You Are Here: Home » زانستە مرۆییەكان » غەیبی و مێژوویی » پاراستنی دەستنووسەكانی قورئانی پیرۆز، لێكۆڵینەوەیەكی بەراوردكاریی لەگەڵ دەستنووسەكانی گەلانی خاوەن كتێب

پاراستنی دەستنووسەكانی قورئانی پیرۆز، لێكۆڵینەوەیەكی بەراوردكاریی لەگەڵ دەستنووسەكانی گەلانی خاوەن كتێب

 

پاراستنی دەستنووسەكانی قورئانی پیرۆز

 لێكۆڵینەوەیەكی بەراوردكاریی لەگەڵ دەستنووسەكانی گەلانی خاوەن كتێب

 

ئامادەكردنی: فراس نور الحق

  و: نەرمین عومەر 

 

وێنەی (1) وێنەیەك لە موسحەفە دەستنووسەكانی عوسمانی كوڕی عەففان لە قاهیرە

 خوای گەورە لە قورئانی پیرۆزدا دەفەرموێت: (إنا نحن نزلنا الذكر وإنا له لحافظون) الحجر:9،  (أفلا يتدبرون القرآن ولو كان من عند غير الله لوجدوا فيه اختلافا كثيرا) سورة النساء 82 .
ڕەنگە یەكێك لە گرنگترین ڕووەكانی ئیعجازی قورئانی پیرۆز  پاراستنی لە تەحریفكردن (گۆِڕینی واتاو مەبەستە قورئانییەكان) بێت، هەروەها ڕەنگە یەكێك لە ڕووەكانی پاراستنی لە تەحریفكردن پاراستنی ئەو دەستنووسانەی بێت، كە ئێستا لە مۆزەخانە ڕۆژئاوایی و عەرەبییەكاندا لە بارێكی زۆر باشدان، لەگەڵ ئەوەی زیاتر لە (1431) ساڵ بەسەرنووسینی ئەم دەستنووسانەدا  تێپەڕبووە،  كە زۆربەیان بۆ سەدەی یەكەمی كۆچیی دەگەڕێنەوەو هەندێكیشیان بۆ ساڵانی یەكەمی وەفدەكان دەگەڕێنەوە، بە پێنووسی  نووسەرانی سروش (الوحي)، نموونەی عەلی كوڕی ئەبی تاڵب و زەیدی كوڕی سابت (ڕەزای خوایان لێبێت)..
   

