گەشتی دوهەمم بۆ ژاپۆن

 

شەماڵ موفتی

لە زستانی 2006دا بۆم دوهەم جار سەردانی وڵاتی چاپۆن م كرد وەك نوێنەری وەزارەتی ژینگەی عیراق بۆ خولی [ بەرێوەبردن و پاراستنی شوینەكانی میراتی جیهانی ]لە شاری هیرۆشیما , ئەو شارە بەناوبانگەی كە دوچاری بۆردومانی بۆمبی هایدرۆجینی بوو .
ئەو كارەساتە كە 6 / 8 ە , بە باشم زانی هەندێ لە مێژو باس بكەم كە پەیوەستە بەو كارەساتەوە .
هیرۆشیما واتا شاری ( نوێژخوێنان ) ,لە ساڵی 1594دا دروست كرا  و پیش 140 ساڵێك دەستكرا بە ئاوەدانكردنەوەی , دانیشتوانی سەرو ملیۆنن ( 2003 )
هیرۆشیما گرنگترین شارێ ئابوری و پیشەسازی ژاپۆنە ( لە بەر ئەم هۆیە لێدرا ).
وڵاتی ژاپۆن وەك هەر هێز و دەسەڵاتێكی مێژو …پەلاماری دراوسێكانی خۆی دا ..
لە 1894 دا  چوو بە گژ ( چین ) دا و سەركەوت بە سەریدا .
لە 1904 دا  هێرشێكی سەركەوتووی بردە سەر ( روسیا ) .
لە 1931 دا لەشكرەكانی ژاپۆن زاڵبوون بەسەر باكوری ( چین ) دا ..
لە جەنگی جیهانی دوهەمدا ژاپۆن دژ وەستا بەرامبەر بە هاوپەیمانەكان كە نەیاندەهیشت گەشەبكا و گەمارۆی سوپاكانیان دا لە ئەوروپا .
ژاپۆن هەڵسا بە كارێك كە بووە هۆی خاڵێكی وەرچەرخاندنی مێژوو ئەو كارەش ئەوە بوو كە هێرشی بردە سەر بەندەری ( بیل هاربەری ) ئەمەریكی لە هاوای لە 7 /12/1941 كە ئەمەریكای ناچار كرد داخڵی جەنگ بێت .
لەم هێرشەدا ژاپۆن بە 353فڕۆكەی جەنگی هێرشەكەی كرد كە 19 پاپۆڕی جەنگی جۆراوجۆری ئەمەریكی تێكشكاند لەگەڵ سوتاندنی 188 فڕۆكە و كوشتنی 2403 سەرباز و 68 مەدەنی .
ژاپۆنییكان لایان وابوو كە سۆڤیێتەكان پشتیان دەگرن گەر ئەمەریكا هێرشیا بۆ بەرێ..
بەڵام وا نەبوو ..
پاشان ئەمەریكا هەڵسا بە لێدانی گشت شارە ژاپۆنییەكان .
ژاپۆنییەكان لە ئاداری 1945 دا هیرۆشیمایان چۆڵ كرد و دەیانزانی كە ئەمەریكا نییەتی زۆر خراپە لە گەڵ هیرۆشیما بە تایبەت .
شایانی باسە كە هەزاران سەرباز و ئەفسەری هاوپەیمانان كەوتبونە ژیر دەستی ژاپۆن و دابەش كرابون بە سەر سەدان سەربازگەی نهێنی و ئاشكرا لە دەرەوە و ناوەوەی ژاپۆن تەنانەت سەر لەشكری سوپاكانی ئەمەریكا  ( جەنەراڵ وین رایت ) كە لە فلپین دەستگیركرا بو .
سێ هەفتە پێش لێدانی هیرۆشیما , ئەمەریكا بۆمبێكی هایدرۆجینی بە سەركەوتوی تاقیكردەوە لە نیو مەكسیكۆ , وە لە 6 ی ئاب 1945 و لە دوری 2740 كیلۆمەترەوە فڕۆكەیەكی جەنگی ئەمەریكی (إینولا غای ) كە فڕۆكەوانەكەی (كولونیل بول تیبیتس ) و بارەكەی بۆمبێكی یۆرانیۆم بوو كە ( 4.5 ) تۆن كیشی بوو و ناونرابوو :
 ( كوڕە بچوكەكە ) [ لیتڵ بۆی ].
