You Are Here: Home » بابەتەكانمان » زیانی پلاستیك (نایلۆن) و كاریگەریەكانی بۆ سەر تەندروستیمان

زیانی پلاستیك (نایلۆن) و كاریگەریەكانی بۆ سەر تەندروستیمان

زیانی پلاستیك (نایلۆن) و كاریگەریەكانیبۆ سەر تەندروستیمان

ئا: لەتیف ڕەئوف

كاریگەری كیسی پلاستیك لەسەر تەندروستی و ژینگە:
سەرەڕای ئەوەی كیسی پلاستیك توانای شیبونەوەی زیندوویی نییە و، نابێتە هۆی ڕوودانی پیسبونی كیمیایی یان بایۆلۆجی، بەڵام كاریگەری خراپ دەكاتە سەر تەندروستی و ژینگە لە ئەنجامی پاشماوە ڕەقەكان كە لە پێكهاتەی كۆتاییدا ماددەكانی كاربۆن و هایدرۆجین و كلۆر و نایترۆجین و… هتد ی تێدایە.
كاریگەرە خراپەكانیشی وەكو:
1- بەكارهێنانی كیسی پلاستیك بۆ كۆكردنەوە و هەڵگرتنی نانی گەرم و ژەمە خواردنە گەرمەكان لە چێشتخانەكان، ئەم كیسانەش نەرم دەبنەوە و بە پلەیەكی گەرمی نزم كارلێك لەگەڵ ژەمە گەرمەكان دەكەن و، مەترسییەكی گەورە لەسەر تەندروستی مرۆڤ دروست دەكەن، چونكە دەبێتە هۆی دروستبونی زۆر لە كێشە تەندروستیەكان لە ئەنجامی دەرچونی مادەی دایۆكسان (Dioxin-C4H4O2)ی هۆكاری شێرپەنجە.