 قۆناغەكانی نووسینەوەی  قورئانی پیرۆز


 سەردەمی پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم): 
 پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) زۆر بەتەنگ ئەوەوە بوو، كە خوای گەورە ئەوەی لە قورئان بۆی ڕەوانە دەكات تۆماربكرێت، تەنانەت لە سەرەتادا نەهیكرد لە نووسینەوەو تۆماركردنی هەرشتێك جگە لە قورئانی پیرۆز، بەجۆرێك لە فەرموودەیەكەوە،كە ئەبی سەعدی خدری گێراویەتییەوە، پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم) فەرموویەتی: ( لا تكتبوا عنی شیئا سوی القرا‌ن، فمن كتب عنی غیر القرا‌ن فلیمحه). (هیچ شتێك لە منەوە  مەنووسنەوە جگە لە قورئان، هەر یەكێكتان شتێكی لەمنەوە وەرگرت جگە لە قورئان با بیسڕێتەوەو نەیهێڵێت).
نووسەرەكانی پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) ژمارەیان گەشتە چل و سێ نووسەر، هەندێكیان تەنها خۆی بۆ نووسینەوەی وەحی تەرخانكردبوو، لە بەناوبانگترینیان ( عوسمانی كوڕی عەففان، عەلی كوڕی ئەبی تاڵب، زەیدی كوڕی سابت، ئەبی بن كەعب، عەبدوڵای كوڕی سەعدو حەنزەڵەی كوڕی رەبیع) بوون.
پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم) گرنگیی بە تۆماكردنی دەقە قورئانییەكان دەدا، هەر لەو كاتەوە كە هاتنە خوارەوەی  قورئان لە مەككە دەستیپێكرد. لە چیرۆكی ئیسلامبوونی عومەری كوڕی خەتابدا (خوای لێ ڕازی بێت) هاتووە، سورەتی (طه) لە پەڕەیەكدا نووسرابووەوە لە ماڵی فاتمەی كچی خەتاب، خوشكی عومەر بوو، خەبابی كوڕی ئەلئەرت، قورئانی لەو پەڕەیەدا بۆ فاتمەو مێردەكەی دەخوێندەوە، ئەو  پەڕەیەی سورەتی (طه)ی لەسەربوو یەكێك بوو لەو پەڕە زۆرانەی، كە لە نێوان ئەوانەی لە مەككە موسڵمان بوون دەستاو دەستی دەكرد. سورەتی دیكەش لە قورئان تۆماركرابوون.
لە فەرموودەیەكدا هاتووە، كەسێك چوو بۆ لای زەیدی كوڕی سابت، پێی وت هەندێك فەرموودەی پێغەمبەرمان (صلی الله علیە وسلم) بۆ باسبكە، ئەویش وتی: چیتان بۆ باسبكەم؟ من دراوسێی پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) بووم، كاتێك وەحی بۆ دادەبەزی، دەینارد بەدوای منداو منیش وەحیەكەم دەنووسییەوە…)
پێغەمیەر (صلی الله علیە وسلم) كاتێك وەحی بۆبهاتایە بەو كەسەی لەو كاتەدا لای بوو دەیفەرموو، زەیدم بۆ بانگبكەن، با  لەوح و شووشە مرەكەبەكە بهێنێت، پاشان پێی دەفەرموو بنووسە….. بەوجۆرە ئایاتەكانی پێ دەنووسییەوە.
ئەوەی پێویستە تێبینی بكەین، ئەوەیە كە پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم) بەسەر ئەو قورئانەدا دەچووەوە، كە هاوەڵان دەیانووسیەوە، زەیدی كوڕی سابت دەڵێت : لای پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) وەحیم دەنووسییەوە، كە پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) پێی دەنووسیمەوە، كاتێكیش تەواو دەبووم، پێی دەفەرمووم: بیخوێنەرەوە، ئەگەر  هەڵەیەكی تێدابووایە،  ڕاستی دەكردەوە).
زانایان  ئەوەیان دیاریكردووە، (كە قورئان هەمووی لەسەردەمی پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) خۆیدا لە پەڕەو لەوحی تەختەدا نووسراوەتەوە، بەڵام هەمووی لەیەك شوێندا كۆنەكرابووەوەو سورەتەكان ڕێكنەخرابوون) .( لطائف الإشارات لفنون القرا‌ءات ـ القسطلانی – شهاب الدین أحمد بن محمد بن أبی بكر)
ئەگەر ئەم هەموو  هەواڵانە بەڵگەبن، ئەوا یەكەم بەڵگە ئەوەیە، كە پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم) ئامانجی نووسینەوەی هەموو قورئان بووە، بەمەش لە ونبوون یان لەدەستدانی هەر بەشێك لێی دەیپارێزێت. بەو شێوەیەش پێغەمبەر (صلی الله علیە وسلم) كۆكردنەوەو نووسینەوەی قورئانی كردە سوننەتێك. فەرمانی بەوەداوەو بە نووسەرەوەكانی نووسیووەتەوە. هەروەها پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم) كۆچی دوایی نەكرد، هەتا سەرجەم قورئانی بە كۆمەڵێك  لە هاوەڵان لەبەركرد. ئەوانی دیكەش لە پێغەمبەرەوە (صلی الله علیە وسلم) هەندێك بەش لە قورئانیان لەبەردەكرد یان فێری دەبوون و شوێن و جێگەیان دەزانی‌و بەجۆرێك، كە لەو ڕۆژگارەدا دەزانرا كێ لەوانە نییە، كە هەموو قورئانی لەبەرە) ).(لطائف الإشارات لفنون القرا‌ءات ـ القسطلانی – شهاب الدین أحمد بن محمد بن أبی بكر).