لە بەرزایی ( 9.6 ) كیلۆمەترەوە بەسەر هیرۆشیمادا ئەو بۆمبە فڕێ درا و ولە بەرزایی 600 مەتر لە خاكی شارەكە تەقییەوە ( بەسەر ژوری پیشەسازی و بازرگانی شارەكە ) كە ئیستا لە لیستی یۆنسكۆ تۆمار كراوە لە ژیر میراتی جیهانی دا و بە ناوبانگە بە گومەزی بۆمبەكە ( Bomb Dome) و دەوروبەری پارێزراوە تا ئیستا و ژەندین مۆزەخانە و مەنیومێنتی تیا كراوە .
ئەو تەقینەوەیەش لە 600 مەتر بەرزایی لە بەر ئەوە بووە كە زۆرترین زیان ببەخشێت
 فشاری بۆمبەكە لە سەر یەك مەتر دووجا مەزەنە كرا بە 35 تون !!
گەرمییەكەشی بە 3 هەزار پلەی سەدی و خێراییەكەی بە 400 مەتر لە چركەیەكدا .
هیچ بینایەك لە تیرەی یەك كیلۆمەتر بە پێوە نەما .
تەنها بینا كە نەڕوخا بینا بلدیە بوو كە دوو كیلۆمەتر و نیو دوور بوو لە چەقی تەقینەوەكە كە دوای دوو ڕۆژ توانیان تەرمی نەناسراوی تیا بنێژن لە بەر گەرمی دیوارەكانی .
پسپۆرانی مۆزەخانە گشتییەكە ڕوونیان كردەوە بۆم كە سەرو 130 هەزار كەس قوربانی بووە ( لە سەرچاوەی دیكە : 80 هەزار كوژراو و 90 هەزار بریندار ) .
دانیشتوانی هیرۆشیما لەو ڕۆژەدا دەوەروبەری 350 هەزار كەس بووە , بەڵام ژمارەیەكی زۆریان ( 30% ) دیلە كۆرییەكان بوون .!!
لە مۆزەخانەكە دا بە شێوەی ماكێت شارەكە دروست كراوە پیش لێدانەكەی و پاش لێدانەكەی و زۆر لەم زانیارییانە لە وێوە وەرم گرتوە .
یەكێك لەو ماكێتانە بینای شارەوانییكە بوو كە پاش 14 ڕۆژ واتا لە 20 ی ئاب دا ئەنجومەن كۆبوەوە ( بێ گومان ئەوانەی لە دەرەوەی شار بوون ) , چونكە ئەوانەی ناو شار لە گەڵ هەمو پزیشك و كارمەندانی تەندروستی و موچەخۆران كوژران .
سەرۆكی شارەوانی و ئەنجومەنەكەی لە نهۆمی دوهەم كۆبونەوە لە هۆلێكدا كە كورسی تیا نە بو و بڕیاری ئاوەدانكردنەوەی هیرۆشیمایان دا  و لە ماوەی كەمتر لە 18 مانگ هیرۆشیمایان وەك خۆی لێكردەوە .
شایانی وتنە كە هەر كەسێك هاتە شارەكەوە پاش لێدانەكە بۆ هەرچ مەبەستێك , پێش كۆتایی ساڵكە گیانی لەدەست دا بە هۆی كاریگەری تیشكی بۆمبەكە .
لە 5 ی ئاب 1946 هیرۆشیما ئاهەنگێكی ساز كرد لە ژێر دروشمی :
[ ئاشتی جیهان لە هیرۆشیماوە دەست پێ دەكات ]
لەو دیمەنانەی كە سەرنجی ڕاكێشام :
* هیممەتی میللەتی ژاپۆن بۆ ئاوەدانكردنەوە و درخت چاندن لەگەڵ ئەوەی كە پێیان دەوترا درخت لەوانەیە ئیتر نەڕوێت .
* مۆنیومەنتێك بۆ ( ساداكا ) كە كیژێكی قوتابی بوو بە شێرپەنجەی تیشكاوەری گیانی لەدەست دا , ئەو گوڵانەی كە دەخرێتە سەر مونیومێنتەكەی ( كە لە كاغەز دروستكراون ) ریسایكڵ دەكرێن و دەكرێن بە تیانوس ( دەفتەر ) و دەنێررێت بە خۆرایی بۆ دۆستانی ژینگە .
* تۆماركردنی فیلمی ڤیدیۆ لەگەڵ ئەو پیرانەی كە دوا شاهید بوون ( تاكە تاكە ماون لە ژیانا ) كە ئەمە دۆكیومەنتێكی زۆر گرنگە .