وێرانكاریەكانی سەرمایەداری ‌و هۆشداری قورئان

وێرانكاریەكانی سەرمایەداری ‌و هۆشداری قورئان

نووسینی : خدر ياسين

 خوای پەروەردگار كە ئێمە و بوونەوەرانی تری لە نەبوونەوە هێناوەتە بوون بێ دانایی ‌و ئامانج نەبووە لەگەڵ ئەوەشدا نێردراو و پێغەمبەرانی بە پەرتووك ‌و تەرازووەوە ناردوون تا بە باشی ‌و وەك خۆی لە پەیامەكە تێ بگەین. هەروەها تاوەكو بۆمان ڕوون بكەنەوە چاكە و خراپە لەچی دایە چۆنیش بیانناسینەوە. نەبادا ببینە هۆكاری بەرهەم هێنانی شتی خراپ ‌و نانەوەی ئاژاوە لە زەویدا. چونكە مرۆڤ لە تەواوی شتەكان وەك پێویست شارەزایی نیيە. هەروەها مەرج نیيە لە ئاڕاستەكردنی هەموو ئامانجێكیدا سەركەوتوو بێت, بۆ نموونە داهێنانێكی لەخەیاڵدا هەیە و دەیەوێ بۆ جیهانی بسەلمێنێ كە ئەمیش بوونی هەیە و دەتوانێ‌ هەنگاوی خێرا و سەرسوڕهێنەر بنێت. بەڵام بیر لەوە ناكاتەوە ئایا داهێنانەكەی خزمەت بە چواردەوری دەكات زیانی بۆ ئەوانی تر نابێت. بەم هۆیەوە لە بری باشە, وێرانكاری ‌و كوشتار دروست دەبێت ‌و مرۆڤایەتی ترس دایدەگرێت‌ و ناچار بە پارچە پارچە بوون‌ و كۆچكردنی دەكات، بەڵام ئەگەر یەكێك داهێنانێكی بە سوودی خستەڕوو ئەوە هەم خۆی سوود لە بەرهەمەكەی دەبینێت هەم دەوروبەریشی، بەداخەوە لەم سەردەمەدا زیانی داهێنراوەكان زیاتربووە لە قازانج، ئەمەی كە گوێ بە هیچ نادات جگە لە بەرژەوەندی خۆی تەنیا سەرمایەدارییە.

