی بەردینی زەوی دەكەن، واتە ڕووی دەرەوەی زەوی كە لەسەری دەژین، بەشێوەیەكی تر دەتوانین ئەو ئایاتانەی كە ژمارەیەك لە ڕاستیە زانستییەكانی زەوی لەخۆ دەگرن، لەم خاڵانەدا بیانخەینەڕوو:
1– چەندین ئایەتی قورئانی پیرۆز فرمان بە مرۆڤەكان دەكەن، تا بەزەویدا بگەڕێن‌و لە چۆنیەتی سەرەتای ژیان‌و دروستكراوەكان بڕوانن، ئەوەش بناغەی بەرنامەو پەێڕەوی زانستییە لە خوێندنی زانستی زەویناسیدا
2– چەندین ئایەتی تری قورئانی پیرۆز ئاماژە بۆ بنەڕەت‌و شێوەو جوڵەی زەوی دەكەن، ئایەت هاتوە وەسفی گۆی زەوی دەكات، ئایەتی تر ئاماژە بۆ خولانەوەو سوڕانی زەوی دەكات، ئایەتی تریش هەن گەورەیی شوێنی ئەستێرەكان دەچەسپێنن، یان دیاردەی ڕاستی فراوانبوونی گەردوون، یان باس لە قۆناغەكانی سەرەتای دروستبوونی گەردوون دەكەن، كە یەك جەستەی ئاسمانیی بەیەكەوە چنراو بووە قۆناغی چنراو(مرحلە الدقق)، پاشان تەقینەوەی ئەو جەستە سەرەتاییە ئاسمانییەچنراوە كە پێی دەگوترێت قۆناغی لێكجیابوونەوە(مرحلە الفتق)، یان ئایەت هەن باس لەوە دەكەن ئاسمان لەسەرەتادا لە قۆناغەكانی دروستبوونی یەكەمیدا لە شێوەی بەرگێكی دوكەڵاویدا بووە كە پێی دەگوترێت قۆناغی تەمومژ(مرحلە السدیم)، هەروەها ئەو ئایەتانەی باس لە بڵاوبونەوەی ماددە لە نێوان ئاسمان‌و زەویدا(نێوان ئەستێرەكاندا) دەكەن‌و ئەو ئایەتانەی لە پڕاوپڕ بوونی ئاسمان‌و زەوی، واتە چونیەكبوونی گەردوون دەدوێن.
3– تەنها لەیەك ئایەتدا قورئانی پیرۆز ئەو ڕاستییە دەچەسپێنێت، كە هەموو ئەو ئاسنەی لە هەسارەی زەویدا هەیە لە ئاسمانەوە بۆی هێنراوەتە خوارەوە.
4– ئایەتێكی تری قورئانی پیرۆز ئەو ڕاستییە دەچەسپێنێت‌و باس لە سیفەتە هەرە بنەڕەتییەكانی زەوی دەكات، كە ئەویش سیفەتی قڵیشبوونی زەوییە، سیفەتی(صدع)، واتە زەوی قڵیش دەبێت.
5– ئەو ئایەتانەی قورئان باس لە ژمارەیەك دیاردەی گرنگی دەریایی دەكەن، وەك تاریكایی نێو دەریاو زەریاكان‌و ڕۆڵی شەپۆلەكانی ناوەوەو دەرەوەی ئاو لە پێكهێنانی دەریاو زەریاكاندا‌و گەرمبوون‌و تەقینەوەی هەندێك لە قوڵاییەكانی ئاو، هەروەها جیابوونەوەو لەیەكبونی ئاو لە هەندێك لە قوڵاییەكانی ئاودا بۆ بەش بەشی بەیەكەوە بوو بە شێوەیەك بە تەواوی تێكەڵ نابن، ئەویش لەبەر بوونی بەربەستە نەبینراوەكان لە نێوان بەشەكانی ئاودا، ڕاستیی ئەم دیاردەیەش واتە تێكەڵنەبوونی هەندێك لە بەشە ئاوەكان لەگەڵا یەكتر بەشێوەیەكی ڕوون لە حاڵەتی بەیەك گەیشتنی ئاوی شیرین لەگەڵا ئاوی سوێردا دەچەسپێت‌و دەردەكەوێت بەتایبەتی لەكاتی ڕژانی ڕووبارەكان بۆ ناو دەریاكان، هەرچەندە ئەم دیاردەیەی كە باس كرا، واتە تێكەڵنەبوونی هەندێك لە ئاوەكان لەگەڵا یەكتردا لە نێوان ئاوی یەك دەریا یان لە نێوان ئاوی دەریا بەیەك گەیشتوەكانیشدا ڕوو دەدات.