كۆكردنەوەی قورئان لە موسحەفی ئیمامدا لە سەردەمی خەلافەتی ئەبوبەكردا
دوای كۆچی دوایی پێغەمبەر(صلی الله علیە وسلم) و كوژرانی زۆرێك لەوانەی قورئانیان لەبەربوو، ئەمەش لەكاتی دامركاندنەوەی ئەو فیتنانەی دوای كۆچی دوایی پێغەمبەر سەریان هەڵدا، بەتایبەت جەنگی یەمامە. عومەری كوڕی خەتاب لەوە ترسا، كە بە كوژرانی ئەوانەی قورئانیان لەبەرە ئیتر قورئان لەدەستبچێت، بۆیە داوای لە ئەبوبەكر كرد، كە قورئان لەیەك موسحەفدا كۆبكاتەوە، ئەبوبەكریش فەرمانی بە زەیدی كوڕی سابت كرد، كە قورئان لە موسحەفی ئیمامدا كۆبكاتەوە، ئەمەش لەژێرچاودێریی و سەرپەرشتیی خۆیداو بە ئامادەبوونی لیژنەیەك لە هاوەڵان ئەنجامدرا.

لەبەرگرتنەوەی موصحەفەكان لەلایەن عوسمانەوە:
لە ئەنەسی كوڕی مالكەوە دەڵێت: حوزەیفەی كوڕی یەمام چووە لای حەزرەتی عوسمان، لەكاتێكدا غەزای خەڵكی شامی دەكرد، لە فەتحی ئەرمینییەو ئەزەربیجان لەگەڵ خەڵكی عێراق، حوزەیفە زۆر ترسا لە جیاوازیی ئەو گەلانە لە خوێندنەوەدا، بۆیە حوزەیفە بە عوسمانی وت ئەی پێشەوای موسڵمانان فریای ئەو ئومەتە بكەوە پێش ئەوەی جیاوازییان تێبكەوێت لە كتێبەكەیاندا وەك ئەو جیاوازییەی  یەهودو نەسارەكان، بۆیە عوسمان  هەواڵی نارد بۆ حەفصە پێی فەرموو (ئەو موسحەفەمان بۆ بنێرە،  بۆئەوەی چەند موسحەفێكی تری لەبەربگرینەوە، ئەوكاتە دەینێرینەوە بۆت) ئەنجا حەفصە ئەو موصحەفەی بۆ عوسمان نارد. ئەویش فەرمانی بە (زەید و عەبدوڵای كوڕی زوبیرو سەعیدی كوڕی عاص و عەبدالڕەحمانی كوڕی حارس )دا ، ئەوانیش چەند موسحەفێكیان لەبەرگرتەوە. عوسمان بە هەرسێ كۆمەڵەكەی قورەیشی فەرموو( ئەگەر لە شتێكی قورئان جیاوازیی كەوتە نێوانتانەوە،  ئەوا بینووسن، چونكە قورئان بە زمانی ئەوان دابەزیوە)، ئەمەیان جێبەجێكرد، دوای بە زمانی قورەیش ئەوەی لەبەر موسحەفەكەدا چەند موسحەفێكی تریان گرتەوە، عوسمان موسحەفەكەی بۆ حفصە ناردەوە، پاشان بۆ هەموو شوێنەكان موسحەفێكی لەوانە نارد، فەرمانی كرد بە سووتاندنی هەر پەڕەیەك یان موسحەفێك جگە لەوانەی  لە موصحەفەكەی حەفصەوە لەبەرگیرابوونەوە.

تائێستاش هەزاران دەستنووسی ئەو موصحەفانە، كە زۆربەیان بۆ سەدەكانی یەكەمی كۆچی دەگەڕێنەوە، بۆ نموونە ئەو موصحەفەی بە دەستی عەلی كوڕی ئەبی تاڵب نووسراوەتەوە ( لەگەڵ كۆمەڵێك لە دەستنووسەكانی شاری سەنعا، كەلەپێشانگای هەمیشەیی مەسحەفەكان لە سەنعا لە خانەی دەستنووسەكاندان ) لە مۆزەخانە جیهانییەكانی توركیا، قاهیرە، سەنعا، پاریس، لەندەن ….هتد دابەشبوون. هەموویان لە باری زۆر باشدان وەك  بەڵگەنامەیەكی باوەڕپێكراو، كە بەڵگەن لەسەر ئەوەی، مەحاڵە قورئان تەحریف بكرێت، ئێستاش هەر وەك ئەو كاتە وایە، كە پێش ( 1431) ساڵ بۆ پێغەمبەرمان (صلی الله علیە وسلم ) هاتەخوارەوە.
 
