ئیعجازی ژمـارەیـی و زنجـیرەیـی لە قورئاندا

شەماڵ عبدالرحمن موفتی

پێشەكی:

[ۆكَأَیِّنْ مِنْ ا‌یة فی السَّمواتِ واڵارض یمرُّون علیها وهم عنها مُعڕضون](1).

(موعجیزە) كارێكی خوایییە بە شێوەی (تحدی) دەردەكەوێ‌ لەسەر دەستی پێغەمبەرەكەی كە لە ئاسایی بەدەرە و لە توانای مرۆڤدا (چ تاك و چ كۆمەڵ) نییە بەرەنگاریی ئەو تەحەددایە بكەنەوە.
مەبەستیش ئەوەیە كە خەڵكی باوەڕ بهێنن بەو پێغەمبەرە و تەسدیقی پەیامەكەی بكەن.
وەك ئاشكرایە هەر پێغەمبەرێك (دروودی خوایان لەسەر)  جۆرە موعجیزەیەكی پێ‌ درا بوو، كە لە بواری (حسی)دا بوون. واتە: ئەو موعجیزەیە بە هەستەكان (الحواس) دەبینرا و دەبیسترا و هەستی پێ‌دەكرا و زۆر كاریگەریی توندو بەهێز و راستەوخۆشی هەبووە بۆ ئامادەبووانی بینینی ئەو موعجیزەیە.
بەڵام بە وەفاتی ئەو پێغەمبەرە موعجیزەكەشی كاریگەریی نەماوە و تەنها لە شێوەی هەواڵادا ماوەتەوە.
بەڵێ‌، شەریعەت و ڕەووشت و ئامۆژگارییەكانی ئەو پێغەمبەرە میراتگری هەبووە, بەڵام موعجیزەكەی نەخێر.. تەنها محمد پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم)  موعجیزەكەی نەبۆتە هەواڵا. بۆچی؟ چونكە موعجیزەكەی ئەو (قورئانە): كە موعجیزەیەكی ئەقڵییە.
سیوطی (رحمە الله) فەرموویەتی: (الحمد لله الذی جعل معجزات هذه اڵامة عقلیة).
سوپاس بۆ خودا كە موعجیزەكانی ئەم ئوممەتەی كردووە بە ئەقڵی.
واتە: (ئەقڵ)  لێی حاڵی دەبێت.

ئەمەش بێگومان زۆر جیاوازە لە دابەزینی موعجیزەیەك بۆ سەر كۆمەڵێك هەست, كۆمەڵێك چاو و گوێ‌ بۆ كاتێكی (كەم)ی دیاری كراو.. وەك بینینی نوور لە دەستی مووسا پێغەمبەر – دروودی لەسە بێت – یان گۆڕانی (عەصا)كەی بۆ مارێكی گەورە، یان (شەق) بوونی دەریای سوور, یان هەڵقوڵانی ئاو لە بەرد.. كە ئەمانە لە سنووری كاتێكی كەمدا بوون، یاخود بینینی ئەوەی كە عیسا پێغەمبەر -دروودی لەسەر بێت – كە دەستی دەهێنا بەسەر گول و كوێر و مردوودا، یەكسەر بە دەستەڵاتی خوا چاكدەبوونەوە.. ئەم موعجیزەیە هەموو جارێك چەند چركەیەكی خایاندووە و ئەوەی لەو شوێنەدا ئامادە نەبووبێت بێ‌ بەش بووە لە كاریگەریییەكەی, بەڵام موعجیزەیەتیی قورئانی پیرۆز جیاوازە.. ئەگەر لێی بدوێیت دەردەكەوێ‌ كاریگەریییەكەی بۆ هەموو دەم و كاتێكە.