6– ئایەتی قورئانی پیرۆزی تر هەن باس لە شاخەكان دەكەن، بە نموونە هەندێك ئایەت وەسفی شاخەكان بە ڕەگ(مێخ) دەكەن، وەسفی هەردوو شێوەی دەرەوەو ناوەوەی شاخ دەكەن‌و ئەوە ڕوون دەكەنەوە كە بەشە زەبەلاحەكەی دەرەوەی شاخ لە ڕاستیدا نموونەی بەشە بچوكەكەی شاخە. شێوە درێژبووەوەكەی شاخیش بەناو قوڵایی زەویدا لە ڕاستیدا بەشە هەرە زۆرەكەی لاشەی شاخ پێكدەهێنێت، هەروەها ئایەتی تر وەسفی ڕۆڵی بنەڕەتی شاخەكان لە جێگیر كردنی بەرگی بەردینی زەوی دەكات. ئەم باسەش لە(22) ئایەتی قورئاندا چەسپێنراوە، هەروەها ئایەتی تر باس لە ڕۆڵی شاخەكان دەكەن لە بارینی باران‌و لە ئەنجامی شەقبوونی شاخەكاندا شیوو دەلاقەكان دروستدەبن‌و شاخەكان دەبنە هۆی بەخوڕ ڕۆیشتن‌و جوڵانی ڕوبارو چەمەكان، یان ئایەتی تر باس لە پێكهاتنی شاخەكان دەكات لە بەردی جۆراوجۆری جیاواز لە ڕەنگ‌و شێوەو شێوازی جۆراوجۆرو جیاوازدا.
7– ئایەتی قورئانی تر هەن باس لە دروستبوونی هەردوو بەرگی ئاویی‌و هەوایی زەوی دەكەن، وەسفی سروشتی بەرگە گازییەكەی زەوی دەكەن، كە ئەركی بەرگری‌و پاراستنی زەوی لەخۆ گرتووە، ئایەتی تر ڕاستیی تاریكایی بۆشایی گەردوون دەچەسپێنێت، هەروەها باسی كەمبونەوەی پەستانی هەوا لەگەڵا بڵندبونەوەو بەرزبونەوە لە ڕوی زەوییەوە، ئایەتی تر باس لەوە دەكەن كە لەسەرەتای دروستبوونی زەویدا شەوگاری زەوی وەك ڕۆژگاری زەوی ڕووناك بووەو تاریك نەبووە.
8– چەندین ئایەتی تر ئاماژە بۆ تەنكیی بەرگی بەردینی زەوی‌و تەختكردن‌و چاككردنی ڕوی زەوی‌و شەقكردنی دەلاقەو ڕێگاكان لە ڕوی زەویدا دەكەن، ئایەتی تر باس لە كەمبونەوەی زەوی لە لاكانیەوە دەكەن.
9– ئایەتی پیرۆزی دیكە هەن ئاماژە بەو ڕاستییە دەكەن كە ئاوی باران لە زەویدا دەمێنێتەوە، بەوەش ئاماژە بۆ سوڕی ئاو لە گەردوندا دەكەن، باس لە پەیوەندیی ژیان بە ئاوەوە دەكەن، ئایەتی تر سەرنجی مرۆڤ بۆ پۆلێنبوونی بونەوەرە زیندووەكان ڕادەكێشن.
10-ئایەتی تر ئەو ڕاستییە دەچەسپێنن، كە پرۆسەی دروستكردن‌و بەدهێنانی گەردوون بە قۆناغی دوا بەدوای یەك‌و لە ماوەی زەمەنی درێژخایەندا تەواوو بوە.
11-هەندێك ئایەتی پیرۆزی تر باس لە كۆتایی هاتنی هەریەك لە زەوی‌و ئاسمانەكان‌و ئەوەی ناویان واتە كۆتایی هەموو گەردوون دەكەن، بەشێوەیەكی پێچەوانەو زۆر جیاواز لە پرۆسەی خەلقكردنی یەكەم. هەروەها باس لە سەرلەنوێ دروستكردنەوەی گەردوون دەكەن، واتە خوای گەورە زەوی‌و ئاسمانەكان دروستدەكاتەوە، بەڵام جیاواز دەبێت لەم زەوی‌و ئاسمانانەی ئێستا.