2- كێشی سوكی لەگەڵ بەكارهێنانی زۆر و مانەوەی لە ژینگەدا بۆ ساڵانێكی زۆر بەبێ‌ شیبونەوە، ئەو كاتە كیسە پلاستیكەكان دەبنە گرنگترین هۆكاری پیسبونی ڕوبەرە كراوەكان و گۆڕەپانە گشتیەكان و ڕێگاكان و كەناری دەریا و ناو ئاوەكان، بە سەر ئاوكەوتنی لە ڕووی ئاودا بۆ ماوەیەكی زۆر و، شێواندنی ڕووكاری گشتی ئەو شوێنانە، هەروەها بڵاوبونەوەشیان لە ڕووبەرێكی ئاوا فراواندا دەبنە كۆسپێك لە بەردەم توانای كۆكردنەوەی و ڕزگاربون لێی زۆر جار دەبێتە هۆی گیرانی سەری مەنهۆڵ و دروستبونی لافاوی گەورە وەك ئەوەی لە وڵاتی بەنگلادیش ڕویدا، كە بووە هۆی قەدەغەكردنی بەكارهێنانی لە ساڵی 2002 وە.
3- نوسانی بە دار و ڕووەكەكانەوە، دەبێتە هۆی ڕێگرتن لە ڕووناكی لە هەندێ‌ بەشی ڕووەكەكان، كە هۆكاری تەواونەبونی كرداری ڕۆشنە پێكهاتن دەبێت.
4- مانگا و چوارپێیەكان هەڵدەسن بە خواردنی كیسە پلاستیكیەكان كە توشیان دەبێت لە كاتی لەوەڕدا، بەمەش ئاژەڵان توشی نەخۆشی و مردن دەكات.
5- كاتێك ئەو كیسە پلاستیكیانە لە ژێر خۆڵدا دەشارێنەوە دەبنە هۆی دروستبونی چێنێكی جیاكەرەوە (كە پێویستی زیاتر بە 500 ساڵ دەبێت بۆ شیبونەوەی)، كە خۆڵەكە جیادەكاتەوە و ئاوی باراناو گل دەداتەوە لە بەشی سەرەوەی خۆڵەكەدا و ڕێگر دەبێت لە بە یەكگەیشتنی ئاو و پێتێنراوە پێویستەكان بۆ بەشی خوارەوەی خۆڵەكە، دەبێتە هۆی توشبون بە چەندین نەخۆشی وەكو شێرپەنجە بە تایبەتی جۆری (پۆلی – فینیل كلۆرید(polyvi nil chloride PVC)).
6- دەبێتە ژینگەیەكی بە پیت بۆ مشەخۆرە نەخۆشكەرەكان.
7- لەكاتی سوتاندنیدا لەو شوێنەی كە كۆكراوەتەوە، لە دوایدا دەبێتە هۆی دەرچونی ئۆكسیدی كلۆر و كاربۆن و پێكهاتە گازیەكانی تر و، ترشەكان و پێكهاتە ژەهرە جیاوازە مەترسیدارەكان بە تەندروستی مرۆڤ.
8- بون و بڵاوبونەوەی لە ناوچە جیاوازەكان مەترسی دروست دەكات لەسەر ژینگە و زیندەوەران، كە بە تەنها كیسە نایلۆنەكانی بازاڕ ساڵانە دەبنە هۆی لەناوبردنی ملیۆنان باڵندەی دەریا سەرەڕای هەزارەها شیردەری دەریایی و، ژمارەیەكی یەكجار زۆر لە ماسی لە جیهاندا كە لە ژمارە نایەت.
9- پلاستیك مادەی دیكەی كیمیاوی تێكەڵ دەكرێت وەكو ئەو پێكهاتانەی كە ڕەنگی جیاواز دەبەخشنە ئەو ماددە پلاستیكیانە مادەی (البای اسیفینۆلا)، كە مادەیەكە بەرگری و پتەوی ماددە پلاستیكیەكان دەپارێزێت و مادەی دیكە كە یارمەتی چەمینەوە دەدات، مادەی تر كە بارگەی كارەبایی سەر ئەو مادە پلاستیكیانە ناهێڵێت.
10- دەبێتە هۆی پیسبونی هەوا بەهۆی دەرچونی گاز و هەڵمە ژەهرەكانەوە، كە زۆربەیان لە كاتی بەرهەمهێنانی نایلۆنەكەدا بەكارهاتون، لە كاتی سوتاندینیاندا لەشوێنە فڕێدراوەكان ئەوا ئەمانەی لێ‌ دەردەچێت: فۆرماڵدیهاید CH2O، بینزلدیهاید C6H5CHO، سیانید هایدرۆجین HCN، ئامۆنیا NH3، یەكەم ئۆكسیدی كاربۆنCO2، ئۆكسیدی نایترۆجین N2O4NO2 ;N2O، لەگەڵ هەندێ‌ پێكهاتەی هایدرۆكاربۆنیە بەرزەوەبووەكان، كە دەبنە هۆی ڕودانی تێكچون و زۆرێك لە نەخۆشیەكان، وەكو هەستیاری (حەساسیەت) و نەخۆشیەكانی كۆئەندامی هەناسە و كۆئەندامی دەمار و كۆئەندامی هەرس و نەخۆشیەكانی دڵ و جگەر و گورچیلە، هەندێ‌ جاریش ژەهراوی بون.