ئامانجی سەرمایەداری‌ و هۆشداری قورئان

خوای زانا و كاربەجێ حەز بە چاكە و بڵاوكردنەوەی دەكات. لەگەڵ لایەنی خراپە و بڵاوكردنەوەیدا نیيە لەسەر زەوی چونكە هاوسەنگی نامێنێت‌ و كارەساتی دڵتەزێن ڕوودەدەن، چونكە پەروەردگاری مەزن ئەم زەویيەی بۆ خزمەتی مرۆڤ دروست كردووە تاوەكو ئاوەدانی بكاتەوە و ژیانی تێدا بگوزەرێنێت‌ و هۆكارەكانی وەدەستخستنی ژیانێكی شایستەی پێ فەراهەم بكات ‌و هەروەها بشبێتە مایەی سوود گەیاندنی بە خەڵكی. بەڵام بەداخەوە ساڵ دوای ساڵ سەركێشیەكانی مرۆڤ ڕووی لە زیادبوونە بە جۆرێك گوێ بە باشی ‌و خراپی هیچ داهێنراو و كارێكی نادات تەنیا و تەنیا بیر لە تێركردنی بەرژەوەندییە تایبەتیەكانی دەكاتەوە. بەلایەوە گرنگ نیيە كێ تێرە كێ برسیيە، ئەمەش لە ئێستادا سەرڕۆییەكانی زیاتر دەركەوتوون وەك لە پێشتر ئەویش پێی دەوترێت: مەكینەی سەرمایەداری، بە قەد شاخێك كانزا دەردەكات، بە قەد كیشوەرێك زیاتر دار دەبڕێتەوە هتد. بگرە لە سایەی ئەم ڕژێمەوە سامانە سروشتیيەكان زیاتر په‌ره‌یسه‌ندووه‌. بەكارهێنانی گازی سروشتی دوازدە ئەوەندە زیادی كردووە. نیوەی دارستانەكانی جیهان ڕاماڵڕاون نیوەی ڕووەك ‌و زیندەوەرەكانی تر تا كۆتایی ئەم سەدەیە لەناو دەچن لەم نێوەندەشدا سەرمایەداری تەنها خەریكی كۆكردەوەی قازانجی زیاترە بۆ خاوەن پشكی كۆمپانیاكان ⁽¹⁾، هەروەها كۆمپانیای وا هەیە كە ناتوانێ دەستبەرداری ئەو پیشەیە ببێت كە خوی پێوە گرتووە تا بەرەو لەناوچوونی دەبات، ئەمە وەكو لایەنی سروشتی سامانی ناوەوە و دەرەوەی زەوی كە هەتا زیاتر بەدواداچوونی لەسەر بكەین تەواو نابێت ‌و نەبڕێتەوە ئەو زیانانەی لەلایەن سەرمایەداریيەوە بەركەوتووە و دەكەون، گەر لایەنی سەربازیش بە نموونە وەربگرین بۆمان دەردەكەوێ بەهۆی بەرەو پێش بردنی ئەم كەرتە و داهێنانكردن تیایدا مرۆڤایەتی دووچاری كارەساتی زۆر جەرگ سوتێن‌ و دژوار كردۆتەوە. وەك دروستكردنی جۆرەها چەكی كۆمەڵكوژی وەكو بۆمبی ئەتۆمی هایدرۆجینی ‌و مووشەكی دورهاوێژ و فڕۆكە ‌و تانك‌ و.. هتد. ئەمانەش زیانیان لە قازانج زۆر زیاترە و لایەنی دروستكەر ئامانجی تەنها سەلماندنی بوونی خۆی‌ و كۆكردنەوەی سامانی زێدەترە، بەلایەوە گرنگ نیيە ئەو لایەنەی لێی دەكڕێ بۆ چ مەبەستێك‌ و بەرامبەر كێ بەكاری دەهێنێت، لایەنی تەكنەلۆژیاش بەدەر نیيە لەم ڕوەوە واتە سەرمایەداری ئەو كەرتەشی دەست بەسەرداگرتوە، ئەم لایەنەش هەم زیانی هەیە هەمیش قازانج بەڵام بەشێوەیەكی گشتی ئەمیش خراپەكاری زیاتری تێدایە وەك لە باشە، بۆ نموونە جۆرەها سایت دروستكراون بەگوتەی خۆیان بۆ ئاسانكاری ‌و نزیكخستنەوەی شوێنە دوورەكان ڕاستە توانیویانە ئەوە بكەن ‌و تا ئاستێك قوڕساییەكان لابەرن، لێ هێشتا وەك پێویست سەركەوتوو نەبوونە ‌و نەیان توانیوە لایەنی ڕۆحی تێر بكەن‌ و متمانەیەكی پۆڵاین‌ و جێگیر بونیاد بنێن، ئەمانە و چەندان نموونەی لەم چەشنانە كە هەن چەندە بەدواداچوونی لەسەر بكەین نابڕێنەوە ئەوەندە زۆربون هەژماردنیان گەلێ ئەستەمە، زانایەك بە ناوی ئەلكسیس كاریل دەڵێ: “با هەر ژمارەی ئامێرە داهێنراوەكان زۆرتر بكرێن، با هەر گرنگی گەورە بە دۆزینەوەی زانستە سروشتییەكان ‌و گەردوونناسی‌ و كیمیاگەری بدرێت، ئەگەر ئەم كارانە ببنە مایەی لاوازیمان‌ و نەتوانن بۆ بەرژەوەندی خۆمان سوودی لێوەرگرین ‌و نەبێتە مایەی زیادبوونی ئاسودەیی‌ و خۆشگوزەران‌ و جوانبوونی ژیارەكەمان چ قازانجێكی هەیە؟ هیچ خێرو قازانجێك لەوەدا نیيە ڕێگەیەك بۆ ژیان بەهێز بكرێ بەڵام خوڕەوشتی لێ دابماڵدرێ ‌و شكۆدارترین ڕەگەزی نەتەوە مەزكانی لێ داببڕێندرێ”⁽²⁾، قورئانی پیرۆز 1400 ساڵ زیاتر لەمەوپێش هۆشداری لەم بارەیەوە داوە و فەرموویەتی: (وَيَتَعَلَّمُونَ مَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنفَعُهُمْ) [البقرة: 102], واته: “ئەو خەڵكە سەرگەردانە هەمیشە فێری شتێك دەبن كە زیانیان لێدەدا و سوودی نییە بۆیان” ⁽³⁾.هه‌روه‌ها فەرموویەتی: (ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُم بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ) [الروم: 41]، واته: “برسیه‌تیی و قات و قریی و گرانیی، نائه‌منی و خنكان و نه‌خۆشی و بوومه‌له‌رزه ‌له‌ به‌ژو و ده‌ریادا به ‌دیاركه‌وت، به‌هۆی تاوان و گوناهی خه‌ڵكه‌وه‌ ده‌با هه‌ندێ تاڵاوی كرده‌وه‌كانیان پێ بچێژێ به‌ڵكو هۆشی بكه‌نه‌وه‌ و په‌شیمان ببنه‌وه ‌و بگه‌ڕێنه‌وه‌ لای خوا”(4).

 

سەرچاوەكان :

(1) سایتی مۆر (سەرمایەداری چۆن جیهانی وێرانكرد؟)

(2) بەداڕوخانی موسڵمانان جیهان چ زیانێكی لێكەوت، ئەبولحەسەن عەلی ئەلحەسەنی نەدوی نوسیویەتی ئارامی گەڵاڵی كردویەتی بەكوردی، التفسیر بۆ بڵاوكردنەوەو ڕاگەیاندن، نۆرەی چاپ: دووەم. ساڵی چاپ 1429ك / 2008ز لاپەڕە 321.

(3) تەفسیری ئاسان: تەفسیركردنی: بورهان محمد أمین 2016 بڵاوكردنەوەی ناوەندی ڕۆشنبیر.

(4) (ته‌فسیری ڕامان).