نموونەی  ڕاستیی   لەسەر مانەوەی دەستنووسە قورئانییەكان

* دەستنووسەكانی موصحەفی سەنعا
گرنگترین شتێك،كە لەم سەردەمی نوێدا دۆزرایەوە، ئەو موسحەفە كۆنانە بوو،كە  ( 40.000  رق- پەڕە) ژمارەی پەڕەكانی ئەو موسحەفە پیرۆزانەن، لە سەقفی مزگەوتی گەورەی سەنعادا لە ساڵی (1385)ی كۆچی بەرامبەر (1965) ز دۆزرانەوە، ئەم موسحەفانە  بۆ سەدەی یەكەم و دووەم و سێیەمی كۆچی دەگەڕێنەوە، لەبەر دێرینی و زۆریی ئەم موسحەفانە، بە گرنگترین موسحەف لە جیهانی ئیسلامیدا دادەنرێن.
ئەم موسحەفانە لەلایەن لیژنەیەكی ئەڵمانییەوە لە زانكۆی هامبۆرگ لێكۆڵینەوەیان لەسەركراوە، هەروەها مامۆستا غەسان حەمدون پسپۆر  لە دەستنووس و خوێندنەوە قورئانییەكاندا، هەڵسا بە لێكۆڵینەوەلە دەسستنووسەكان‌و لەچەند كتێبێكدا پۆلێنی كردن، لەوانە كتێبی ( المخطوطات القرا‌نیە فی صنعا‌ء من القرن اڵاول والثانی الهجریین وحفظ القرا‌ن الكریم ).

هەروەها پێگەی یونسكۆ هەڵسا بە بڵاوكردنەوەی وێنەی  دەستنووسە قورئانییەكانی سەنعا.
ئەمەش هەندێك وێنەی ئەو دەستنووسانەن

 

سورەتی المرسلات (5-27) بۆ ماوەی نێوان سەدەی دووهەم و سێهەمی كۆچی دەگەرێتەوە

 

سورەتی الاسرا‌ء  لە ئایەتی 20 بۆ 22

وێنەی (2)

دەستنووسەكانی موصحەفی عوسمانی كوڕی عەفان (مۆزەخانەی  توب قابی سرای لە ئەستەمبول)
 ئەم موصحەفە بە وێنە ڕەسەنەكەی (النسخة الاصلیة) لە مۆزەخانەی توب قابی سرای لە ئەستەمبول پارێزراوە، ناوبانگی بەهەموو جیهاندا بڵاوبووەتەوە. بەپێی بەدواداچوونی بڕواپێكراوی ئەم موصحەفە، ئەوە دەركەوت، كە لەناو  كتێبە دەروونییەكانی قاهیرەدا  پارێزرابوو، پاشان والی میسر (محەمەد عەلی پاشا) پێشكەشی كرد بە سوڵتان مەحموودی دووەمی عوسمانی لە ساڵی (1226 ك – 1811 ز)، ئەم وێنە ناوازەیە لەو مێژووەوە  لە كۆشكی توب قابی پارێزرا  لە نێوان دەستكەوتە پیرۆزەكاندا.           
پاش ئەوەی كۆشكەكە بوو بە مۆزەخانەو لەبەردەم خەڵكدا كرایەوە، ئەم موسحەفە دەستنووسە  بوو بە  گرنگترین ئەو شتانەی هەزاران میوان دەیانبینی وەك یەكێك لە زێرە ناوازەكان.  هەروەها كاریگەریی لای موسڵمانان بەجێدەهێشت بەتایبەت ئەوانەی گرنگیی بە شوێنەواری ئیسلامیی دەدەن و لێكۆڵەرو توێژەرن لەو بوارەدا.
ئەم  موسحەفە ساغكردنەوەو لێكۆڵینەوەی لەبارەوەكراوەو لەسەر ئەركی  شێخ سوڵتان بن محەمەد قاسمی حاكمی شارقەو ئەندامی ئەنجوومەنی باڵا لە وڵاتی ئیمارات چاپكراوە, هەروەها دكتۆر (گیار التی قولاج)  شارەزای بەناوبانگ لە بواری زانستەكانی قورئان  لە توركیاو سەرۆكی پێشووی دەستەی كاروباری ئاینیی، هەڵسا بە ساغكردنەوەی زانستیی  ئەم موصحەفەو ئەركی ئامادەكردنی بۆ بڵاوكردنەوە  گرتە ئەستۆ، دەقەكانی ئەم موصحەفە (820) لاپەڕەیە بە قەبارەیەكی گەورە بە دەسپێكی سورەتی (الفاتحة) تا كۆتایی هاتنی بە سورەتی (الناس) .
هەروەها(مركز اڵابحاث للتاریخ والفنون والثقافە الإسلامیة بإسطانبول (إرسیكا)   هەڵسا بە بڵاوكردنەوەی لێكۆڵینەوەو ساغكردنەوەی ئەم موصحەفەی بۆ خەلیفەی راشدین  عوسمانی كوڕی عەفان دەگەڕێتەوە.