[فاعلم أنه لا إله إلا الله](2).
بزانە تەنانەت بنەمای ئەم ئایینە، كە یەكخواناسی (توحید)ە بە شێوەی كوێرانە وەری مەگرە، بەڵكو بە ڕێگەی زانست و زانیاریی تێی بگە، ئنجا وەری بگرە چ جای بەشەكانی دیكە!
جگە لەم تایبەتمەندییە عەقڵییەی قورئان، چەندین تایبەتمەندیی تری هەیە جیای دەكاتەوە لە موعجیزەی پێغەمبەرانی تر, وەك:
ا) هەواڵدان سەبارەت بە غەیبی ڕابوردوو(3).
ب) هەواڵدان سەبارەت بە دواڕۆژی هەندێ‌ كەسایەتی و نیازی ناودڵی هەندێ‌ كەس(4). واتە غەیبی ڕانەبوردوو.
جـ) هەواڵدان سەبارەت بە غەیبی دواڕۆژ.
ئیعجازی زانستی دەكەوێتە ئەم خاڵەوە.
واتە: ئیعجازی زانستی بەشێكە لە تایبەتمەندییەكانی قورئانی پیرۆز.
سروشتی موعجیزەی زانستی (ئیعجازی زانستی) وایە كە عەقڵا دەبزوێنێت و بیر و هۆش دەكاتەوە(5).
هەروەك فرەبوار و بەردەوامیشە لە نوێ‌ بونەوەدا, كە پێویستە بەم بۆچوونەوە سەیری ئیعجازی زانستی بكرێت.. خۆ هەرچەندە میكانیزمی تێگەیشتنمان بۆ موعجیزەی زانستی (عەقڵ)ە, بەڵام لەگەڵا ئەوەشدا عەقڵا (عەقڵی مرۆڤ)  ناتوانێت تێگەشتنێكی تەواوی هەبێت لە قورئاندا.
بەڵێ‌، رسول الله (صلى الله عليه وسلم)  بانگەواز و بەلاغی موبینی بە تەواوترین شێواز ڕاگەیاند, بەڵام ڕاگەیاندنی تەواو جیاوازە لە تێگەیشتنی تەواو (سەبارەت بە هەموو توێژ و سەردەمێك). بەداخەوە هێشتا هەندێك موسوڵمان لەگەڵا (بەشە زانستییەكەی) ئیعجازدا نین، پێیان دەڵێین: ئەمڕۆ مرۆڤی سەردەم فیكر و بیروڕایەك قبوڵا ناكات ئەگەر بە زمانی سەردەم و لە چوارچێوەی زانستی نوێ‌دا نەبێت.

هەروەها دەبێ‌ بزانن خوای میهرەبان پەیمانی داوە كە بە بەردەوامی موعجیزەی قورئانەكەیمان بۆ دەربخات، وەك دەفەرموێت:
[سنریهم ایاتِنا فی اڵافاق وفی أنفسهم](6).
بۆچی؟
[حتی یتبینَ لهم أنَّهُ الحق](7).
لە پێناوی ئەوەی بۆیان دەربكەوێ‌ كە قورئان هەقە و لە لایەن زاتی (حق)ەوە دابەزیوە.
كەواتە پیشاندانی (موعجیزە) كردارێكی خودایییە و پەیمانێكی خۆیەتی بۆ مرۆڤایەتی كە ئیعجازی هەمەجۆر و بەردەواممان پیشان بدات.

بوارەكانی ئیعجازی زانستی زۆرن، وەك: موعجیزەی ژمارەیی و زنجیرەیی و پزیشكی و جیۆلۆجی و فەلەكی و زمانەوانی و دەریایی و.. چەندین بواری دیكە.
كۆی زانایانمان دەفەرمون كە: ژمارەی ئایەتەكان و زنجیرەی سوورەتەكانی قورئان تەوقیفین(8). واتە: خوای گەورە دایناون.
ئێمەش لەم وانەیەماندا هەوڵا دەدەین لە ڕووی ماتماتیكەوە ئەو تەوقیفییەتە بسەلمێنین, چونكە جیهانی ماتماتیك ئەو جیهانەیە كە نزیكترین جیهانە بۆ واقیع و حەقیقەت و زاڵە بەسەر بۆچوون و ئیجتیهاد و تەئویلدا و دەرەنجامەكانی نكوڵییان لـێ‌ناكرێت.