11- سوتاندنی نایلۆن لەگەڵ زبڵدا دەبێتە هۆی دەرچونی گازی ترسناكی پیسكەری هەوا وەكو ترشی هایدرۆلیك.
12- كار دەكاتە سەر كەمبونەوەی نەوتی هەڵگیراو، چونكە نایلۆن و پلاستیك لە نەوت دروستدەكرێن، بڕی ئەو نەوتەی بەكاردێت بۆ دروستكردنی یەك كیسی نایلۆن بەسە بۆ ئیش پێكردنی سەیارەیەك بۆ ماوەی 11 مەتر.
13- ئەگەر نایلۆن و پلاستیك لە گڵێكدا ئاستەكەی بگاتە لە %5 ئەوا ئەو گڵە ناتوانرێت خانو و بینای لەسەر دروستبكرێت.
14- ئەمریكا ساڵانە 12 ملیۆن بەرمیل نەوت بەكاردەهێنێت بۆ دروستكردنی كیسی نایلۆن وەكو لەساڵی 2006دا گەیشتە نزیكەی 88 بلیۆن كیس.
-15ڕێكخراوی تەندروستی جیهانی: بەكارهێنانی ناوەندی تاكێك لە جیهاندا لە نایلۆن بۆ شتومەكە جیاوازەكان بریتیە لە 24 كیلۆگرام ساڵانە، (21 گرام ڕۆژانە).
16- هەندێ‌ مادەی كیمیاوی مەترسیدار هەیە كە دەچێتە ناو دروستكردنی دەنكۆڵەكانی پۆلی ئەسیلین كە زیاتر لە 20 مادەن وەكو مادە ڕەنگ كەرەكان و دژە ئۆكسانەكان و هتد.
17- ساڵانە نزیكەی 500 بلیۆن نایلۆن بەكاردێت لە جیهاندا كە تەنها لە %1ی دوبارە بەكاردێتەوە.
بۆ پاراستنمان لە زیانە خراپەكانی پلاستیك:
پێویستە خۆمان بپارێزین لە بەكارهێنانی قاپ و قاچاغی پلاستیك بۆ پاراستنی مادە خۆراكیەكان بە تایبەتی ترشەكان، قاپ و قاچاغی پلاستیكی پڕ لە ئاو دەبێت تەنها لەناو ساردكەرەوەدا (براد)دا دابنێین، نەوەكو بیكەینە ناو بەفرگرە و بەستەر (مجمدە)، چونكە دەبێتە هۆی شیبونەوەی پلاستیكەكە و گواستنەوەی مادە ژەهرەكان و هۆكارەكانی شێرپەنجە لە لەشدا.
كاتێك كیسی نایلۆن بەكاردێت بە تایبەتیش ڕەش بۆ پاراستنی خواردەمەنی كە ناتوانرێت بشۆرێتەوە وەكو زەعتەر، یان ئارد یان كێك… هتد. یان كاتێك خواردنی تازە دەكرێتە ناو ئەو كیسانەوە بۆ ناو بەفرگرە، پێكهاتەكانی پیس دەبن بەهۆی كارلێكیان لەگەڵ مادەی دایۆكسینی كیمیاوی، كە ئەم حاڵەتە زۆر دوبارە ببێتەوە دەبێتە هۆی نەخۆشی مەترسیداری وەكو شێر پەنجە.
جێگرەوە بەردەستەكان بۆ خۆپاراستنمان لە زیانەكانی پلاستیك:
1- هەڵنان بۆ بەكارهێنانی كیسی كاغەز یان قوماش كە دەتوانرێت بۆ چەند جارێكیش بەكار بهێنرێتەوە لە جیاتی كیسی پلاستیك و نایلۆن و، كەمكردنەوەی بەكارهێنانی لەلایەن ئەوانەی بەرهەمی دەهێنن و بەكاری دەهێنن ئەمەش لە ڕێگەی دانانی زەریبە (باج) و یان ڕسوماتی زۆر لەسەر بەرهەمهێنانی، وەكو وڵاتی ئیرلەندا كە باجی دانا لەسەر كیسەی نایلۆن كە بووە هۆی كەمكردنەوەی بەكارهێنانی لە %90.
2- بەرهەمهێنانی كیسی پلاستیكی بە پێی پێوەرە ژیەنگەییەكان، كە كیسێك بەرهەم بێت بگونجێت لەگەڵ ژینگەدا، زیاتر ئەستور بێت و بەهێز بێت و توانای شیبونەوەی هەبێت لە ناو گڵدا بێ‌ ئەوەی كاریگەری خراپی لێبكەوێتەوە، كیسی (D2W) ئەو كیسەیە كە توانای شیبونەوەی هەیە لەناو ئاودا، بەكاردێت زیاتر لە 65 وڵاتدا، وڵاتانی بەریتانیا و ئیتالیا و چین كیسی وا بەرهەم دێنن كە شیببێتەوە لەناو گڵدا، یان وەكو ئەمەریكا كە لە گەنمەشامی كیسی دروستكرد وەكو تاقیكردنەوەیەكی یەكەمی.