ئەم ڕاستییانە كە قورئانی پیرۆز باسی كردون، مرۆڤ هەتا ئەم سەدەیەی ئێستامان نەیدەزانین‌و پێیان ئاشنا نەبوو، بەڵكو زۆرێك لە ڕاستییە زانستییەكان مرۆڤ تەنها لەم ساڵانەی دوایدا پێیان گەیشتووە ئەویش لە ڕێی هەوڵا‌و تێكۆشانێكی زۆرو شیكردنەوەی ورد بۆ چەندێكی گەورە لە تێبینیەكان‌و ئەزمونە كردەییەكان لە بوارە جۆراوجۆرەكانی بەشی دەركپێكراوی گەردووندا، واتە قورئانی پیرۆز دەستپێشخەر بووە لە باسكردنی ڕاستییە زانستیەكاندا بە شێوازێكیش كە ئەوپەڕی وردكاری زانستی‌و زمانەوانی لە دەربڕیندا لەخۆ گرتووە، ئەم بەڵگەو ئایەتە زانستییانەی قورئانیش لایەنێكی گرنگ لەلایەنەكانی ئیعجازی پەرتوكی خوای گەورە لەخۆ دەگرن، كە ئەویش لایەنی ئیعجازی زانستییە، لێرەوەو لەگەڵا ملكەچ بوون‌و ملكەچبوون بۆئەوەی قورئانی پیرۆز لە هەموو بوارێكیدا موعجیزەیە، چونكە قورئان تاكە نیگا‌و تەنها پەیوەندیی ئاسمانییە كەلەبەردەستی مرۆڤەكانی ئەمڕۆدایە وەك خۆی‌و بەهەمان ئەو زمانەی پێی دابەزیوە(زمانی عەرەبی) مابێتەوەو خوای گەورە وشە بە وشەو پیت بە پیتی قورئانی لە دەستكاریكردن پاراستووە، لەگەڵا ئەمەشدا ئەمڕۆ لەسەردەمی زانستدا، ئیعجازی زانستی بەسەركەتووترین شێوازی بانگەواز بۆ لای خوای گەورە دادەنرێت، لەم سەردەمەدا كە هیچ نیگایەكی ڕاستەقینەی ئاسمانی تێدانەماوە، تەنها قورئانی پیرۆز نەبێت، لەكاتێكدا پەرتووكە پێشینەكانی تر لەگەڵا ئەوەشدا كە باوڕمان هەیە بەوەی لە بنەڕەتدا ئاسمانی بوون، بەڵام هەر دوای دابەزینیان توشی شێواندن بوون، یان بەلایەنی كەمەوە لە كاتی وەرگێڕانیاندا بۆ زمانەكانی تری جگەلەو زمانەی، كە پێی دابەزیوە بەشە بنەڕەتی‌و بنچینەیەكانیان توشی گۆڕان‌و شێواندن بون، بەو شێوەیە پەرتوكە ئاسمانیەكانی پێش قورئانیی پیرۆز بە تێپەڕبونی كات بەشێوەیەكی گەورەو فراوان لادان‌و گۆڕانیان تێدا كراوەو بە شێوەیەك لە چوارچێوەی پەیام‌و پەرتوكی خواییدا چوونەتە دەرو پەیوەندییان بە ئاسمانەوە نەماوە. لێرەوە گرنگیی قورئانی پیرۆزمان بۆ دەردەكەوێت، لەڕێنمایی كردنی مرۆڤەكان لەكات‌و سەردەمێكدا، كە مرۆڤ لە هەموو كات زیاتر پێویستی بە ڕێڕوونی بۆلای خوای پەروەرگاری هەیە، هەروەها لێكۆڵینەوەكانی ئیعجازی زانستیشمان لەهەموو بوارەكانی زانستیدا لەپەرتوكی پەروەردگاردا بۆ دەردەكەوێت، ئەوەش كاتێك ڕاستیی ئاماژەیەكی قورئانی پیرۆز لە بابەتەكانی گەردووندا دەردەكەوێت، بۆ نموونە وەك ئاماژەكردنی قورئانی پیرۆز بۆ چەندێك لە ڕاستییەكانی زەویناسی، لە كاتێكدا زانستی زەویناسی بوارێكی زانستی ماددیەو زاناكان دەتوانن تەنها بە ئەزموون بەو ڕاستییە زانستییانەی زانستی زەوی بگەن..ئەمەش باشترین هۆكارە هانی مرۆڤەكان دەدات، تا ملكەچی ڕاستییەكان‌و ئاماژەكانی تری قورئان ببن، بەتایبەتی ئەو ئایەتانەی كە باس لە ڕاستییەكانی بواری غەیب‌و هەڵسوكەتەكان بە نموونەو بیروباوەڕو خواپەرستی‌و ڕەوشت‌و مامەڵەكان دەكەن، چونكە مرۆڤەكان لەو لایەنانەدا ناتوانن بە هەوڵا‌و تەقەلای خۆیان بگەنە بناغەی دروست‌و ڕێساو یاسای ڕاست، ئەوە تەنها لە ڕێی ڕوونكردنەوەی كورت‌و پوختی پەروەردگارەوە دەبێت، كە هیچ بۆچونێكی مرۆڤەكانی ئەگەر كەمیش بێت تێكەڵا نەبووبێت.