تیشكێك بۆ سەر موعجیزەی ژمارە:

ناوی توێژینەوەكە: (إعجاز الرقم 19 فی القرا‌ن الكریم – مقدمات تنتظر النتائج).
ناوی توێژەرەوە: (عبدالله جلغوم).
ناوەندی بڵاوكردنەوە: (مركز نون للبحوث والدراسات القرا‌نیة – فلسطین).
ئیعجازی ژمارەیی و زنجیرەیی لە زووەوە بایەخی پێ‌ دراوە.
(د. غانم الحمد) لەم بوارەدا  لێكۆڵینەوەی ئەنجامداوە و دەڵێ‌: لە كتێبی (أبو عمرو الدانی)دا كە بە ناونیشانی (البیان فی عدا‌ی القران)ە  ئاماژە بۆ 36 كتێب كراوە كە لەو مەسەلەیە دوواون، وەكو:
(كتاب العدد)ی عطائی كوڕی یسار (103ك وەفاتی كردووە).
(زهر الغرر فی عدد اڵایات والسور)ی ئەحمەدی سەلەمی ئەندەلوسی (747ك وەفاتی كردووە).
بەڵام “مركز نون” دەڵێ‌: لە ڕاستیدا ئەم جۆرە ئیعجازە هێشتا گەشەی نەكردووە و، كاتی ئەوە هاتووە كە بە شێوازێك لێی بدوێین كە شایستەی قورئان بێت.. چونكە قورئان فەرموودەی خودایە و هەمیشە و بە گوێرەی درەوشانەوەی ئاستی ڕۆشنبیری و فیكریی كۆمەڵگای نەوەی ئادەم، دەدرەوشێتەوە.
هێنانەوەی بەڵگەی ماتماتیكی دەریدەخات كە ژمارە و زنجیرە لە قورئاندا كاری خودایە (واتە: تەوقیفین) و، بەڵگەیە بۆ پێغەمبەرایەتیی “محمد المصفی” (صلى الله عليه وسلم)، هەروەك ڕوونكردنەوە و دەرخستنێكە بۆ شێوازێك لە شێوازەكانی ئیعجازی زانستی.
شایانی باسە كە چەندین كەسایەتیی تری سەردەم لەم ئیعجازە دوواون و لەم مەیدانەدا ڕەنج و تەقالایان پێشكەش كردووە، وەك:
(عبد الرزاق نوفل, و صدقی البیك, و محمد فۆاد عبد الباقی) كە (المعجم المفهرس ڵالفاظ القرا‌ن الكریم)ی داناوە و، جەنابی پرۆفیسۆر (عبدالمجید الزندانی) و، جەنابی پرۆفیسۆر (زغلول النجار) و، چەندین ئەستێرەی گەشی تر. خوای گەورە پاداشتی خێری هەر هەموویان بداتەوە.

(Slide) ی یەكەم یاخود
ترانسپێرەنتی یەكەم

(هێڵكاریی یەكەم)

114 سوورەت

60  سوورەت         54 سوورەت
ئایەتەكان:            جووتن               تاكن

                      30        30     27        27
زنجیرەی
سوورەتەكانیان:   جووتن     تاكن     جووتن     تاكن

تێبینی:
ئەگەر ئەو (60) سوورەتەی كە ئایەتەكانیان جووتن لە سەرەتای قورئاندا بن یاخود لە كۆتایی قورئاندا، ئەگەری زۆرە لە زنجیرەكانیاندا یەكسان دەرچن.
بەڵام تەماشای خشتەی (فهرس)ی سوورەتەكان بكە لە كۆتایی هەموو قورئانێكدا، بۆت ڕوون دەبێتەوە كە هەرگیز وەها نییە و زۆر بەربڵاون, ئا ئەم حەقیقەتە زۆر سەرنجی هۆش و ئەقڵی ڕۆشنبیران ڕادەكێشێ‌ كە چۆن ئەو سوورەتانە كە ئایەتەكانیان (جووتن)  یان (تاكن) زنجیرەكانیان یەكسانن؟!!
* * *

(هێڵكاریی دووەم)

60 سوورەت (ئایەتەكانیان جووتن)

27 سوورەت                        33 سوورەت
لە نیوەی یەكەمی               لە نیوەی دووەمی
قورئاندایە                          قورئاندایە

كۆی ئایەتەكانیان              كۆی ئایەتەكانیان
2690                               2690