وێنەی (3) بەرگی موسحەفی عوسمانی كوڕی عەففان (بڵاوكراوەی ناوەندی ارسكا)

دەستنووسەكانی موصحەفی عوسمانی كوڕی عەفان (قاهیرە)
موسحەفی سێهەم خەلیفەی راشدین پێشەوای موسڵمانان عوسمانی كوڕی عەفان (خوا لێی ڕازی بێت) ئەم موسحەفە یەكێكە لەو موسحەفانەی بە فەرمانی عوسمانی كوڕی عەفان لەبەرگیرابووەوەو چواریانی لێناردبوو بۆ میسرو دووانیان لە مەدینەدا مانەوە. ئەم موسحەفە لە گەنجینەی  كتێبەكانی قوتابخانەی (الفاضلیە)دا پارێزرابوو، ئەم قوتابخانەیە  دادوەر (عبدالرحیم البیسانی العسقلانی) لە سەردەمی ئەیوبیی دروستیكردبوو، پاشان سوڵتان (الملك اڵاشراف أبو النصر قنصوه الغوری) كۆتا سوڵتانی دەوڵەتی مەملوكیە، گوێزایەوە بۆئەو قوبەیەی، كەبەرامبەر قوتابخانەكە دروستی كردبوو لە نزیك (اڵاقباعیین) لە ناو (باب زویلە) دا، هەروەها شوێنەوارەكانی پێغەمبەریشی (صلی اللە علیە وسلم) بۆ ئەوێ‌ گوێزایەوە. هەروەها بەرگێكی تایبەتی بۆ كرد، ئەوەی لەسەر نەخشكرد، كە لە دوای نووسینی موسحەفی عوسمانی بە هەشت سەدو حەفتاو چوار ساڵ كراوە، واتە لەساڵی (909)ی كۆچیدا، بەم شێوەیە بۆ ماوەی سێ  سەدە بەپارێزراویی  مایەوە.
لەساڵی(1305)ی كۆچیدا موسحەفەكەو بەرگەكەو شوێنەوارە پێغەمبەرییەكان دوای گوێزانەوەیان بۆ ئیمام حسێن (ڕەزای خوای لێبێت)، لە ساڵی (1427)ی كۆچیدا كتێبخانەی ناوەندیی دەستنووسە ئیسلامییەكان هەڵسا بە گوێزانەوەی بۆ كتێبخانەكە، لەوێدا بۆیەكەم جار وێنەی پەڕەكانی لەسەر سی دی گیرانەوە.

وێنەی(4) وێنەی موسحەفی عوسمانی كوڕی عەففان، كە خراوەتە سندوفێكی شوشەیی لە مزگەوتی الحسین لە قاهیرە.