3- هۆشیاركردنەوەی هاوڵاتیان لەسەر زیانەكانی كیسی نایلۆن تاوەكو ببێتە هۆی كەمبونەوەی بەكارهێنانی و دوور بون لە زیانەكانی.
*نایلۆنی سپی دروستدەكرێت لە مادەی (پۆلی ئەسیلین) كە لە نەوت دەرهێنراوە، كە پێویستە خۆراكی گەرمی تێ‌ نەكرێت، چونكە زۆر دوبارە بەكارهێنانەوەی دەبێتە هۆی دەرچونی مادەی ترسناكی توشكەر بە شێرپەنجە.
نایلۆن و پلاستیك هەڕەشە لە ژیانمان دەكەن هەر لە بەكارهێنانی قاپی پلاستیكی بۆ ناو فڕن تاوەكو بەكارهێنانی بەرگی نایلۆن كە خانمان بۆ ڕوپۆشكردنی خواردن بەكاری دەهێنن.
*نایلۆنی ڕەش مەترسیدارترە لە نایلۆنی سپی و ئەوە چەسپاوە لە زانستدا كە نایلۆنی ڕەش ناگونجێت بۆ هەڵگرتن و ڕوپۆشكردنی مادە خۆراكیەكان، مادە بەكارهاتوەكان كە ئەو كیسە نایلۆنانەی لێ‌ دروست دەكرێت لە بنەڕەتدا نەوتییە و زۆر جار دوای دوبارە بەكارهێنانەوەی دروست دەكرێت كە كاریگەری دەكاتە سەر مادە خۆراكییەكان و مرۆڤ توشی نەخۆشییەكانی لە بیرچونەوە و لاوازی جنسی و شێرپەنجە (وەكو شێرپەنجەی سی و خوێن و جگەر ) دەكات.
نایلۆنی ڕەش مادەی ڕەنگی تێدەكرێت بۆ ڕەشبونی ڕەنگەكەی كە دەڕواتە ناو خواردنەكەوە و دەتوێتەوە و كێشەی تەندروستی بۆ مرۆڤ دروست دەكات.
كیسە ڕەنگدارەكان دوو جۆرن تازە و دووبارە بەكارهاتوو كە دووەمیان مەترسی زیاترە لە یەكەمیان لەبەرئەوەی توشی كرداری گەرمی بەرزبۆتەوە كە دەبێتە هۆی هەڵوەشاندنەوەی مادە بنەڕەتیەكانی پلاستیكی تەواو یان ڕەنگ و گواستنەوەی بۆ خواردنەكە.
كیسی نایلۆنی ڕەش بۆ زبڵ و پیسایی بەكار دێت و نابێت بۆ خواردن بەكار بهێنرێت، بە داخەوە لە زۆربەی دوكان و سۆپەر ماركێتەكاندا ئێستا بۆ گواستنەوەی خواردن بەكاردێت.
پزیشكانی مناڵان دەڵێن نایلۆنی ڕەش لە مادەی كیمیاوی و ئەندامی وەكو قەتران و خەڵوز و گازی سروشتی دروست دەكرێت، كە ئەم مادانە لەسەر تەندروستی مرۆڤ مەترسیدارن و، بەهۆی كارلێكی مادە خۆراكیەكان لەگەڵیاندا كاریگەری خراپ دەكەنە سەر جگەر وسیەكان و گورچیلەكان و كێشە لە ڕیخۆڵەكاندا دروست دەكات.
لە كۆتاییدا بۆمان دەركەوت كە مرۆڤەكان ڕۆڵی خراپیان لە تێكدان و خراپكردنی سەر زەویدا هەیە و، خوای گەورەش دەفەرموێت:

ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُم بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ ﴿٤١ الروم.

واتە: (تاوان و خراپە دەركەوتووە و، هەموو سەرزەوی و دەریاكانیشی گرتۆتەوە، بەهۆی ئەو تاوان و گوناهانەوە كە خەڵكی دەستیان داوەتێ، سەرەنجام دەبێت تاڵاوی هەندێك لە كردەوەكانیان بچێژن، بۆ ئەوەی بگەڕێنەوە بۆ ڕێبازی پاكی و خواناسی.)

سه‌رچاوه‌:
http://www.hsph.harvard.edu/news/magazine/winter10plastics/
http://en.wikipedia.org/wiki/Plastic_pollution
http://wellnessmama.com/23757/dangers-of-plastic/
http://www.cancerresearchuk.org/cancer-info/healthyliving/cancercontroversies/Plasticbottles/

Leave a Comment

You must be logged in to post a comment.

Copyright © 2020 Haiv All Right Reserved

Scroll to top