سبحان الله !! ئەمە كوێی ڕێكەوتە؟

* * *

(هێڵكاریی سێ‌هەم)

114 سوورەت

57 سوورەت چوون یەكن              57 سوورەت ناچوون یەكن

مەبەست لە چوون یەك:
كۆی ئایەتی سوورەتەكە وەك زنجیرەكەی بێت، بۆ نموونە سوورەتی “الفاتحة” و “البقرة” چوون یەكن.
الفاتحة: زنجیرەكەی (1)ە، تاكە و، ژمارەی ئایەتەكانی (7)ە، هەر تاكە.
البقرة: زنجیرەكەی (2)ە، جووتە و، ژمارەی ئایەتەكانی (286)ە، هەر جووتە.
بەڵام سوورەتی (ێ‌ل عمران)  و (اڵانعام)  ناچوون یەكن.
(ا‌ل عمران): زنجیرەكەی (3)یە، تاكە و، ژمارەی ئایەتەكانی (200)ە، جووتە.
(اڵانعام): زنجیرەكەی (6)ە، جووتە، ژمارەی ئایەتەكانی (165)ە، تاكە.
57 سوورەت

چـــوون یــــــــەك

ژمارەی ئایەتەكانیان + ژمارەی زنجیرەكانیان = 6236
شایانی ووتنە كە: كۆی هەموو ئایەتەكانی قورئانیش هەر ئەو ژمارەیەیە: 6236
ئایا ئەمە ڕێكەوتە ؟!!

* * *

(هێڵكاریی چوارەم)
114 سوورەت

1+2+3+4+5+6+7+8+9+10+11+12+……+114= 6555
ئێستا با بگەڕێینەوە بۆ هێڵكاربی یەكەم:
54 سوورەت
ئایەتەكانیان تاكن

كۆی ئایەتەكانی ئەم 54 سوورەتە = 6555
ئایا ئەمەش ڕێكەوتە؟!!

هێڵكاریی پێنجەم

 ئیعجازی ژمارە(19) لە سوورەتی (الجن)دا:
1) سوورەتی “الجن” (28) فاصیلەیە.
فاصیلە بریتییە لە: ووشەی كۆتایی ئایەتەكان.
(27) فاصیلەیان چوار پیتین، وەك (عددا, ولدا, شططا, رشدا,…).
27 × 4 = 108
یەك دانەش لەو فاصیلانە شەش پیتە، ئەویش (ملتحدا)یە.
108 + 6 = 114 !!!
(114)ش چەند جارەی نۆزدەیە: (6×19)!
2) فاصیلەكان: بێ‌دووبارە بوونەوە: (19)ن!!!
3) فاصیلەكان لە (19) پیت پێكهاتوون !!!
4) پیتەكانی (دا) لە فاصیلەكاندا (19) جار دووبارە بوونەوەتەوە!!!
5) لە سەرەتای سوورەتەكەوە تاكو كۆتایی ئایەتی (19) باسی (جن) دەكەن.
6) ووشەی (الجن) پێش سوورەتی “الجن” (19) جار هاتووە.
7) (كل شی‌و) واتە هەموو شتێك، بە حیسابی “أبجد” دەكاتە (361) ئەم ژمارەیەش ئەنجامی (19 × 19)یە.
8) سوورەتەكە بە: [وأحصی كل شی‌ء عددا](9)  كۆتایی هاتووە.
ئەمڕۆ پسپۆڕانی بیركاری و ماتماتیك دەڵێن: هەموو بوونێك لە گەردووندا ژمارەیە.
9) پیتەكانی “ع د د ا” (361) جار لە سوورەتەكەدا دووبارە بوونەتەوە.
37 + 54 + 54 + 216 = 361
10) پیتی (ا)  لە (عددا) دوا پیتی فاصیلەكانە, واتە دواپیتی سوورەتەكەیە، (114) هەمین پیتە لە فەواصیلەكاندا, و ئاماژەیە بۆ ژمارەی سوورەتەكانی قورئان.
11) پیتەكانی (و ل د ا):  72 + 115 + 54 + 216 = 457 .
12) ووشەی (عددا)  واتە: ژمارە, دوا ووشەی سوورەتەكەیە و (285) هەمین ووشەی سوورەتەكەیە.
لە لایەكی ترەوە لە قورئاندا كۆی ژمارە تەواوەكان (285)ن.
ئایا ئەمە ڕێكەوتە؟!!