بەراود لەگەڵ دەستنووسەكانی كتێبی پیرۆزدا:
سەرچاوەو ئەدەبیاتی ئینجیل و تەورات لەسەرئەوەكۆكن، كە وێنە ڕەسەنەكەی دەستووسی كتێبی پیرۆز   لەدەستچووە و نەماوە، بۆنموونە ئەم دەقە بخوێننەوە((ئێستا دەستنووسە ڕەسەنەكانمان لەلا نییە، واتە ئەو نوسخانەی ئێستا  بە دەستوخەتی نووسەرێكی هەر بەشیك لە بەشەكانی كتێبی پیرۆزی سەردەمی كۆن یان نوێن، ئەم دەستنووسانە، ڕەنگە بەهۆی زۆر بەكارهێنانیانەوە لەكەڵككەوتبن، یان هەندێكیان تووشی  شاردنەوە بوون لە سەردەمەكانی چەوساندنەوەدا،  بەتایبەتی، كە بەشێكیان لەسەر پەڕەی (البردی)  نووسرابوون، كە زوو لەناودەچێت)  (سەرچاوە: مخطوطات الكتاب المقدس بلغاته اڵاصلیة تألیف الشماس الدكتور ماهر إیمیل إسحاق).

تەحریفكردنی دەستنووسەكانی كتێبی پیرۆز
لە سەدان ساڵەوە دەستنووسەكانی كتێبی پیرۆز تووشی تەحریفكردن هاتوون و دەستنووسە ڕەسەنەكان نین، چونكە دەستنووسە ڕەسەنەكان وەك پێشتر باسمانكرد نەماون، لەو دەستنووسە گرنگانە
( دەستنووسەكانی فاتیكان، ئەوانەی بە مجەلەدەكانی فاتیكان ناسراون) و دەستنووسەكانی (نجع حمادی) و دەستنووسەكانی (سینا‌ء).
ئەمەش بەوێنەوە گرنگترین، ئەو تەحریف كردنانەیە، كە دەركەوتوون و ڕوونن لەبەرچاو:

 

وینەی (5)وێنەیەكی لاپەڕە 1512 لە موجەلەدی ڤاتیكانی، كەلە مۆزەخانەی ڤاتیكان پارێزراوە، لای چەپ تەعلیقێك  بۆ عیبرانییەكان نووسراوە و دەڵێت (ئەی بێئەقڵ، ئەی فێڵباز ئایا ناتوانیت خوێندنەوە كۆنەكە وەك ڕەسەنەكەی خۆی بهێڵیتەوەو تەحریفی نەكەیت)

وێنەی (6) وێنەی دەستكاریی كردنی دەستنووسە ڤاتیكانیەكە، دەبینین، كەسێك دەستكاریی كردوەو ئەوەی ویستوویەتی لە دەقەكانی كوژاندوویەتیەوەو  دەقێكی تری بۆ زیادكردووە.

پوختە:
قورئانی پیرۆز تاكە كتێبی پارێزراوە، كە خوای گەورە بەڵێنی پاراستنی داوەو یەكێك لە دیاردەكانی پاراستنی دەستنووسەكانی، كە تائێستا بە ساغیی ماونەتەوەو بەتەواویی  لەگەڵ ئەو قورئانەی ئێستا لەبەردەستماندایە، بە بەڵگەنامەیەكی مێژوویی دادەنرێن، دەربارەی تەحریفنەكردنی قورئان،  بە پێچەوانەی كتێبی پیرۆزەوە، كە بەڵگەنامە ڕەسەنەكانی لەكیسچوون و هیچ بەڵگەنامەیەك لەسەری نەماوە، بەم شێوەیە قورئانی پیرۆز تاكە كتێبی پیرۆزە، كە وەك خۆی ماوەتەوەو بێ تەحریفكردن، وەك ئەوەی خوای گەورە بۆ پێغەمبەر موحەمەدی (صلی الله علیە وسلم)  ناردووەو هەر ئەو قورئانەش خاوەن هەقی پێڕەوكردنە.

 ئەم بابەتە لە گۆڤاری هەیڤ ژمارە (18) و ژمارە (25) ژمارە نایاب دا بڵاوكراوەتەوە

 

 

Copyright © 2020 Haiv All Right Reserved

Scroll to top