* * *

هێڵكاریی شەشەم
بڕوانە خشتەكە، كە ژمارە و چەند جارەی تیا تۆمار كراوە كە كۆی هەموویان دەكاتە (285) ژمارەی تەواو.
تێبینی:
1) زۆر پێویستە لە هەموو توێژینەوەیەكی قورئاندا پشت بە ڕەسمی “عپمانی” ببەسترێت، واتە شێوازی نووسینی “عپمانی” كە “قیامە ” بە (قیمە) دەنووسرێت, “اللیل” بە (الّیل) دەنوسرێت و، “السماوات” بە (السموات) و، “بنو إسرائیل” بە (بنو اسر‌ویل)  دەنووسرێت.
2) (واحد, أحد, إحدی, واحدە)(10)  بە “یەك” حیسابن.
3) [فلبپ فیهم ألف سنە إلا خمسین عاما](11)  بە (هەزار), و بە (پەنجا), و بە (950)  حیسابە.
4) [ولبپوا فی كهفهم پلاپ مئە سنین وازدادوا تسعا](12)  بە (سێ‌ سەد) و، بە (نۆ) و، (سێ‌ سەد و نۆ) حیسابە.

* * *

(هێڵكاریی حەوتەم)
ژمارە تەواوەكانی قورئانی پیرۆز
ژمارە: 1     2    3     4      5      6     7      8      9     10
جار: 145   15      17      12     2     7     24      5      4       9

ژمارە: 11    12     19   20   30    40      50     60   70    80
جار:   1      5       1      1     2      4        1        1      3       1

ژمارە: 99   100   200   300   309  950  1000   2000 3000
جار:   1       6       2       1       1       1        8         1       1

ژمارە:   5000        50000          100000
جار:       1                1                    1
كۆی ژمارەكان = (285)

* * *

هێڵكاریی هەشتەم
ئیعجازی ژمارە (19)  لە سوورەتی: (المدثر)دا
1) تا ئایەتی (19) ووشەكان (57)ن
(57)یش چەند جارەی (19)یە (3 × 19) !!!
2) ئایەتی (31) كە باسی ژمارە (19) دەكات [عِدَّتُهم] (واتە 19 فریشتەكانی سەر دۆزەخ)  لە (57) ووشە ئایەتەكە پێكهاتووە!!!
3) ئایەتی (31) دوو بەشە, بەشی یەكەمیان (38)  ووشەیە, (2×19) [وما جعلنا أصحاب النار… مثلا].
4) بەشی دووەمی ئایەتی(31) لە (19) ووشە پێكهاتووە.
5) لەناو بەشی دووەمدا فەرموودەی: [وما یعلم جنود ربك إلا هو] لە (19) پیت پێكهاتووە.
6) لە سەرەتای سوورەتەكەوە تا (علیها) (361) پیتە (19 × 19) پاشان ووشەی: [تسعة عشر] دێت!!
7) تێكڕا (معدل)ی ووشەی ئایەت لە سوورەتەكاندا بە گوێرەی سوورەتە.
لە (البقرة) ئایەتی قەرزپێدان (المداینە) درێژترین ئایەتە لە قورئاندا لە ڕووی ژمارەوە, و لە (128) ووشە پێكدێت.
تێكڕای ووشەی ئایەت لە (البقرة)دا (6) جارە.
بەڵام تێكڕای ووشەی ئایەت لە (النمل)دا (7.8) جارە.
دەركەوت بەرزترین تێكڕای ووشەی ئایەت لە (المدثر)دایە كە (12.3) جارە.

* * *

ئەمە بەشێكی بچووك بوو لە ئیعجازی زانستی لە قورئاندا كە بە بەردەوامی سەرنجی هۆش و بیری مرۆڤ ڕادەكێشێت بۆ تێڕوانین و پاشان گەیشتن بە تەسلیم بوون بەوەی كە ئەمە فەرموودەی خوایە.
[قل لئن اجتمعت اڵانس والجن علی أن یأتوا بمثل هذا القرا‌ن لا یأتون بمثله ولو كان بعضهم لبعض ظهیراً](13).

تێبینی:
لە هۆڵی (مۆتێل میر) / سلێمانی / لە یەكەم ئێوارە سیمیناری “ناوەندی كوردستان بۆ ئیعجازی زانستی لە قورئان و سوننەتدا” لە بەرواری (25/4/2002)دا ئەم دوو سیمینارە پێشكەش كران. ئنجا یەك لە دوای یەك لە شەوی (25 لەسەر 26) و (26 لەسەر 27) لە تەلەفزیۆنی كۆمەڵ و یەكگرتوو – كەناڵی سلێمانیدا بڵاو كرایەوە.

* * *

پەراوێزەكان//

(1) (یوسف:105) واتە: چەندەها بەڵگە و نیشانە لە ئاسمانەكان و زەویدا هەن لەسەر دەسەڵاتداریەتی و جوانكاریی خوای پەروەردگار، كەچی زۆربەی خەڵكی بەلایدا تێدەپەڕن و تێنافكرن و پشتی تێدەكەن.
(2) (محمد: 19).
(3) قورئانی پیرۆز ئاماژەی بە ئاكام و دواڕۆژی چەندین گەل و شارستانییەت داوە. كە لە دێرین زەماندا هەبوون, ئەمڕۆ بە هۆی (زانستی نوێ‌)وە ئەو هەواڵانە سەلمێنراو و ڕاستێنراون, وەك: دۆزینەوەی شاری گەلی (عاد) لە ساڵی (1992)دا لە سعودیە.
(4) وەك ئاكام و دوا ڕۆژی (أبو جهل) و (أبو لهب) و (ولید كوڕی مغیرە).. هتد. یاخود جەخت كردنەوەی قورئانی پیرۆز لە پاراستنی پێغەمبەردا (صلى الله عليه وسلم)لە دەست ئەوانەی كە دەیانویست زەفەری پێ‌ بهێنن… وە دەرخستنی شتانی ناو دڵا و دەروونیان .
(5) چونكە (قورئانی پیرۆز) دوا پەیامی خوای گەورەیە (جل جلاله) بوار دراوە بە مرۆڤایەتی بە چەندین جۆر و شێوە تاقیی بكاتەوە، تا بۆی دەركەوێت  كە لە لایەن پەروەردگارەوە دابەزیوەتە خوارەوە .
(6) فصلت: 53
(7) فصلت: 53
(8) ووشەی (توقیف) دیارە كە لە مشتقاتی (وقف)ەوە هاتووە كە بە واتای وەستاو دێت. (قف) بوەستە. (توقیف): وەستێنراو لە لایەن زاتی خوای گەورە. واتە: بەو شێواز و جۆر و دابەشبوونی ژمارە و زنجیرەی ئایەت و سوورەتەی كە ئێستا قورئانی پیرۆزی لەسەر وەستێنراوە و ئەو ستایل و شێوازە جوانەی ئێستای كە پێی ناسراوە، لە لایەن خوای گەورەوە بڕیاری لەسەر دراوە.
(9)  الجن: 28
(10)  بۆ ئەم ستایلە جیاوازانە دەتوانیت بگەڕێیتەوە سەر قورئانی پیرۆز، چەندین نموونە دەبینیتەوە كە ئاماژە بۆ یەك دەكەن، وەك: واحد: (البقرة/61 و 163), (غافر/16), (فصلت/6) … هتد.
أحد: (البقرة/96 و 102 و 136), (الكهف/39), (الإخلاص/1)… هتد.
إحدی: (اڵانفال/7), (التوبة/52), (القصص/27), (فاطر/42), (المدثر/35) …… هتد.
واحدە: (القمر/50), (الحاقة13و14), (النازعات/13) …هتد.
(11) العنكبوت: 14.
(12)  الكهف: 26.
(13) الإسرا‌ء: 88.

 ئەم بابەتە لە گۆڤاری هەیڤ ژمارە (1) و دووبارە لە ژمارە (25) ژمارە نایابی هەیڤ دا بڵاوكراوەتەوە.